پیوند مغز استخوان چیست؟

نوشته شده توسط سمانه نصیری
01 / 02 / 1400

پیوند مغز استخوان نه به عنوان BMT نییز شناخته می‌شود، یک روش پزشکی است، و به منظور جایگزینی مغز استخوانی که در اثر بیماری، عفونت یا شیمی درمانی آسیب دیده یا از بین رفته است، انجام می‌شود. این روش شامل پیوند سلول‌های بنیادی خون است که به مغز استخوان منتقل می‌شوند و در آنجا سلول‌های جدید خون را تولید می‌کنند و همچنین امکان رشد مغز استخوان جدید را ایجاد می‌کنند. مغز استخوان به بافت اسفنجی و چربی درون استخوان‌ها گفته می‌شود، که خون قسمت‌های اشاره شده در ادامه را می‌سازد.

گلبول‌های قرمز خون، که اکسیژن و مواد مغذی را به بدن منتقل می‌کنند.
گلبول‌های سفید خون، که با عفونت مبارزه می‌کنند.
پلاکت، که مسئول تشکیل لخته خون است.
مغز استخوان همچنین حاوی سلول‌های بنیادی خون ساز نابالغ است.

سلول‌های بنیادی خونساز به HSC نیز معروف هستند. بیشتر سلول‌ها از قبل تمایز یافته‌اند و فقط می‌توانند از خود کپی کنند. اما سلول‌های بنیادی خاص و متمایز نیستند، به این معنی که آنها از طریق تقسیم سلولی تکثیر می‌شوند، یا اگر سلول‌های بنیادی باقی بمانند، به انواع مختلف سلول‌های خونی متمایز و بالغ تبدیل می‌شوند. HSC موجود در مغز استخوان باعث ایجاد سلول‌های خونی جدید در طول عمر انسان می‌شود.

هدف از پیوند مغز استخوان، جایگزین سلول‌های بنیادی آسیب دیده با سلول‌های سالم است. انجام این فرایند به بدن کمک می‌کند تا به اندازه کافی گلبول سفید، پلاکت یا گلبول قرمز ایجاد کند تا از عفونت، اختلالات خونریزی یا کم خونی جلوگیری کند. جالب است بدانیم، سلول‌های بنیادی سالم از بدن بیمار و یا از اهدا کننده گرفته می‌شود. در چنین مواردی، قبل از شروع شیمی درمانی یا پرتودرمانی، می‌توان سلول‌های بنیادی را برداشت یا رشد داد. سپس سلول‌های سالم و ذخیره شده، در پیوند مورد استفاده قرار می‌گیرند.

فهرست مطالب

انواع پیوند مغز استخوان

پیوند مغز استخوان به دو نوع عمده تقسیم می‌شود. بنا به علت پیوند، نوع پیوند مغز استخوان انتخاب می‌شود.

پیوندهای اتولوگ

پیوندهای اتولوگ شامل استفاده از سلول های بنیادی خود شخص است. متخصصین معمولاً برداشت سلول‌های بیمار را قبل از شروع درمانی که منجر به آسیب رساندن به سلول‌ها (مانند شیمی درمانی یا پرتودرمانی) می‌شوند، انجام می‌دهند. پس از انجام درمان، سلول‌های بنیادی خود بیمار را به بدن بازمی‌گردانند.

این نوع پیوند همیشه در دسترس نیست. تنها در صورت داشتن مغز استخوان سالم می‌توان از آن استفاده کرد. با این حال، خطر برخی از عوارض جدی از جمله GVHD (یک عارضه شایع در پیوند مغز استخوان است و زمانی این حالت رخ می‌دهد که گیرنده پیوند، به لحاظ سیستم ایمنی بسیار تضعیف شده است) را کاهش می‌دهد.

پیوندهای آلوژنیک

در پیوندهای آلوژنیک از سلول‌های اهدا کننده استفاده می‌شود. اهدا کننده باید از نظر ژنتیکی با بیمار مطابقت داشته باشد. معمولا، یکی از اقوام که بیشترین سازگاری و مطابقت را با بیمار دارد، بهترین انتخاب است، و تطابق ژنتیکی از طریق آزمایشات تخصصی مشخص می‌شود.

هنگامی که سلول‌های مغز استخوان آسیب دیده باشند، انجام پیوندهای آلوژنیک امری ضروری است. البته لازم به یادآوری است، که عوارض سرطان باقی خواهند ماند یا به مرور به وجود می‌آیند. پس از اتمام پیوند مغز استخوان ممکن است پزشک داروهایی را نیز تجویز کند تا از حمله سیستم ایمنی بدن به سلول‌های جدید جلوگیری کند. موفقیت در پیوند آلوژنیک به میزان مطابقت سلول‌های اهدا کننده با سلول‌های بیمار بستگی دارد.

پیوند مغز استخوان چگونه انجام می‌شود؟

پیوند مغز استخوان همانند انتقال خون است و هنگامی که پزشک متوجه شود که بیمار آماده است، پیوند را انجام می‌دهد. اگر پیوند آلوژنیک برای بیمار در نظر گرفته شود، سلول‌های مغز استخوان یکی دو روز قبل از عمل جراحی از اهدا کننده گرفته می‌شوند. اگر از سلول‌های خود بیمار استفاده شود، آنها را از بانک سلول‌های بنیادی بازیابی می‌کنند. سلول‌های بنیادی به دو روش جمع آوری می‌شوند. در طی برداشت مغز استخوان، سلول‌ها از طریق استخوان ساقه هر دو ران (استخوان ران) گرفته خواهند شد. بیمار در حین انجام این فرایند تحت بیهوشی قرار دارد، بدین معنا که هیچ دردی را متوجه نخواهد شد.

لوکافرز یا برداشتن گلبول‌های سفید

یکی از اقداماتی که برای پیوند مغز استخوان انجام می‌شود، برداشت گلبول‌های سفید به منظور به دست آوردن PBSC یا سلول‌های بنیادی خونساز است. در این روش با استفاده از تزریقات مختلف، سلول‌های بنیادی از مغز استخوان به داخل خون می‌روند. سپس خون بیمار را گرفته و با کمک دستگاهی، سلول‌های سفید خون حاوی سلول‌های بنیادی از سایر سلول‌ها جدا می‌شوند.

در مرحله بعد، پورتی با استفاده از یک سوزن به نام کاتتر در سمت راست و بالای سینه فرد نصب می‌شود. این پورت اجازه می‌دهد، مایعات حاوی سلول‌های بنیادی جدید مستقیماً به سمت قلب فرد منتقل شوند. سپس سلول‌های بنیادی در بدن پراکنده می‌شوند، و در نهایت از طریق خون به مغز استخوان بیمار جریان می‌یابند، در آنجا مستقر شده و رشد می‌کنند.

از طریق پورتی که نصب شده، انتقال خون، انتقال مایعات و مواد مغذی صورت می‌گیرد و در جای خود باقی می‌ماند زیرا پیوند مغز استخوان طی چند جلسه و به مدت چند روز انجام می‌شود. همچنین لازم است، چندین جلسه به سلول‎های بنیادی جدید فرصت داده شود تا خود را در بدن بیمار ادغام کنند. این فرآیند به عنوان پیوند مغز استخوان شناخته می‌شود.

در این مدت، بیمار برای جلوگیری از بروز هرگونه عوارض و مشکلی، تحت نظر خواهد بود. همچنین، با توجه به سیستم بدنی و وضعیت بهبود بمیار، پزشک ممکن است داروهایی را تجویز کند.

عوارض مرتبط با پیوند مغز استخوان کدامند؟

پیوند مغز استخوان یک روش اصولی پزشکی محسوب می‌شود. این پیوند مانند سایر روش‌های درمانی سرطان عوارضی را به همراه خواهد داشت. همچنین خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد:

افت فشار خون
سردرد
حالت تهوع
درد
تنگی نفس
لرز
تب

علائم فوق معمولاً کوتاه مدت هستند، اما پیوند مغز استخوان می تواند عوارض بلند مدتی را نیز ایجاد کند. احتمال بروز این عوارض به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

سن بیمار
وضعیت جسمانی و سلامتی بیمار
نوع و شدت بیماری که فرد تحت درمان آن است.
نوع پیوندی که بیمار دریافت کرده است.

با توجه به موارد بالا، عوارض ممکن است خفیف یا بسیار جدی باشد و شامل موارد زیر هستند:

بروز بیماری GVHD ، بیماری که در آن سلول‌های اهدا کننده به بدن بیمار حمله می‌کنند.
نارسایی پیوند: هنگامی اتفاق می‌افتد که سلول‌های پیوندی طبق برنامه ریزی شروع به تولید سلول‌های جدید نمی‌کنند
خونریزی در ریه‌ها، مغز و سایر قسمت‌های بدن
آب مروارید: که مشخصه آن کدر شدن عدسی چشم است.
آسیب به اندام‌های حیاتی
یائسگی زودرس
کم خونی: هنگامی رخ می‌دهد که بدن به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نمی‌کند.
عفونت‌ها
حالت تهوع، اسهال یا استفراغ
ورم مخاط: بیماری است که باعث التهاب و درد در دهان، گلو و معده می‌شود.

پیوند مغز استخوان برای درمان کدام بیماری موثر است؟

کم خونی Diamond-Blackfan: در این نوع کم‌خونی، مغز استخوان قادر به ساخت گلبول‌های قرمز به اندازه کافی نیست.
ترومبوسیتوز ضروری: به افزایش بیش از حد پلاکت‌های خون گفته می‌شود.
سارکوم یوینگ: نوعی تومور است که در هر استخوانی ممکن است بروز دهد.
کم خونی فانکونی: یک بیماری ژنتیکی نادر است که در اثر نقص در پروطئین‌های مسئول ترمیم DNA ایجاد می‌شود.
سرطان تخمدان
لنفوهیستوسیتوزهموفاگوسیتیک (HLH: گروهی اط بیماری‌های غیرمعمول را شامل می‌شود. مانند: بیماری‌های عفونی و بدخیم
لوسمی میلومونوسیتیک (JMML) در نوجوانان: بیماری مزمن و تهاجمی است که احساس سیری مزمن را در نوجوانان ایجاد می‌کند.
مدولوبلاستوما: تومور بدخیمی در مغز است که در ناحیه مخچه ایجاد می‌شود.
میلوفیبروز: بیماری که طی آن مغز استخوان با بافت جوشگاه (اثر برجای مانده از التیام زحمی که بافت‌های آسیب دیده آن به طور کامل بازسازی نشده است) پر می‌شود.
نوروبلاستوما: یک توده یا برآمدگی غیر معمول در شکم کودکان است.
پلی سیتمی ورا: یک بیماری خونی نادر است که در طی بیماری بدن فرد بیش از حد گلبول قرمز تولید کرده که باعث غلظت بیش از حد خون می‌شود.
سرطان بیضه
تالاسمی
سایر بیماری‌های نادر

بهترین کاندید برای پیوند مغز استخوان

بهترین کاندیدها برای دریافت پیوند مغز استخوان

علل بسیار زیادی برای انجام پیوند مغز استخوان وجود دارد که می‌توان مغز استخوان طبیعی و سالم را برای بیمارانی که سلول‌های مغز استخوان در بدن آنها معیوب یا غیرطبیعی است، مغز استخوان آنها توسط شیمی درمانی یا پرتودرمانی از بین رفته است یا افرادی که یک بیماری ژنتیکی تمام اعضای بدنشان را تحت تاثیر قرار داده است، به ارمغان بیاورد. برخی از بهترین کاندیدها برای پیوند مغز استخوان عبارت‌اند از:

1) کودکان به علت نقص سلول‌های بنیادی: برخی از کودکان با نقص در سلول‌های بنیادی مغز استخوان متولد می‌شوند و برخی دیگر بعدها در زندگی دچار این نقایص می‌شوند. هنگامی که یک یا ترکیبی از این سلول‌ها غیرطبیعی باشد، معمولاً منجر به بروز یک بیماری کشنده می‌شود. مانند:

کمخونی آپلاستیک
تالاسمی ماژور
بیماری سلول داسیشکل
بیماری نقص ایمنی ترکیبی شدید (SCID)
سندرم ویسکوت-آلدریچ
کم خونی فانکونی
بیماری گرانولوماتوز مزمن

پیوند با استفاده از سلول‌های بنیادی مغز استخوان سالم از طرف اهدا کننده، بهترین راه درمان این بیماری‌ها است.

2) بیماری‌های ژنتیکی

در بسیاری از بیماری‌های ژنتیکی نوعی نقص در نحوه پردازش مواد شیمیایی در بدن وجود دارد، که بسیاری از اندام‌ها از جمله قلب، ریه‌ها، کبد، کلیه‌ها، استخوان‌ها و حتی مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد. افراد مبتلا به این دسته از بیماری‌ها بهترین کاندید برای پیوند مغز استخوان هستند.

3) سرطان

روش‌های درمانی (شیمی درمانی و پرتودرمانی) که برای انواع سرطان در نظر گرفته می‌شوند، منجر به از بین رفتن سلول‌های سالم مغز استخوان می‌شوند. به این ترتیب، افراد مبتلا به سرطان‌هایی مانند سرطان خون، لنفوم، نوروبلاستوما، سارکوم و… می‌توانند از پیوند مغز استخوان بهره ببرند.

شما می‌توانید برای بررسی‌های بیشتر از خدمت ویزیت پزشک در محل استفاده کنید و یا درخواست چکاپ کامل داشته باشید تا وضعیت بدنی شما به طور کامل چک شود.

مقالات مرتبط