بیماری کمبود کلسیم یا هیپوکلسمی چیست؟
نوشته شده توسط سمانه نصیری
01 / 02 / 1400
کلسیم یک ماده معدنی حیاتی است که بدن انسان از آن برای ساختن استخوان‌ها و دندان‌های محکم استفاده می‌کند. وجود کلسیم همچنین برای عملکرد صحیح قلب و سایر عضلات مورد نیاز است. هنگامی که بدن فرد کلسیم کافی دریافت نکند، خطر ابتلا به اختلالاتی مانند پوکی استخوان، استئوپنی (کاهش تراکم استخوان) و هیپکلمی (کمبود کلسیم) افزایش می‌یابد. علاوه بر این، کودکانی که به اندازه کافی کلسیم دریافت نمی‌کنند ممکن است در بزرگسالی با رشد قد با مشکل مواجه شوند. به این ترتیب، افراد (کودک یا بزرگسال فرق ندارد) باید مقدار توصیه شده کلسیم در روز را از طریق غذایی که مصرف می‌کنند، مکمل‌ها یا ویتامین‌ها دریافت کنند.
فهرست مطالب
چه عواملی باعث بروز هیپوکلسمی می‌شود؟
بسیاری از افراد با افزایش سن در معرض خطر کمبود کلسیم قرار می‌گیرند. این کمبود ممکن است به دلیل عوامل مختلفی باشد که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- مصرف کلسیم ضعیف در طی یک دوره طولانی مدت، به ویژه در دوران کودکی
- مصرف داروهایی که ممکن است جذب کلسیم را کاهش دهند
- تغییرات هورمونی به ویژه در زنان
- عوامل ژنتیکی خاص
لازم است بدانیم، اطمینان از مصرف مناسب کلسیم در همه سنین حائز اهمیت است. مقدار توصیه شده روزانه کلسیم برای کودکان و نوجوانان به صورت یکسان است. خانم‌ها در دوره میانسالی باید روزانه کلسیم بیشتری نسبت به آقایان مصرف کنند. زیرا تأمین کلسیم موردنیاز در زنان به ویژه با نزدیک شدن به یائسگی بسیار مهم است.
در دوره یائسگی، همانطور که اشاره شد خانم‌ها باید میزان کلسیم دریافتی خود را افزایش دهند زیرا کاهش هورمون استروژن در این دوران باعث لاغر شدن سریع استخوان‌های زنان می‌شود، به این ترتیب مصرف مداوم کلسیم، خطر پوکی استخوان و ابتلا به بیماری کمبود کلسیم (هیپوکلسمی) را کاهش می‌دهد.
اختلال هورمونی هیپوپاراتیروئیدیسم نیز ممکن است باعث بیماری کمبود کلسیم شود. افراد مبتلا به این بیماری به اندازه کافی هورمون پاراتیروئید (که سطح کلسیم را در خون کنترل می‌کند.) تولید نمی‌کنند. از دیگر مواردی که منجر به بروز هیپوکلسمی می‌شود، می‌توان به سوء تغذیه و سوء جذب اشاره کرد. سو تغذیه به حالتی گفته می‌شود که بدن مواد مغذی کافی دریافت نمی‌کنید، در حالی که سوء جذب هنگامی است که بدن نمی‌تواند ویتامین‌ها و مواد معدنی موجود در غذای مصرف شده را جذب کند. سایر عوامل عبارت‌اند از:
- مقادیر کم ویتامین D که جذب کلسیم را دشوار می‌کند.
- مصرف داروها مانند فنی توئین، فنوباربیتال، ریفامپین، کورتیکواستروئیدها و داروهایی که برای افزایش سطح کلسیم استفاده می‌شوند.
- پانکراتیت: به فعال شدن آنزیم‌های گوارشی گفته می‌شود.
- هیپرمنیزیمی: در این حالت منیزیم بیش از حد در گردش خون وجود دارد.
- هیپومنیزمی: بیماری است که به علت کاهش جذب روده‌ای باعث هدر رفتن منیزیم کلیوی می‌شود.
- هیپرفسفاتمی: در این بیماری فسفات بیش از حد در خون وجود دارد.
- شوک سپتیک یا عفونی: یک مشکل پزشکی حاد است که در آن گند خونی ایجاد می‌شود.
- انتقال خون گسترده
- نارسایی کلیه
- داروهای شیمی درمانی
- “سندرم استخوان گرسنه” که ممکن است پس از جراحی برای هایپرپاراتیروئیدیسم رخ دهد.
- برداشتن بخشی از غده پاراتیروئید در جراحی برداشتن غده تیروئید
افراد نباید دوز کلسیم روزانه خود را فراموش کنند. البته فراموش کردن آن بدین معنا نیست که آن روز با کمبود کلسیم مواجه خواهند شد، اما با توجه به سرعت جذب بالای کلسیم توسط بدن، توصیه می‌شود که دوز‌ها مرتب و روزانه مصرف شوند. به عنوان مثال، افراد گیاهخوار به دلیل اینکه محصولات لبنی غنی از کلسیم نمی‌خورند، به سرعت دچار کمبود کلسیم می‌شوند.
کمبود کلسیم علائم کوتاه مدت ایجاد نمی‌کند زیرا بدن با مصرف مستقیم آن از استخوان‌ها سطح کلسیم را حفظ می‌کند. اما سطح پایین کلسیم در طولانی مدت می‌تواند اثرات جدی را بر جای بگذارد.
علائم هیپوکلسمی چیست؟
در مراحل اولیه کمبود کلسیم ممکن است هیچ علائمی ایجاد نشود. اما با این حال، علائم با پیشرفت بیماری ایجاد می‌شوند. علائم شدید هیپوکلسمی عبارتند از:
- گیجی یا از دست دادن حافظه
- اسپاسم عضله
- بیحسی و سوزن سوزن شدن در دست‌ها، پاها و صورت
- افسردگی
- توهم
- گرفتگی عضلات
- شکننده و ضعیف بودن ناخن‌ها
- شکستگی آسان استخوان‌ها
کمبود کلسیم می‌تواند بر تمام قسمت‌های بدن تأثیر بگذارد، در نتیجه فرد ناخن‌های ضعیف، رشد کند موها، نازک و شکننده بودن پوست را تجربه خواهد کرد.
کلسیم هم در انتقال دهنده عصبی و هم در انقباضات عضلانی نقش مهمی دارد. بنابراین، کمبود کلسیم می‌تواند باعث تشنج در افراد سالم شود.
چگونه بیماری کمبود کلسیم تشخیص داده می‌شود؟
در صورت مشاهده علائم بیماری کمبود کلسیم باید با پزشک خود تماس گرفت. متخصص سابقه پزشکی بیمار را بررسی کرده و از وی در مورد سابقه خانوادگی کمبود کلسیم و پوکی استخوان سوال می‌کند. اگر پزشک به کمبود کلسیم مشکوک باشد، یک نمونه خون به منظور بررسی سطح کلسیم خون از بیمار گرفته می‌شود. پزشک میزان کلسیم، آلبومین و کلسیم یونیزه یا “آزاد” فرد را اندازه‌گیری می‌کند. لازم است بدانیم، آلبومین پروتئینی است که به کلسیم متصل شده و آن را از طریق خون منتقل می‌کند. سطح پایین کلسیم پایدار در خون بیمار ممکن است تشخیص بیماری کمبود کلسیم را تأیید کند.
طبق تحقیقات انجام شده، سطح کلسیم طبیعی برای بزرگسالان می‌تواند از 8/8 تا 4/10 میلی گرم در دسی لیتر باشد. اگر سطح کلسیم زیر 8/8 میلی گرم در دسی لیتر باشد ممکن است فرد در معرض خطر بیماری کمبود کلسیم قرار گرفته باشد. سطح کلسیم خون کودکان و نوجوانان به طور معمول بیشتر از بزرگسالان است.
هیپوکلسمی چگونه درمان می‌شود؟
درمان کمبود کلسیم معمولاً آسان است و به طور معمول راه حل برطرف کردن آن، افزودن کلسیم بیشتر به رژیم غذایی است. البته باید این نکته را گوشزد کرد، که نباید با مصرف مقدار زیادی مکمل کلسیم خوددرمانی کرد. زیرا مصرف بیش از دوز توصیه شده بدون تأیید پزشک منجر به بروز مسائل جدی مانند سنگ کلیه می‌شود. مکمل‌های کلسیم که معمولاً توصیه می‌شوند عبارتند از:
- کربنات کلسیم که کمترین هزینه را دارد و بیشترین عنصر کلسیم را داراست.
- سیترات کلسیم که به راحتی جذب می‌شود.
- فسفات کلسیم که به راحتی جذب می‌شود و باعث بروز یبوست نمی‌شود.
- سایر مکمل‌های کلسیم به صورت مایع، قرص و شکلات قابل جویدن در دسترس هستند.
حتما باید مکمل‌های تجویز شده توسط پزشک را تهیه کرد. البته باید به این نکته نیز واقف بود، که برخی از داروها می‌توانند با مکمل‌های کلسیم تأثیر منفی و تداخل داشته باشند. این داروها عبارتند از:
- بتا بلاکرهای فشار خون مانند آتنولول که اگر در فاصله دو ساعت از مصرف مکمل‌های کلسیم استفاده شود، ممکن است جذب کلسیم را کاهش دهد.
- ضد اسیدهای حاوی آلومینیوم که ممکن است سطح آلومینیوم خون را افزایش دهد.
- کاهش دهنده کلسترول مانند کلستیپول که ممکن است جذب کلسیم را کاهش و از دست دادن کلسیم در ادرار را افزایش دهد.
- داروهای استروژن که می‌تواند به افزایش کلسیم سطح خون کمک کند.
- دیگوکسین زیرا کلسیم بالا می‌تواند سمیت دیگوکسین (داروی ضد آریتمی است که برای نارسایی قلب مصرف می‌شود) را افزایش دهد.
- دیورتیک‌ها که می‌توانند میزان کلسیم (هیدروکلروتیازید) را افزایش دهند یا سطح کلسیم را در خون کاهش دهند (فوروزماید).
- آنتی بیوتیک‌های خاصی مانند فلوئوروکینولون‌ها و تتراسایکلین‌ها که مصرف همزمان آن با کلسیم می‌توان جذب آنها را کاهش داد.
گاهی اوقات تغییر رژیم غذایی و مکمل‌ها برای درمان کمبود کلسیم کافی نیست. در این حالت، پزشک ممکن است با تزریق منظم کلسیم، سطح کلسیم را تنظیم کند. بیمار طی چند هفته اول درمان، تنایج حاصل شده را متوجه خواهد شد. البته موارد شدید بیماری کمبود کلسیم با فواصل یک تا سه ماهه کنترل شده و نتیجه قابل بررسی است.
عوارض احتمالی هیپوکلسمی چیست؟
عوارض ناشی از بیماری کمبود کلسیم شامل آسیب به چشم، ضربان قلب غیرطبیعی و پوکی استخوان است. عوارض ناشی از پوکی استخوان عبارتند از:
- ناتوانی
- شکستگی ستون فقرات یا شکستگی سایر استخوان‌ها
- مشکل در راه رفتن
- در صورت عدم درمان، بیماری کمبود کلسیم در نهایت ممکن است کشنده باشد.
هیپوکلسمی نوزادان
هیپوکلسمی نوزادی بلافاصله پس از تولد در نوزادان رخ می‌دهد. بیشتر موارد هیپوکلسمی نوزادان در دو روز اول پس از تولد قابل مشاهده است. اما هیپوکلسمی دیررس امکان دارد سه روز پس از تولد یا دیرتر رخ دهد. از عوامل خطرناک کمبود کلسیم نوزادان می‌توان به پایین بودن سن جنین و دیابت مادر اشاره کرد. هیپوکلسمی اغلب در اثر نوشیدن شیر گاو یا شیر خشک با مقدار زیاد فسفات نیز ایجاد می‌شود. علائم هیپوکلسمی نوزادان شامل موارد زیر است:
- عصبانیت
- تغذیه ضعیف
- تشنج
- آپنه یا تنفس کند
- تاکی کاردی یا ضربان قلب سریعتر از حد طبیعی
میزان کل کلسیم یا سطح کلسیم یونیزه (آزاد شده) در نوزادان با استفاده از آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. سطح گلوکز نوزاد نیز برای بررسی افت قند خون آزمایش خواهد شد. درمان کمبود کلسیم در نوزادان به طور معمول شامل تزریق وریدی گلوکونات کلسیم و به دنبال آن مصرف چند روز مکمل خوراکی کلسیم است.
چگونه می‌توان از هیپوکلسمی پیشگیری کرد؟
با قرار دادن کلسیم در رژیم غذایی و مصرف روزانه آن می‌توان از بیماری کمبود کلسیم جلوگیری کرد. همچنین باید غذاهای سرشار از کلسیم مانند محصولات لبنی که می‌توانند از نظر چربی اشباع و چربی ترانس نیز غنی باشند را در نظر گرفت. با این وجود، توصیه می‌شود گزینه‌های کم‌چرب یا بدون چربی را انتخاب کرد تا خطر ابتلا به کلسترول بالا و بیماری‌های قلبی نیز کاهش یابند. می‌توان 1/4 تا 1/3 کلسیم خود را در یک وعده که حاوی انواع شیرها و ماست است، دریافت کرد. طبق منبع معتبر وزارت کشاورزی ایالات متحده (USDA)، سایر غذاها که سرشار از کلسیم هستند عبارت‌اند از:
- ساردین
- ماهی قزل‌آلا
- لوبیا سفید
- سبزیجات
- کلم بروکلی
- انجیر
- آب پرتغال
- نان گندم
شما می‌توانید برای بررسی‌های بیشتر از خدمت ویزیت پزشک در محل استفاده کنید و یا درخواست چکاپ کامل داشته باشید تا وضعیت بدنی شما به طور کامل چک شود.
