سرطان غده هیپوفیز و راه های درمان آن
نوشته شده توسط سمانه نصیری
27 / 11 / 1399
غده هیپوفیز (Pituitary gland)، به اندازه نخودی در بخش پایینی مغز و پشت چشم قرار دارد و با همین مقیاس، ترشح بسیاری از هورمون‌های بدن را کنترل می‌کند. به همین دلیل به آن غده master هم می‌گویند. مهم‌ترین هورمون‌هایی که غده هیپوفیز تولید می‌کند و یا ترشح آنها را کنترل می‌کند، غده تیروئید، غدد فوق کلیوی، تخمدان و بیضه‌ها هستند.
تومورهایی که در غده هیپوفیز ایجاد می‌شوند، نادر و معمولاً غیرسرطانی یا خوش خیم هستند. بیشتر آنها همچنین عملگرا و فعال هستند. بدین معنی که آنها نیز هورمون‌های دیگری را تولید می‌کنند. به تومورهایی که هورمون تولید نمی‌کنند “غیرفعال” گفته می‌شود.
فهرست مطالب
انواع متداول تومورهای خوش خیم هیپوفیز
تومورهای ترشح کننده هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH)
حدود 16 درصد از تومورهای هیپوفیز بیش از حد هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) ترشح می‌کنند که باعث سندرم کوشینگ می‌شود که علائم شایع آن شامل موارد زیر است:
- فشار خون بالا
- قند خون بالا
- دست و پاهای بسیار لاغر
- چربی اضافی اطراف لابا تنه
سندرم کوشینگ همیشه ناشی از سرطان نیست، اما در صورت مشاهده علائم تومور ACTH باید برای انجام آزمایشات بیشتر به پزشک مراجعه کرد.
تومورهای ترشح کننده هورمون رشد
این تومورها باعث می‌شوند که بدن شما بیش از حد هورمون رشد تولید کند. علائم اغلب شامل موارد زیر هستند:
- قند خون بالا
- رشد موهای زائد بدن
- تعرق غیرطبیعی
- رشد غیرطبیعی پا و دست
تومورهای ترشح کننده پرولاکتین
این تومورها می‌توانند سطح تستوسترون در مردان و استروژن در زنان را کاهش دهند که علائم آن شامل اختلال نعوظ و رشد پستان در مردان و قاعدگی غیر طبیعی و ترشح از پستان در زنان است.
تومورهای ترشح و تحریک کننده تیروئید
این تومورها باعث پرکاری تیروئید و افزایش متابولیسم بدن می‌شوند که علائم آن عبارت‌اند از:
- تعرق غیرطبیعی
- ضربان قلب نامنظم
- کاهش غیر طبیعی وزن
- حرکات غیرطبیعی
تومور میکرو آدنوم هیپوفیز
این تومور خوش‌خیم یکی دیگر از تومورهای هیپوفیز است که منجر به تولید بیش از حد هورمون‌ها شده و بیماری‌هایی را به وجود می‌آورد. این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
هیپرپرولاکتینمی
هیپرپرولاکتینمی بیماری است که وقتی تومورهای هیپوفیز مقادیر بیش از حد پرولاکتین تولید می‌کنند، ایجاد می‌شود. این تومورها نوعی آدنوم عملکردی به نام پرولاکتینوما هستند. هنگامی که زنان دچار پرولاکتینوما می‌شوند، ممکن است با دوره‌های قاعدگی نامنظم و یا قطع قاعدگی شود و این امر در نهایت باعث ایجاد اختلال در باروری می‌شود. در برخی از زنان، ممکن است تخمک گذاری نیز متوقف شود، حتی اگر همچنان شاهد دوره‌های قاعدگی خود هستند. از دیگر مشکلاتی که در زنان ایجاد می‌کند، می‌توان به تولید شیر اشاره کرد. حتی اگر اخیرا زایمان نکرده‌اند.
نقش پرولاکتین در مردان کمتر قابل درک است. با این حال، مردان نیز ممکن است دچار پرولاکتینوما شوند که باعث هیپوگنادیسم یا کاهش تستوسترون می‌شود و علائمی مانند خستگی، اختلال در نعوظ و کاهش میل جنسی به همراه خواهد داشت. این علائم به تدریج ایجاد می‌شوند. اگر فردی علائم را متوجه نشود، پرولاکتینوما آنقدر بزرگ می‌شود که در بینایی تداخل ایجاد کرده یا باعث سردرد می‌شود.
آکرومگالی
تومورهای هیپوفیز، هورمون رشد اضافی را در بزرگسالان ایجاد کرده و باعث بروز بیماری به نام آکرومگالی می‌شود. این امر باعث رشد استخوان‌ها و بافت‌های نرم می‌شود و در نتیجه دست و پاها را پف کرده یا بزرگ از سایر اعضای بدن می‌کند.
هیپوپیتاریسم
برخی از تومورها اعم از فعال و غیرفعال می‌توانند، به اندازه کافی بزرگ شوند تا غده هیپوفیز را فشرده کرده و در نتیجه وضعیتی به نام hypopituitarism ایجاد می‌کنند، که در آن سطح یک یا چند هورمون کاهش می‌یابد. علائم بستگی به این دارد که کدام هورمون‌ها تحت تأثیر قرار گرفته‌اند.
به عنوان مثال کاهش سطح هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک یا ACTH باعث می‌شود که غدد فوق کلیوی به درستی کار نکنند. افراد مبتلا به این بیماری که به عنوان نارسایی ثانویه آدرنال شناخته می‌شوند، ممکن است فشار خون پایین، قند خون پایین و خستگی داشته باشند زیرا سطح کورتیزول پایین است.
اگر سطح هورمون تحریک کننده فولیکول که به آن FSH نیز گفته می‌شود و هورمون لوتئین کننده به نام LH کاهش یابد، ممکن است سطح هورمون‌های جنسی استروژن و تستوسترون در فرد نیز کاهش یابد. این امر باعث قاعدگی نامنظم، ناباروری و کاهش میل جنسی در زنان می‌شود. ناباروری و کاهش میل جنسی در مردان نیز قابل مشاهده خواهد بود. کمبود هورمون تحریک کننده تیروئید به نام TSH منجر به کاهش سطح هورمون تیروئید شده، و بیماری به نام کم کاری تیروئید مرکزی یا ثانویه را ایجاد می‌کند.
پرکاری تیروئید ثانویه
به ندرت، تومورهای هیپوفیز فعال، بیش از حد هورمون تحریک کننده تیروئید یا TSH را تولید می‌کنند که ترشح مقادر زیادی از تیروکسین (هورمونی که متابولیسم بدن را تنظیم می‌کند) به همراه خواهد داشت. این امر منجر به ایجاد بیماری به نام پرکاری تیروئید ثانویه می‌شود، که علائمی مانند فشار خون بالا، ضربان قلب نامنظم، افزایش اشتها و کاهش وزن شدید را به دنبال خواهد داشت.
چه کسانی به سرطان هیپوفیز مبتلا می‌شوند؟
سرطان هیپوفیز بسیار نادر است. فقط چند صد از سرطان‌ها در ایالت متحده به سرطان هیپوفیز اختصاص داده شده است، که بیشتر بیماران را افراد مسن تشکیل داده است. از سوی دیگر، براساس انجمن تومور مغزی آمریکا، تومورهای خوش‌خیم حدود 30 تا 40 درصد از کل تومورهای هیپوفیز را تشکیل می‌دهند. این موارد بیشتر در زنان جوان و در سن باروری و 40 تا 50 سالگی دیده شده است. با این وجود، اکثر تومورهای هیپوفیز خوش‌خیم و قابل درمان هستند.
علائم سرطان هیپوفیز چیست؟
علائمی که به دلیل وجود سرطان هیپوفیز تجربه می‌شوند به اندازه و نوع هورمون‌های ترشحی بستگی دارد. علائم رایج در هر تومور هیپوفیز شامل موارد زیر است:
- سردرد
- از دست دادن بینایی
- تشنج
- افزایش وزن
- ایجا کبودی به راحتی در تمامی نقاط بدن
- تحریک پذیری، اضطراب و افسردگی
- تهوع و استفراغ
- سرگیجه
- برافروختگی صورت
- عضلات و استخوان‌های ضعیف
- فشار خون بالا
- ضربان قلب نامنظم
- تورم یا بزرگ شدن دست و پا (آکرومگالی)
- تولید شیر مادر حتی اگر باردار نباشد
- کمبود شیر هنگام شیردهی
- تغییرات چرخه قاعدگی
- کاهش میل جنسی
- ناتوانی جنسی
- ریزش موی بدن
- رشد غیرطبیعی دستگاه تناسلی در کودکان
علل ایجاد سرطان هیپوفیز
علت تکثیر غیرطبیعی و کنترل نشده سلول در غده هیپوفیز که منجر به ایجاد تومور و سرطان می‌شود، همچنان ناشناخته مانده است. غده هیپوفیز یک غده شبیه به نخود است که در پایه مغز قرار دارد. غده با وجود اینکه بسیار کوچک است، تقریباً روی همه قسمت‌های بدن تأثیر می‌گذارد.
دانشمندان گمان می‌کنند، تغییرات ژنتیکی نقش مهمی در چگونگی ایجاد سرطان هیپوفیز دارد. همچنین، در خانواده‌ها درصد بسیار کمی از سرطان هیپوفیز وجود دارد، بدین ترتیب تا به حال هیچ عامل ارثی برای این بیماری ثبت نشده است.
عوارض ابتلا به سرطان هیپوفیز
تومورهای هیپوفیز معمولاً رشد و گسترش زیادی ندارند. با این حال، آنها سلامتی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند، و اغلب باعث:
- کاهش بینایی: سرطان هیپوفیز به اعصاب بینایی فشار وارد می‌کند.
- کمبود دائمی هورمون: وجود سرطان هیپوفیز یا از بین بردن آن ممکن است به طور دائمی میزان هورمون‌ها را تغییر دهد و لازم باشد با داروهای هورمونی جایگزین و کنترل شود.
- آپوپلکسی: یک عارضه نادر اما بسیار جدی به نام آپوپلکسی که منجر به خونریزی ناگهانی در تومور می‌شود. این عارضه شدیدترین سردرد را به دنبال خواهد داشت. آپوپلکسی به درمان فوری و احتمالاً جراحی نیاز دارد.
چگونه سرطان هیپوفیز تشخیص داده می‌شود؟
MRI یا سی تی اسکن می‌تواند تومورهای غده هیپوفیز را تشخیص دهد و آزمایش خون و ادرار سطح هورمون‌ها را تعیین می‌کند. حتی در زیر میکروسکوپ تشخیص تفاوت بین تومور هیپوفیز سرطانی و غیر سرطانی دشوار است. تومور سرطانی تا زمانی که به قسمت دیگری از بدن گسترش پیدا نکند، ممکن است ناشناخته باقی بماند. سرطان هیپوفیز ممکن است در تمامی اندام‌های بدن رخنه یا به اصطلاح متاستاز کند. سایر اندام‌هایی که سرطان در آنها منتشر می‌شود، عبارت‌اند از:
- سایر قسمت‌های مغز و رگ‌های خونی مغز
- نخاع
- مننژ که مغز و نخاع را پوشش می‌دهد.
- چشم‌ها
- گره‌های لنفاوی
- اندام‌هایی مانند ریه‌ها، قلب، کبد، لوزالمعده، کلیه‌ها و تخمدان‌ها
چه روش‌های درمانی برای سرطان هیپوفیز وجود دارد؟
درمان سرطان هیپوفیز به اندازه تومور و گسترش آن بستگی دارد. علارغم میزان پیشرفت بیماری، پزشکان باید بررسی کنند که آیا تومور وجود دارد یا خیر. برخی از روش‌های رایج درمان عبارتند از:
- عمل جراحي
- پرتو درمانی
- شیمی درمانی
- استفاده از داروهای هورمونی
در جراحی، غده هیپوفیز با استفاده از اشعه سلول‌های موردنظر از بین می‍‌روند. در بعضی موارد، از روش‌های درمانی دارویی برای کوچک سازی و تخریب تومور یا کاهش میزان هورمون‌های تولید کننده تومور استفاده می‌شود. باید توجه داشت که تشخیص و درمان به موقع بسیار ضروری است.
همچنین، ایجاد برخی از تغییرات در سبک زندگی در طول و بعد از درمان‌ها ممکن است کیفیت زندگی را بهبود بخشد. برخی از این تغییرات عبارت‌اند از:
- اجتناب از استعمال دخانیات و نوشیدن مقادیر زیاد الکل
- پیروی از دستورالعمل‌های پزشک و مداوم ورزش کردن
- انتخاب و پیروی از رژیم‌های غذایی سالم و متعادل. مانند انواع میوه‌ها، سبزیجات و پروتئین‌های بدون چربی
- خودداری از مصرف غذاهای فرآوری شده
- مرتب استراحت کردن و به اندازه کافی خوابیدن برای جلوگیری از خستگی زیاد
- انجام مدیتیشن و یوگا برای حفظ بیشتر آرامش
درمان سرطان هیپوفیز ممکن است باعث ایجاد ضعف در بیمار شود. بنابراین، تغذیه سالم همراه با کاهش استرس می‌تواند به افراد کمک کند هنگام درمان سرطان هیپوفیز، انرژی کافی و مثبت داشته باشند.
