هورمون کورتیزول، استرس و عوارض آن بر چاقی

• نوشته شده توسط سمانه نصیری
• 29 / 01 / 1400

بسیاری از افراد با هورمون‌هایی مانند استروژن و تستوسترون و کارکرد آنها آشنا هستند، اما بدن هورمون‌های زیادی تولید می‌کند که برخی از آن‌ها چندان شناخته‌شده نیستند. هورمون کورتیزول (cortisol) یکی از همین ناشناخته‌ها در میان عموم است. کورتیزول هورمونی است که عملکردهای مهم بسیاری در بدن دارد و البته در زمان استرس هم ترشح می‌شود. تعادل هورمون کورتیزول مانند سایر هورمون‌ها، برای برای سلامتی بدن انسان ضروری است و در صورت تولید بیش از حد یا کم کورتیزول مشکلات متعددی ایجاد می‌شود. در ادامه با این هورمون بیشتر آشنا می‌شوید.

هورمون کورتیزول چیست؟

کورتیزول یک از انواع هورمون استروئیدی است (گیرنده هورمون های استروئیدی داخل سیتوپلاسم و یا روی هسته است، اما گیرنده هورمون‌های آمینواسیدی، روی غشای سلول است) که به‌طور طبیعی و توسط غدد فوق کلیوی ترشح می‌شود و نقشی اساسی در واکنش استرس در بدن دارد. اما سایر کارکردهای این هورمون را می‌توان به شکل زیر دسته بندی کرد:

• تنظیم فشارخون
• متابولیسم گلوکز
• عملکرد ایمنی
• واکنش التهابی
• ترشح انسولین

غدد فوق کلیوی در پاسخ به استرس یا ترس، کورتیزول را به عنوان عاملی دفاعی و واکنشی ترشح می‌کند؛ برای مثال زمانی که با تهدیدی در محیط اطراف خود روبرو شوید، بدن برای مقابله، کنار آمدن و یا فرار از موقعیت، ترشح کورتیزول را آغاز می‌کند.

در این شرایط، یک ساختار مغزی معروف به آمیگدال به هیپوتالاموس هشدار می‌دهد و سپس هیپوتالاموس سیگنال واکنش‌های مختلف ازجمله ترشح هورمون‌هایی مانند آدرنالین و کورتیزول را می‌دهد. کورتیزول برای عملکرد طبیعی بدن مهم است اما مقدار زیاد آن می‌تواند برای سلامتی مضر باشد.

کورتیزول چگونه عمل می‌کند؟

هیپوتالاموس و غده هیپوفیز که هر دو در مغز قرار دارند، می‌توانند حس کنند که آیا خون شما حاوی سطح مناسبی از کورتیزول هست یا خیر. هورمون کورتیزول پایین باعث می‌شود غدد فوق کلیوی سیگنال‌هایی مانند افزایش هورمون کورتیزول و یا کاهش هورمون کورتیزول را به مغز ارسال ‌کند تا مغز میزان هورمون‌های ساخته‌شده را تنظیم کند.

گیرنده‌های کورتیزول که در بیشتر سلول‌های بدن وجود دارند، این هورمون را به روش‌های مختلف و بر حسب نیازهای روزانه بدن دریافت و استفاده می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، هنگامی‌که بدن در حالت آماده‌باش است، کورتیزول می‌تواند عملکردهایی که مانع هستند، مانند سیستم هضم یا تولیدمثل، سیستم ایمنی بدن یا حتی روند رشد را تغییر داده یا خاموش کند.

اگر بیش از حد کورتیزول داشته باشید چه اتفاقی می‌افتد؟

تولید بیش از حد کورتیزول در مدت زمان طولانی می‌تواند منجر به بیماری‌ به نام سندرم کوشینگ (Cushing’s syndrome) شود. این بیماری می‌تواند توسط طیف گسترده‌ای از عوامل، مانند تومور تولیدکننده هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (adrenocorticotropic) یا مصرف انواع خاصی از داروها ایجاد شود.

علائم هورمون کورتیزول بالا

نمونه گیری در منزل

ثبت درخواست

• افزایش سریع وزن عمدتا در صورت، قفسه سینه و شکم و در مقابل داشتن دست‌وپاهای لاغر
• صورت برافروخته
• فشارخون بالا
• پوکی استخوان
• تغییرات پوستی (کوفتگی و ترک‌های پوستی بنفش)
• ضعف عضلانی
• نوسانات خلقی که به صورت اضطراب، افسردگی یا تحریک‌پذیری نشان داده می‌شود
• افزایش تشنگی و تکرر ادرار

سطح بالای کورتیزول در مدت زمان طولانی همچنین می‌تواند باعث کاهش میل جنسی و نامنظم شدن قاعدگی زنان شود و در نهایت منجر به قطع کامل آن می‌شود (آمنوره). علاوه بر این، بین افزایش یا اختلال در تنظیم سطح کورتیزول و تعدادی از بیماری‌های روان‌شناختی مانند اضطراب و افسردگی نیز رابطه وجود دارد. با این حال، معناداری این رابطه هنوز به‌روشنی شناخته نشده است.

اگر کورتیزول شما کم باشد چه اتفاقی می‌افتد؟

کورتیزول کم ممکن است به دلیل وجود مشکلی در غده هیپوفیز یا غده فوق کلیوی به نام بیماری آدیسون (Addison’s disease) به وجود بیاید. شروع علائم این بیماری اغلب بسیار تدریجی است و علائم آن ممکن است شامل خستگی، سرگیجه (به ویژه هنگام ایستادن)، کاهش وزن، ضعف عضلانی، تغییرات خلقی و تیرگی مناطق پوست باشد. بدون درمان، این بیماری، بالقوه تهدیدکننده زندگی است. در صورت مشکوک بودن به تشخیص سندرم کوشینگ یا بیماری آدیسون، ارزیابی فوری توسط متخصص غدد درون‌ریز لازم است.

فواید هورمون کورتیزول

علاوه بر مزیتها و فوایدی که هورمون کورتیزول در تنظیم و تامین انرژی بدن انجام می‌دهد، به موارد زیر نیز می‌توان اشاره کرد:

هورمون کورتیزول در بارداری

ترشح هورمون کورتیزول در بارداری، در اواخر بارداری، نزدیک هفته 40 بیشتر می‌شود تا حساسیت رحم به انقباضات بیشتر شود. ایجاد انقباضات طبیعی برای زایمان طبیعی ضروری است.

اما اگر مادر در طول بارداری دوران استرسی زیادی را تحمل کند، هورمون کورتیزول تولید شده در خون مادر، از طریق جفت وارد خون جنین هم شده و در دراز مدت می‌تواند تاثیرات منفی روی روحیه و هوش نوزاد متولد شده بگذارد. بنابراین به شدت توصیه می‌شود مادر در طول دوران بارداری، کمترین میزان استرس را تجربه کند.

هورمون کورتیزول و ورزش

مطالعات نشان می‌دهد انجام ورزش‌های هوازی در دراز مدت منجر به کاهش سطح هورمون کورتیزول می‌شود. این روش، راه حل بسیار خوبی برای افرادی است که دوره‌های طولانی افسردگی و استرس را تجربه می‌کنند، چرا که به کمک ورزش می‌توانند تعادل هورمون کورتیزول را ایجاد کنند.

عوارض هورمون کورتیزول بالا

هورمون کورتیزول و ریزش مو

زمانی که فرد دوره‌های طولانی استرس را تجربه کند، ترشح هورمون کورتیزول، نتیجه مثبتی در بدن نخواهد داشت و کورتیزول بالا در بدن عوارض مختلفی را در بدن ایجاد می‌کند که ریزش مو یکی از آنهاست. موها نقش مهمی در زیبایی فرد دارند و عوامل بسیار زیادی منجر به ریزش آنها می‌شوند. استرس را باید جدی گرفت، چرا که تاثیرات منفی زیادی روی ریزش مو دارد و موجب کم پشتی مو خواهد شد.

هورمون کورتیزول و چاقی

هورمون کورتیزول دو عملکرد اصلی در بدن دارد: تنظیم و هماهنگ کردن انرژی بدن. زمانی که بدن به انرژی نیاز داشته باشد، کورتیزول با تعیین اینکه چه نوع انرژی (کربوهیدرات، چربی و پروتئین) برای بدن مورد نیاز است، به تنظیم انرژی می‌پردازد. اما زمانی که کورتیزول برای دوره‌های طولانی ترشح شود ( به دلیل استرس و داشتن سبک زندگی اشتباه)، هورمون کورتیزول چربی‌های احشایی را افزایش داده و فرد دچار چاقی می‌شود.

سطح کورتیزول چگونه بررسی می‌شود؟

آزمایش های مختلفی می‌تواند تشخیص دهد که آیا شما به سندرم کوشینگ یا بیماری آدیسون مبتلا هستید یا خیر. این آزمایشات همچنین به غربالگری سایر بیماری‌هایی که غده هیپوفیز و غده فوق کلیوی را تحت تاثیر قرار می‌دهند نیز کمک می‌کند. در صورت مشاهده علائمی که نشان می‌دهد سطح کورتیزول شما بسیار زیاد یا خیلی پایین است، ممکن است پزشک آزمایش کورتیزول را تجویز کند. سطح کورتیزول خون به سه طریق قابل‌اندازه‌گیری است: از طریق خون، بزاق یا ادرار. در ادامه به این سه روش پرداخته‌ایم.

آزمایش خون کورتیزول

اغلب، این آزمایش خون دو بار در یک روز انجام می‌شود یعنی یک‌بار در صبح و دوباره در بعدازظهر، حدود ساعت 4. این امر به این دلیل است که در طول یک روز سطح کورتیزول تغییرات بسیار زیادی می‌کند. نتایج این آزمایش نشان می‌دهد که آیا میزان کورتیزول شما در سطح طبیعی قرار دارد یا خیر. اگر سطح کورتیزول خونتان خیلی زیاد باشد، پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگر (ادرار یا بزاق) را نیز توصیه کند تا مطمئن شود نتایج آزمایش شما ناشی از استرس یا دارو نیست.

ویزیت پزشک در منزل

ثبت درخواست

آزمایش بزاق کورتیزول

مطالعات نشان می‌دهد که آزمایش بزاق در تشخیص سندرم کوشینگ، حدود 90٪ دقت دارد. این تست را شب، قبل از خواب انجام می‌دهید، زیرا میزان کورتیزول بین 11 شب و نیمه‌شب در کمترین حد خود قرار دارد. بالا بودن سطح کورتیزول در نزدیک ساعات نیمه‌شب می‌تواند نشان‌دهنده یک اختلال باشد.

آزمایش ادرار کورتیزول

پزشک ممکن است آزمایش ادرار را برای بررسی سطح کورتیزول آزاد تجویز کند. کورتیزول آزاد به این معنی است که به پروتئین وصل نیست. اگر پزشک آزمایش ادرار برای شما تجویز کرده است، باید یک نمونه 24 ساعته ادرار ارائه دهید. این بدین معنی است که در طول یک روز هر بار که به دستشویی می‌روید لازم است در ظرف نمونه‌گیری ادرار کنید.

درمان هورمون کورتیزول بالا و پایین سطح چگونه است؟

در صورتی که به سندرم کوشینگ یا بیماری آدیسون مبتلا باشید روش‌های درمانی متعددی برای متعادل‌سازی سطح کورتیزول بدنتان وجود دارد. برای سندرم کوشینگ، گزینه‌های درمانی عبارت‌اند از:

• کاهش مصرف کورتیکواستروئید
• جراحی
• پرتودرمانی
• دارودرمانی

برای درمان بیماری آدیسون نیز معمولا پزشک داروهای دگزامتازون، هیدروکورتیزون یا پردنیزون را تجویز می‌کند. از سوی دیگر، روش‌های طبیعی‌ای وجود دارند که می‌توانند به شما در کاهش و متعادل‌سازی سطح کورتیزول کمک کنند که در ادامه به این روش‌ها پرداخته شده است.

روش‌های طبیعی کاهش کورتیزول

اگر ارتباط بین مغز و غدد فوق کلیوی به درستی عمل کند، بدن باید بتواند ترشح هورمون کورتیزول را افزایش یا کاهش دهد. با این حال، سطح کورتیزول ممکن است حتی پس از برطرف شدن یک وضعیت استرس‌زا بالا بماند که بر سلامتی تاثیر منفی می‌گذارد. نکات ساده زیر ممکن است به تعدیل سطح کورتیزول کمک کند:

کاهش استرس

اگر می‌خواهید سطح کورتیزول بدن خود را کاهش بدهید لازم است اصلی‌ترین هدف شما، کاهش استرس باشد. شما می‌توانید این کار را با دوری از موقعیت‌های استرس‌زا و همچنین یادگیری نحوه بهتر کنار آمدن با استرس انجام دهید. مهم است که بدانید چه عواملی باعث استرس در شما می‌شوند و بتوانید از این عوامل پیشگیری کنید.

همچنین زمانی که یاد می‌گیرید با افکار استرس‌زای خود چگونه کنار بیایید سطح کورتیزول خود را بهتر مدیریت می‌کنید. در مواردی که مدیریت استرس دشوار باشد، مصرف برخی داروها نیز می‌توانند کمک‌کننده باشند. اگر می‌خواهید ذهن و جسم خود را آرام کنید روش‌های زیر می‌توانند برای شما مفید باشند:

• تمرینات تنفسی
• ورزش
• تخیل فعال
• نوشتن افکار و احساسات خود
• گوش دادن به موسیقی
• مراقبه
• خودهیپنوتیزمی
• رابطه جنسی
• یوگا

داشتن رژیم غذایی مناسب

اگر می‌خواهید سطح سالمی از کورتیزول داشته باشید لازم است یک رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید و به مصرف قند خود توجه کنید. برخی از غذاهایی که ممکن است به ثابت ماندن سطح کورتیزول کمک کنند عبارت‌اند از:

• شکلات تلخ
• موز و گلابی
• چای سیاه یا سبز
• پروبیوتیک در مواد غذایی مانند ماست
• پروبیوتیک‌ها در غذاهای حاوی فیبر محلول
• نوشیدن آب فراوان برای جلوگیری از کم آبی بدن نیز به پایین نگه داشتن سطح کورتیزول کمک می‌کند.

خوب خوابیدن

میزان خواب می‌تواند بر سطح کورتیزول بدنتان تاثیر بگذارد. خواب بد شبانه یا کمبود طولانی مدت خواب می‌تواند منجر به افزایش سطح کورتیزول در جریان خون شود. بنابراین، توجه به میزان و کیفیت خواب بسیار ضروری است.

سرگرمی

سرگرمی‌ها می‌توانند فعالیت‌هایی رضایت‌بخش و خوشحال‌کننده برای داشتن زندگی سالم و کامل باشند و منجر به احساس بهزیستی شوند. برای مثال، یک مطالعه نشان داد باغبانی می‌تواند به کاهش هورمون کورتیزول کمک کند.

خندیدن و تفریح

زمانی که اوقات خوشی را سپری می‌کنید معمولا استرس ندارید. بنابراین، داشتن زمانی برای خندیدن و تفریح می‌تواند سطح کورتیزول شما را کاهش دهد. یک مطالعه نشان داد که سطح کورتیزول در واکنش به خنده کاهش می‌یابد. به نظر می‌رسد خوشحال بودن و مثبت نگری با پایین آمدن سطح کورتیزول ارتباط دارد. خوشحالی فواید دیگری نیز دارد ازجمله: فشارخون پایین و سیستم ایمنی قوی‌تر.

اجتناب از مصرف کافئین در شب

اگر سعی در کاهش سطح کورتیزول دارید باید از مصرف غذا و نوشیدنی‌های حاوی کافئین در شب‌ها خودداری کنید. کافئین می‌تواند در خواب خوب شبانه تداخل ایجاد کند. درحالی‌که خواب خوب می‌تواند سطح کورتیزول را پایین نگه دارد.

داشتن روابط خوب

روابط پایدار و همراه با عشق با همسر، دوستان و خانواده می‌تواند در داشتن یک زندگی شاد و کامل، ضروری باشد. این افراد می‌توانند به شما کمک کنند تا دوره‌های پرتنش را پشت سر بگذارید. روابط ناخوشایند و ناسالم نیز می‌توانند استرس زیادی در شما ایجاد کنند.

یک مطالعه نشان داد که سطح کورتیزول فرد می‌تواند پس از مشاجره با همسر خود افزایش یابد. مطالعه دیگری گزارش داد كه سطح كورتیزول در كودكانی كه زندگی خانوادگی شاد و باثباتی دارند، از سطح کورتیزول در كودكانی كه در خانه‌های پرتنش زندگی می‌کنند کمتر است.

مصرف مکمل‌ها

مطالعات نشان داده‌اند که روغن ماهی و یک مکمل گیاهی آسیایی به نام آشواگاندا (ashwagandha) می‌توانند سطح کورتیزول را در بدن کاهش دهند. بنابراین مصرف این مکمل‌ها در کنار یک رژیم غذایی سالم می‌تواند مفید باشد.

اگر با خواندن این مقاله فکر می‌کنید نیاز به بررسی‌های بیشتر هورمون کورتیزول در بدن دارید، می‌توانید با ویزیت پزشک در محل، از مشاوره پزشکان متخصص بهره‌مند شوید.

مقالات مرتبط
• 

  باتری سمعک کملیون

  23 / 08 / 1401
• 

  باتری سمعک دی جی هیر

  21 / 08 / 1401
• 

  باتری سمعک رناتا

  21 / 08 / 1401
• 

  باتری سمعک آیسل تک

  18 / 08 / 1401
• 

  باتری سمعک انرجایزر

  18 / 08 / 1401

لیست چکاپ های مرتبط
• 

  آزمایش عفونت ادراری در مردان و زنان

  20 / 11 / 1399
• 

  آزمایش سلامت پوست و مو

  14 / 11 / 1399
• 

  آزمایشات پیش از ازدواج مردان و زنان

  13 / 11 / 1399
• 

  آزمایش انعقاد خون

  13 / 11 / 1399
• 

  آزمایش ژنتیک مردان

  13 / 11 / 1399