دلایل ناباروری زنان و راه‌های درمان
نوشته شده توسط سمانه نصیری
09 / 08 / 1400
تجربه علائم ناباروری در افراد مسئله‌ای غیرمعمول نیست. این مسئله ممکن است استرس آور باشد، زیرا بسیاری از افراد تا زمانی که اقدام به بارداری نکنند هیچ علامت روشنی از ناباروری نشان نمی‌دهند. ناباروری هم زنان و هم مردان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. حدود یک‌سوم ناباروری‌ها مربوط به زنان و حدود یک‌سوم ناباروری‌ها مربوط به مردان است. یک‌سوم دیگر می‌تواند ناشی از ترکیبی از هر دو عامل یا علل ناشناخته باشد. در ادامه با این موضوع آشنا می‌شوید که دلایل نازایی زنان و راه‌های درمان آن چیست اما قبل از آن لازم است با مفهوم نازایی بیشتر آشنا شوید.
فهرست مطالب
نازایی چیست؟
قبل از پرداختن به موضوع دلایل نازایی زنان و راه‌های درمان آن لازم است بدانید نازایی چیست. تشخیص ناباروری به این معنی است که شما نتوانسته‌اید بعد از یک سال تلاش باردار شوید. همچنین اگر یک زن بالای 35 سال هستید، نازایی در شما زمانی تشخیص داده می‌شود که پس از 6 ماه تلاش نتوانید باردار شوید. زنانی که قادر به باردار شدن هستند اما حاملگی را تا زمان تکمیل آن ادامه نمی‌دهند نیز ممکن است مبتلا به ناباروری تشخیص داده شوند. اگر هرگز نتوانسته باشید باردار شوید تشخیص ناباروری اولیه می‌گیرید و اگر در گذشته حداقل یک بارداری موفق داشته باشید، تشخیص ناباروری ثانویه می‌گیرید.
علائم ناباروری در زنان چیست؟
- درد در هنگام رابطه جنسی: درد در هنگام رابطه جنسی، یا دیسپارونیا (dyspareunia)، می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل اساسی مربوط به سلامتی باشد که ممکن است بر قدرت باروری زن تاثیر بگذارد. نمونه‌هایی از این مشکلات عبارت‌اند از عفونت، آندومتریوز (endometriosis) و فیبروم (fibroids).
- دوره‌های قاعدگی دردناک، طولانی یا سنگین: برخی از زنان در قاعدگی خون، تنها چند روز خونریزی سبک را تجربه می‌کنند. درحالی‌که برخی دیگر، دوره‌های قاعدگی سنگین، طولانی یا دردناک را تجربه می‌کنند. اگر دوره‌های سنگین و دردناک قاعدگی را تجربه می‌کنید ممکن است به آندومتریوز مبتلا باشید. در این بیماری، بافت‌هایی که معمولا در رحم یافت می‌شوند در جاهای دیگر بدن وجود دارند. آندومتریوز یک عامل خطر برای ناباروری است. علائم دیگر آندومتریوز عبارت‌اند از:
- درد مزمن لگن (نه فقط در دوران قاعدگی)
- درد در هنگام رابطه جنسی
- کمردرد
- خستگی
- حالت تهوع
- دوره‌های قاعدگی نامنظم و لکه بینی
- مشکلات روده یا درد همراه با حرکات روده
- خون تیره یا کم‌رنگ در قاعدگی: اگر خون قاعدگی شما مرتبا از حد معمول کم‌رنگ‌تر است، این مسئله ممکن است نگران‌کننده باشد. خون قاعدگی معمولا در ابتدای دوره، قرمز روشن است و ممکن است در روزهای بعدی تیره شود. عبور خون بسیار تیره در ابتدای دوره نیز می‌تواند نشانه آندومتریوز باشد. اگر علائم دیگری را نیز تجربه کردید لازم است به پزشک مراجعه کنید. برای اطلاع از رنگ خون قاعدگی و بیماری های احتمالی مقاله لینک شده را مطالعه کنید.
3. چرخه قاعدگی نامنظم: طول چرخه قاعدگی در افراد و با گذشت زمان متفاوت است. با این حال، در بسیاری از افراد چرخه قاعدگی منظم است، به این معنی که زمان بین هر دوره تقریبا یکسان است. داشتن یک چرخه نامنظم، ازجمله از دست رفتن دوره‌های قاعدگی، می‌تواند در ناباروری تاثیر داشته باشد، زیرا این مسئله بدان معناست که ممکن است تخمک‌گذاری منظم نداشته باشید. تخمک‌گذاری زمانی است که تخمدان شما تخمک آزاد می‌کند. تخمک‌گذاری نامنظم می‌تواند به دلیل مسائل زیادی ازجمله سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، چاقی، کمبود وزن و مشکلات تیروئید به وجود بیاید.
4. تغییرات هورمونی: علائم تغییرات هورمونی ممکن است غیراختصاصی باشد و ممکن است متوجه آنها نشوید یا علت اصلی آن را ندانید. پزشک می‌تواند برخی از مشکلات هورمونی را با آزمایش، تشخیص دهد. نوسانات سطح هورمون‌ها می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
- افزایش وزن بدون دلیل
- آکنه شدید
- سرد شدن دست‌وپا
- کاهش میل جنسی
- ترشحات از پستان
- افزایش موهای صورت در زنان
- نازک شدن موهای سر
- بیماری‌های زمینه‌ای
سایر عوامل موثر در باروری زنان می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- آسیب به لوله‌های رحمی یا تخمدان‌ها
- یائسگی زودرس
- PCOS
- آندومتریوز
- درمان سرطان
- چاقی: یک مطالعه در سال 2018 نشان داد که چاقی ممکن است بر سلامت باروری تاثیر منفی بگذارد. زنانی که دچار چاقی هستند احتمال بارداری کمتری دارند و در مقایسه با زنان بدون مشکل وزن، بیشتر در معرض خطر مشکلات دوران بارداری هستند.
علامت باردار نشدن
علامت اصلی، ناباروری باردار نشدن پس از مدت زمان مشخصی است. اگر بعد از 1 سال تلاش باردار نشده باشید، پزشک ممکن است ناباروری را تشخیص دهد. اگر بالای 35 سال داشته باشید و بعد از 6 ماه تلاش باردار نشده باشید، ممکن است نابارور باشید.
دلایل نازایی زنان چیست؟
در ارتباط با دلایل نازایی زنان و راه‌های درمان آن لازم است بدانید ناباروری زنان می‌تواند توسط عوامل مختلفی ایجاد شود که فرآیندهای بیولوژیکی زیر را تحت تاثیر قرار می‌دهد یا آنها را مختل می‌کند:
- تخمک‌گذاری، هنگامی‌که تخمک بالغ از تخمدان آزاد می‌شود
- لقاح که در هنگام به هم رسیدن اسپرم و تخمک در لوله رحمی پس از عبور از دهانه رحم اتفاق می‌افتد
- لانه گزینی که هنگامی اتفاق می‌افتد که تخمک بارورشده به پوشش رحم متصل می‌شود و در آنجا رشد می‌کند و به کودک تبدیل می‌شود
عوامل خطر نازایی زنان
عوامل خطر نازایی زنان عبارت‌اند از:
- افزایش سن
- سیگار کشیدن
- استفاده زیاد از الکل
- اضافه‌وزن، چاقی یا کمبود وزن قابل‌توجه
- داشتن برخی از عفونت‌های مقاربتی (STI) که می‌تواند به سیستم تولیدمثل آسیب برساند
- بیماری‌ها: انواع بیماری‌ها می‌توانند بر سیستم تولیدمثل زنان تاثیر بگذارند و باعث ناباروری در زنان شوند. برخی از این بیماری‌ها عبارت‌اند از اختلالات تخمک‌گذاری که می‌تواند ناشی از سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یا عدم تعادل هورمونی باشد، بیماری التهابی لگن (PID)، آندومتریوز، فیبروئید رحم، نارسایی زودرس تخمدان، اسکار ناشی از جراحی قبلی
- داروها و مواد: برخی از داروها و موادی که می‌توانند بر ناباروری زنان تاثیر بگذارند عبارت‌اند از: شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی، استفاده طولانی مدت از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی با دوز بالا مانند آسپیرین و ایبوپروفن، داروهای ضد روان‌پریشی، داروهای تفریحی مانند ماری‌جوانا و کوکائین
آزمایش‌های نازایی در زنان چگونه است؟
اگر سعی در باردار شدن داشته باشید و برای بارداری موفق نشوید به‌احتمال‌زیاد از خودتان می‌پرسید چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید. قدرت باروری یک زن بعد از 30 سالگی کاهش می‌یابد. زنان زیر 35 سال پس از یک سال تلاش برای باردار شدن باید به پزشک مراجعه کنند درحالی‌که زنان 35 سال به بالا پس از 6 ماه تلاش باید به پزشک مراجعه کنند. پزشک ابتدا سوابق پزشکی شما را می‌گیرد. او در مورد وضعیت فعلی سلامتی، سابقه جنسی و هر نوع بیماری یا شرایطی که می‌تواند در ناباروری تاثیر بگذارد از شما سوال می‌کند. با انواع تست بارداری و میزان دقت آنها آشنا شوید.
سپس، او یک معاینه از ناحیه لگن شما برای بررسی ناهنجاری‌هایی مانند فیبروم یا بیماری‌هایی مانند آندومتریوز یا بیماری التهابی لگن انجام می‌دهد. از سوی دیگر، پزشک بررسی می‌کند که شما هرماه تخمک‌گذاری می‌کنید یا خیر. این بررسی را می‌توان با یک کیت آزمایش تخمک‌گذاری در خانه یا از طریق آزمایش خون در مطب پزشک انجام داد. همچنین ممکن است از سونوگرافی برای بررسی تخمدان و رحم استفاده شود. سایر آزمایشات نازایی رایج در زنان عبارت است از:
- رحم لوله‌نگاری یا هیستروسالپینگوگرافی (hysterosalpingography): نوعی اشعه ایکس است که برای ارزیابی لوله‌های رحمی و رحم استفاده می‌شود.
- لاپاراسکوپی (laparoscopy): در آن از یک دوربین برای بررسی اندام‌های داخلی استفاده می‌شود.
- آزمایش ذخیره تخمدان: در این آزمایش، از ترکیبی از آزمایشات هورمون برای تعیین توانایی بارداری در یک زن استفاده می‌شود. آزمایشات مربوطه شامل تست هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH) است.
راه‌های درمان نازایی در زنان چیست؟
اگر شما و همسرتان در تلاش برای باردار شدن بوده‌اید و نتوانید باردار شوید، ممکن است بخواهید برای درمان اقدام کنید. نوع درمانی که توصیه می‌شود می‌تواند به عوامل مختلفی بستگی داشته باشد، ازجمله:
- اگر علت ناباروری شناخته شده باشد
- چه مدت است که شما سعی در باردار شدن دارید
- سن شما
- سلامت کلی شما و همسرتان
- ترجیحات شخصی شما و همسرتان، پس از مشاوره در مورد گزینه‌های درمانی
درمان ناباروری زنان می‌تواند شامل جراحی، دارو و کمک به تولیدمثل مانند تکنولوژی تولیدمثل (ART) باشد. بعضی اوقات برای کمک به رفع ناباروری زنان چندین نوع درمان لازم است. اگرچه گاهی می‌توان از جراحی برای درمان ناباروری زنان استفاده کرد، اما اکنون به دلیل پیشرفت در سایر روش‌های باروری، انجام جراحی نادرتر شده است. جراحی می‌تواند از طریق موارد زیر باعث بهبود باروری شود:
- اصلاح رحم غیرطبیعی
- رفع انسداد لوله‌های رحمی
- از بین بردن فیبروم
درمان‌های کمکی باروری شامل روش‌هایی مانند تلقیح داخل رحمی (IUI) و تکنولوژی تولیدمثل (ART) است. در طی IUI، میلیون‌ها اسپرم در زمان تخمک‌گذاری به رحم شما تزریق می‌شود. لقاح خارج رحمی (IVF) یکی از انواع ART است و شامل برداشتن تخمک‌ها و سپس بارور کردن آنها با اسپرم مرد در آزمایشگاه است. بعد از لقاح، جنین دوباره در رحم قرار می‌گیرد. داروهایی که برای درمان ناباروری زنان استفاده می‌شوند مانند هورمون‌هایی هستند که به‌طور طبیعی در بدن وجود دارند تا تخمک‌گذاری را تحریک یا تنظیم کنند.
راه‌های طبیعی درمان نازایی چیست؟
درمان‌های طبیعی نازایی می‌تواند شامل روش‌هایی مانند طب سوزنی و یوگا باشد که در ادامه با این روش‌ها آشنا می‌شوید.
- طب سوزنی: طب سوزنی شامل قرار دادن سوزن‌های کوچک و نازک در نقاط مختلف بدن است. اعتقاد بر این است که این نقاط می‌توانند به تحریک جریان انرژی بدن کمک کنند. هیچ دلیل قطعی برای حمایت از طب سوزنی به عنوان درمانی برای ناباروری وجود ندارد. با این حال، نتایج یک مطالعه که اخیرا انجام شده است شواهد محدودی را نشان داد که طب سوزنی می‌تواند تخمک‌گذاری و قاعدگی را در زنان مبتلا به PCOS بهبود بخشد.
- یوگا: یوگا شامل وضعیت‌ها و تکنیک‌های تنفسی برای تقویت آرامش و کاهش سطح استرس است. مطالعات محدودی در مورد یوگا به عنوان یک درمان ناباروری انجام شده است. با این حال، اعتقاد بر این است که تمرینات یوگا می‌توانند در کاهش استرس ناشی از انجام درمان‌های باروری مفید باشند.
- ویتامین‌ها: ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلف می‌توانند در تقویت باروری موثر باشند. برخی از مواردی که در این زمینه مهم‌اند عبارت‌اند از: فولات، فلز روی، ویتامین C، ویتامین E، آهن. همچنین مکمل‌های دیگری مثل پروبیوتیک‌ها نیز اهمیت دارند. پروبیوتیک‌ها می‌توانند باعث هضم سالم و بهبود کلی سلامتی شوند.
- چای: انواع چای‌های باروری به صورت تجاری برای خرید در دسترس هستند، اما آیا آنها موثرند؟ تحقیقات در مورد اثرات این چای‌ها بر باروری بسیار محدود است. با این حال، یک مطالعه، اخیرا نشان داد که ترکیبات آنتی‌اکسیدانی موجود در چای سبز ممکن است با بهبود شاخص‌هایی مانند تعداد اسپرم و تحرک آن، به باروری کمک کند.
- روغن‌های عصاره‌ای: روغن‌های عصاره‌ای از گیاهان، به‌طورمعمول از ریشه‌ها، دانه‌ها یا برگ‌های آنها گرفته می‌شود. ممکن است از آنها در رایحه درمانی برای تقویت آرامش و کاهش سطح استرس استفاده شود. رایحه درمانی می‌تواند شامل ماساژ با روغن‌های عصاره‌ای، استحمام با آنها یا سوزاندن آنها باشد. برای ارزیابی تاثیراتی که روغن‌های عصاره‌ای بر روی باروری دارند، تحقیقات بیشتری لازم است.
- رژیم غذایی باروری: توصیه‌های غذایی مختلفی نیز برای بهبود باروری زنان وجود دارد. این توصیه‌ها زمانی موثر هستند که نازایی شما ناشی از مشکلات تخمک‌گذاری باشد. بنابراین، اگر به دلیل بیماری‌ها مثل انسداد لوله‌های رحمی یا فیبروم رحم دچار نازایی شده باشید این توصیه‌های غذایی برای شما موثر نیستند. برخی از توصیه‌های رژیم غذایی برای تقویت باروری عبارت‌اند از:
- انتخاب کربوهیدرات با تمرکز بر غذاهای غنی از فیبر (مانند سبزیجات و غلات سبوس‌دار) و درعین‌حال اجتناب از کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده که سرشار از قند هستند.
- اجتناب از چربی‌های ترانس که در بسیاری از محصولات غذایی سرخ‌شده و فرآوری‌شده وجود دارد.
- جایگزین کردن مصرف مقداری از پروتئین حیوانی با منابع پروتئینی گیاهی.
- انتخاب لبنیات پرچرب به جای محصولات کم‌چرب.
- ایجاد تغییرات در رژیم غذایی همراه با تغییر سبک زندگی ازجمله فعالیت بدنی بیشتر می‌تواند به بهبود باروری کمک کند.
چرخه باروری در نازایی مهم است
باروری زنان در حدود زمان تخمک‌گذاری بیشتر است. پیگیری زمان تخمک‌گذاری و سپس داشتن فعالیت جنسی در این زمان می‌تواند احتمال بارداری شما را بهبود بخشد. تخمک‌گذاری در یک روز از ماه اتفاق می‌افتد. در این زمان، تخمدان‌های شما تخمک بالغ آزاد می‌کنند که این تخمک‌ها شروع به حرکت از طریق لوله‌های رحمی می‌کنند. اگر تخمک در طول طی مسیر با اسپرم روبرو شود، لقاح می‌تواند رخ دهد.
اگر تخمک بارور نشود، حدود 24 ساعت پس از تخمک‌گذاری می‌میرد. با این حال، اسپرم می‌تواند تا پنج روز در بدن زن زندگی کند و این امر احتمال لقاح را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، درواقع حدود پنج تا شش روز از ماه توانایی باروری بیشتری دارید. تخمک‌گذاری هرماه در یک زمان اتفاق نمی‌افتد، بنابراین شناخت علائم تخمک‌گذاری مهم است. این علائم می‌تواند شامل تغییرات بدنی مانند گرفتگی شکم و کمی افزایش دمای بدن باشد.
چه زمانی لازم است برای نازایی به پزشک مراجعه کنید
اکنون که می‌دانید دلایل نازایی زنان و راه‌های درمان آن چیست لازم است بدانید زمان درخواست کمک برای نازایی گاهی به سن بارداری شما بستگی دارد:
- حداکثر تا 35 سالگی: اکثر پزشکان توصیه می‌کنند حداقل یک سال قبل از آزمایش یا درمان، برای بارداری تلاش کنید.
- اگر بین 35 تا 40 سال دارید: پس از شش ماه تلاش، نگرانی‌های خود را با پزشک خود در میان بگذارید.
- اگر شما بیش از 40 سال دارید: ممکن است پزشک شما بلافاصله آزمایش یا درمان را شروع کند.
- اگر شما یا همسرتان از مشکلات باروری مطلع هستید، یا اگر سابقه قاعدگی‌های نامنظم یا دردناک، بیماری التهابی لگن، سقط مکرر، درمان قبلی سرطان یا آندومتریوز دارید، ممکن است دکتر شما بخواهد فورا آزمایش یا درمان را شروع کند.
چگونه می‌توان از نازایی پیشگیری کرد؟
علاوه بر اهمیت آگاهی از موضوع دلایل نازایی زنان و راه‌های درمان آن لازم است بدانید اگر می‌خواهید به زودی یا در آینده باردار شوید انجام راه‌های پیشگیری از نازایی به شما در تقویت باروری کمک می‌کند. این راه‌ها عبارت‌اند از:
- وزن طبیعی خود را حفظ کنید. اگر دچار اضافه‌وزن یا کمبود شدید وزن باشید بیشتر در معرض خطر اختلالات تخمک‌گذاری هستید. در صورت نیاز به کاهش وزن، ورزش متوسطی انجام دهید. ورزش شدید بیش از پنج ساعت در هفته با کاهش تخمک‌گذاری همراه است.
- ترک سیگار. تنباکو تاثیرات منفی متعددی بر باروری و سلامت عمومی شما و جنینتان دارد. اگر سیگار می‌کشید و قصد بارداری دارید، اکنون آن را ترک کنید.
- از مصرف الکل خودداری کنید. مصرف زیاد الکل ممکن است منجر به کاهش قدرت باروری شود. همچنین، هرگونه استفاده از الکل می‌تواند بر سلامت جنین در حال رشد تاثیر بگذارد. اگر قصد بارداری دارید، از مصرف الکل خودداری کنید و در حین بارداری الکل مصرف نکنید.
- استرس خود را کاهش دهید. برخی مطالعات نشان داده است که زوجینی که استرس روانی دارند نتایج ضعیف‌تری از درمان ناباروری می‌گیرند. اگر می‌توانید، قبل از اقدام به بارداری راهی برای کاهش استرس در زندگی خود پیدا کنید.
- کافئین را محدود کنید. تحقیقات نشان می‌دهد که محدود کردن مصرف کافئین به کمتر از 200 میلی‌گرم در روز، قدرت باروری شما را کاهش نمی‌دهد. این مقدار در حدود یک تا دو فنجان 6 تا 8 اونسی قهوه در روز است.
در این مقاله به این موضوع پرداخته شد که دلایل نازایی زنان و راه‌های درمان آن چیست. درنهایت، لازم است بدانید تشخیص ناباروری به این معنی نیست که آرزوی شما برای بچه‌دار شدن به پایان رسیده است. ممکن است مدتی زمان ببرد، اما برخی از زوج‌هایی که ناباروری را تجربه می‌کنند درنهایت قادر به بچه‌دار شدن خواهند بود. برخی این کار را خودشان انجام می‌دهند، درحالی‌که دیگران به کمک پزشکی نیاز دارند.
همانطور که مطلع هستید و شاید تا کنون از پزشکان متعدد شنیده باشید درمانی که برای شما مناسب است به شرایط مختلفی از شما مانند سن، دلیل ناباروری و تصمیمات شما برای زندگیتان بستگی دارد. به همین ترتیب، اینکه درمان ناباروری موثر باشد یا نه، می‌تواند به عوامل زیادی بستگی داشته باشد. در بعضی از موارد، ممکن است مشکل باروری قابل‌درمان نباشد و بسته به شرایطتتان ، پزشک ممکن است به شما و همسرتان پیشنهاد کند که گزینه‌هایی از جمله دریافت تخمک از تخمک دهنده، رحم اجاره‌ای و یا فرزندخواندگی را در نظر بگیرید.
آزمایش ناباروری زنان
یکی از راه‌های تشخیص ناباروری در زنان، انجام آزمایش‌هایی است که با بررسی هورمون‌های متعدد بدن، وضعیت هورمونی بدن را بررسی می‌کند. شما می‌توانید با درخواست آزمایش ناباروی زنان و دریافت جواب آن، وضعیت باروری خود را از جهت هورمون‌ها بررسی کنید.
