فتق چیست و چگونه درمان می‌شود؟
نوشته شده توسط سمانه نصیری
24 / 01 / 1400
احتمالا تا به حال نام کلمه فتق را شنیده‌اید و از خود پرسیده‌اید فتق چیست، چرا ایجاد می‌شود و آیا من احتمال ابتلا به آن را دارم یا خیر؟ این مقاله در پاسخ به این سوالات گردآوری شده است و امیدواریم بتواند تمامی این سوالات را با نگاهی علمی پاسخ دهد.
فهرست مطالب
فتق چیست؟
در پاسخ به این سوال که فتق چیست و کجاست، باید بگوییم فتق وضعیتی است که در آن یک عضو داخلی بدن، از میان بافت یا دیواره عضلانی که دچار پارگی موضعی شده، بیرون می‌زند. به عنوان مثال، روده‌ها ممکن است از ناحیه تضعیف شده دیواره شکم خارج شوند. آمارها نشان می‌دهد بیشتر فتق‌ها در حفره شکم، بین قفسه سینه و باسن ایجاد می‌شوند. گاهی امکان دارد فتق در قسمت‌های فوقانی ران و کشاله ران نیز ایجاد شود. خوشبختانه، بیشتر فتق‌ها بلافاصله زندگی فرد را تهدید نمی‌کنند، اما لازم است حتما درمان شوند زیرا خود به خود برطرف نمی‌شوند. گاهی اوقات نیز لازم است به منظور جلوگیری از بروز عوارض خطرناک بیمار جراحی شود.
انواع فتق
فتق اینگوینال یا کشاله ران
فتق اینگوینال رایج‌ترین نوع فتق است و زمانی اتفاق می‌افتد که روده‌ها از طریق یک نقطه ضعیف یا پارگی در دیواره تحتانی شکم، اغلب در کانال اینگوینال، بیرون بزنند. این کانال در کشاله ران قرار دارد. در مردان، ناحیه‌ای وجود دارد که طناب اسپرماتیک از ناحیه شکم به کیسه بیضه عبور می‌کند. این طناب، بیضه‌ها را در محل موردنظر نگه می‌دارد. در زنان، کانال اینگوینال دارای یک رشته است که به نگه داشتن رحم در محل صحیح کمک می‌کند.
این نوع فتق در مردان بیشتر مشاهده می‌شود زیرا بیضه‌ها پس از تولد از طریق کانال مغبعه اندکی پایین می‌آیند. لازم است، کانال به صورت مداوم در پشت بیضه‌ها بسته شود، اما گاهی اوقات به درستی بسته نمی‌شود و ناحیه‌ای نسبتا باز را برجای می‌گذارد.
فتق هیاتال
فتق هیاتال هنگامی اتفاق می‌افتد که عضلات دیافراگم و اسفنگتر ورودی به معده ضغیف شده و بخشی از معده وارد قفسه سینه فرد می‌شود. دیافراگم نوعی ماهیچه است که با انقباض و کشیدن هوا به داخل ریه‌ها به افراد کمک می‌کند تا قادر به نفس کشیدن باشند و همچنین اندام‌های شکم را از اندام‌های قفسه سینه جدا می‌کند. این نوع فتق بیشتر در افراد بالای 50 سال دیده می‌شود. اگر کودکی به این بیماری مبتلا باشد، علت ابتلا ناشی از نقص مادرزادی است.
فتق هیاتال تقریباً همیشه باعث ریفلاکس معده و مری می‌شود. ریفلاکس به حالتی گفته می‌شود که محتوای معده به سمت داخل مری نشت می‌کند و باعث احساس سوزش در این ناحیه می‌شود.
فتق نافی
فتق نافی اغلب در کودکان و نوزادان ایجاد می‌شود. فتق نافی هنگامی بروز می‌دهد که روده‌ها از طریق دیواره شکم به ناف نزدیک شده و باعث برجستگی این ناحیه می‌شود. هنگامی که کودک گریه می‌کند، ممکن است بیشتر متوجه برآمدگی در شکم یا نزدیک آن شد.
فتق ناف تنها نوع فتق است که اغلب با تقویت عضلات دیواره شکم در سن 1 الی 2 سالگی به خودی خود از بین می‌رود. اگر فتق تا 5 سالگی از بین نرفته باشد، می توان از جراحی برای اصلاح آن استفاده کرد.
بزرگسالان همچنین ممکن است فتق ناف داشته باشند که اغلب در اثر فشار مکرر به شکم به دلیل مواردی مانند چاقی، بارداری یا مایع موجود در شکم ایجاد می‌شود.
فتق شکمی
فتق شکمی هنگامی اتفاق می‌افتد که بافت از طریق شکاف موجود در عضلات شکم فرد بیرون می‌زند. افرادی که فتق شکمی دارند اغلب متوجه می‌شوند که در هنگام خوابیدن اندازه فتق آنها کاهش می‌یابد.
اگرچه فتق شکمی از بدو تولد می‌تواند وجود داشته باشد، اما احتمال بروز آن در دوره‌های مختلف بزرگسالی بیشتر است. فاکتورهای متداول در ایجاد فتق شکمی شامل مواردی مانند چاقی، فعالیت شدید و بارداری هستند.
فتق شکمی نیز امکان دارد در محل برش جراحی بروز دهد. به این حالت فتق شکافی گفته می‌شود و اغلب به دلیل وجود زخم جراحی یا ضعف عضلات شکم در محل جراحی است. به منظور بررسی دقیق و درمان تمامی فتق‌ها لازم است به پزشک مراجعه کرد.
علائم فتق
رایج‌ترین علامت فتق، برجستگی یا برآمدگی در ناحیه آسیب دیده است. به عنوان مثال، در مورد فتق مغبنی، ممکن است فرد قادر به مشاهده یک توده در دو طرف استخوان شرمگاه در جایی که کشاله ران و ران قرار دارد باشد و یا در حالت دراز کشیده، متوجه از بین رفت توده می‌شود. هنگام ایستادن، خم شدن یا سرفه کردن فتق را می‌توان از طریق لمس احساس کرد. ناراحتی یا درد در ناحیه اطراف توده نیز ممکن است وجود داشته باشد.
برخی از انواع فتق مانند فتق هیاتال معمولا علائم مشخص‌تری دارند. این علائم می‌تواند شامل مواردی مانند سوزش سر دل، مشکل در بلع و درد قفسه سینه باشد. در بسیاری از موارد، این امکان نیز وجود دارد که فتق هیچ علامتی را نشان نمی‌دهد. به همین خاطر، افراد ممکن است ندانند که فتق دارند و در حین معاینه فیزیکی یا معاینه پزشکی معمول برای برسی یک مشکل دیگر، متوجه فتق در خود شوند.
لازم است بدانید، فتق در اثر ترکیبی از ضعف و فشارهای عضلانی ایجاد می‌شود. بسته به علت آن، فتق ممکن است به سرعت یا در مدت زمان طولانی ایجاد شود. برخی از دلایل عمده ضعف یا فشار عضلانی که منجر به ایجاد و بروز فتق می‌شود عبارتند از:
- یک بیماری مادرزادی که طی رشد در رحم اتفاق می‌افتد و از بدو تولد وجود دارد.
- سالخورده بودن فرد
- آسیب ناشی از ضربه یا جراحی
- سرفه مزمن یا اختلال انسدادی مزمن ریوی (COPD)
- ورزش شدید یا وزنه برداری سنگین
- بارداری (به ویژه در مواردی که فرد بیش از یکبار باردار شده است)
- یبوست که باعث تحریک و فشار در هنگام دفع می‌شود
- اضافه وزن یا چاقی
- مایعات در شکم
همچنین موارد خاصی وجود دارد که منجر به افزایش خطر ابتلا به فتق می‌شود. این موارد عبارتند از:
- سابقه شخصی یا خانوادگی
- بالا بودن سن فرد
- بارداری
- اضافه وزن یا چاقی
- یبوست مزمن
- سرفه مزمن (به دلیل افزایش مکرر فشار به شکم)
- فیبروز سیستیک
- سیگار کشیدن (منجر به ضعیف شدن بافت همبند)
- به دنیا آمدن زودرس
- وزن کم به هنگام تولد
علت ایجاد فتق چیست؟
فتق ران به دلیل ضعیف شدن عضلات است که ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشد یا با بالا رفتن سن و کشیدگی‌های مکرر در نواحی شکم و کشاله ران همراه باشد. چنین فشارهایی ممکن است ناشی از فعالیت‌های سنگین جسمی، چاقی، بارداری، سرفه‌های مکرر یا فشار آوردن به خود به دلیل یبوست باشد. بزرگسالان ممکن است با کشیدن ناحیه شکم، اضافه وزن، داشتن سرفه سنگین و طولانی مدت یا پس از زایمان دچار فتق ناف شوند. علت فتق هیاتال به طور کامل مشخص نشده است، اما ضعف دیافراگم با افزایش سن یا فشار بر شکم می‌تواند در این امر نقش داشته باشد.
تشخیص فتق
برای تشخیص وضعیت بیمار، ابتدا پزشک معاینه فیزیکی را انجام می‌دهد. در طی این معاینه، پزشک ممکن است برآمدگی در ناحیه شکم یا کشاله ران را احساس کند که هنگام ایستادن، سرفه یا کشیدگی بزرگتر می‌شود.
سپس پزشک نظر بیمار را پرسیده و شرح حالی را از وی می‌خواهد و به منظور بررسی بهتر شرایط سوالاتی را که در ادامه آمده از بیمار بپرسد.
- اولین بار کی متوجه برآمدگی شدید؟
- آیا علائم دیگری را تجربه کرده‌اید؟
- آیا فکر می‌کنید مورد به ویژه‌ای وجود دارد که احتمالاً باعث وقوع فتق شده باشد؟
- کمی در مورد سبک زندگی خود بگویید.
- آیا شغل شما شامل بلند کردن اجسام سنگین است؟
- آیا با دقت ورزش می‌کنید؟
- آیا سابقه سیگار کشیدن دارید؟
- آیا سابقه شخصی یا خانوادگی فتق دارید؟
- آیا در ناحیه شکم یا کشاله ران خود جراحی داشته‌اید؟
پزشک همچنین ممکن است از آزمایشات تصویربرداری برای کمک به تشخیص دقیق بیماری فرد استفاده کند. این نوع آزمایشات می‌تواند مواردی از قبیل:
- سونوگرافی شکمی: که از امواج صوتی با فرکانس بالا برای به دست آوردن تصویری از ساختارهای داخل بدن استفاده می‌کند.
- سی تی اسکن: که پرتوهای ایکس و فناوری رایانه را برای تولید تصویر ترکیب می‌کند.
- اسکن MRI: که از ترکیبی از آهن رباهای قوی و امواج رادیویی برای ساختن تصویر استفاده می‌کند.
در صورت مشکوک بودن به فتق هیاتال، پزشک ممکن است از آزمایش‌های دیگری استفاده کند که به وی این امکان را می‌دهند تا درون معده فرد را دیده و ارزیابی کند. مانند:
- اشعه ایکس گاستروگرافین یا باریم: که مجموعه‌ای از تصاویر اشعه ایکس از دستگاه گوارش بیمار است. تصاویر پس از اتمام نوشیدن مایعی حاوی متیل دیاتریزوات مگلومین و سدیم دیاتریزوات (گاستروگرافین) یا محلول مایع باریم ثبت می‌شوند و هر دو به خوبی در تصاویر اشعه ایکس نشان داده می‌شوند.
- آندوسکوپی: که شامل انتفال دوربین کوچکی به درون حلق، مری و روده است. این دوربین به لوله‌ای باریک و مخصوص نصب می‌شود.
درمان فتق
تنها راه درمان موثر فتق استفاده از جراحی است. با این حال، نیاز یا عدم نیاز به عمل جراحی به اندازه فتق و شدت علائم بیمار بستگی دارد. گاهی این امکان وجود دارد که پزشک بدون در نظر گرفتن روشی درمانی، ابتدا وضعیت و علائم بیمار را تحت نظر می‌گیرد و سپس روش درمانی موردنظر را به منظور کاهش علائم و یا درمان بکار گیرد.
در برخی موارد، پوشیدن کمربندهای محافظ ممکن است به کاهش علائم فتق کمک کند. این کمربندها به ثابت ماندن فتق کمک می‌کنند. البته فرد باید مطمئن شود که محافظ کاملا اندازه وی است و به درستی قادر به استفاده از آن است.
برای کاهش علائم فتق هیاتال، داروهایی که اسید معده را کاهش می‌دهند، موثر خواهند بود و ناراحتی بیمار در ناحیه معده را برطرف خواهد کرد. برخی از این داروها شامل آنتی اسیدها، مسدود کننده های گیرنده H-2 و مهار کننده‌های پروتون است.
آیا استفاده از فتق بند، برای درمان فتق مناسب است؟
خیر. فتق بند، راه درمانی نیست و فقط ممکن است درد ناحیه‌ای که دچار فتق شده را تسکین دهد. بنابراین فقط به تشخیص و مجز پزشک از فتق بند استفاده کنید و برای درمان به پزشک معالج مراجعه کنید.
