غده هیپوفیز (Pituitary gland)، به اندازه نخودی در بخش پایینی مغز و پشت چشم قرار دارد و با همین مقیاس، ترشح بسیاری از هورمونهای بدن را کنترل میکند. به همین دلیل به آن غده master هم میگویند. مهمترین هورمونهایی که غده هیپوفیز تولید میکند و یا ترشح آنها را کنترل میکند، غده تیروئید، غدد فوق کلیوی، تخمدان و بیضهها هستند.
تومورهایی که در غده هیپوفیز ایجاد میشوند، نادر و معمولاً غیرسرطانی یا خوش خیم هستند. بیشتر آنها همچنین عملگرا و فعال هستند. بدین معنی که آنها نیز هورمونهای دیگری را تولید میکنند. به تومورهایی که هورمون تولید نمیکنند “غیرفعال” گفته میشود.
فهرست مطالب
حدود 16 درصد از تومورهای هیپوفیز بیش از حد هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) ترشح میکنند که باعث سندرم کوشینگ میشود که علائم شایع آن شامل موارد زیر است:
سندرم کوشینگ همیشه ناشی از سرطان نیست، اما در صورت مشاهده علائم تومور ACTH باید برای انجام آزمایشات بیشتر به پزشک مراجعه کرد.
این تومورها باعث میشوند که بدن شما بیش از حد هورمون رشد تولید کند. علائم اغلب شامل موارد زیر هستند:
این تومورها میتوانند سطح تستوسترون در مردان و استروژن در زنان را کاهش دهند که علائم آن شامل اختلال نعوظ و رشد پستان در مردان و قاعدگی غیر طبیعی و ترشح از پستان در زنان است.
این تومورها باعث پرکاری تیروئید و افزایش متابولیسم بدن میشوند که علائم آن عبارتاند از:
این تومور خوشخیم یکی دیگر از تومورهای هیپوفیز است که منجر به تولید بیش از حد هورمونها شده و بیماریهایی را به وجود میآورد. این بیماریها عبارتاند از:
هیپرپرولاکتینمی بیماری است که وقتی تومورهای هیپوفیز مقادیر بیش از حد پرولاکتین تولید میکنند، ایجاد میشود. این تومورها نوعی آدنوم عملکردی به نام پرولاکتینوما هستند. هنگامی که زنان دچار پرولاکتینوما میشوند، ممکن است با دورههای قاعدگی نامنظم و یا قطع قاعدگی شود و این امر در نهایت باعث ایجاد اختلال در باروری میشود. در برخی از زنان، ممکن است تخمک گذاری نیز متوقف شود، حتی اگر همچنان شاهد دورههای قاعدگی خود هستند. از دیگر مشکلاتی که در زنان ایجاد میکند، میتوان به تولید شیر اشاره کرد. حتی اگر اخیرا زایمان نکردهاند.
نقش پرولاکتین در مردان کمتر قابل درک است. با این حال، مردان نیز ممکن است دچار پرولاکتینوما شوند که باعث هیپوگنادیسم یا کاهش تستوسترون میشود و علائمی مانند خستگی، اختلال در نعوظ و کاهش میل جنسی به همراه خواهد داشت. این علائم به تدریج ایجاد میشوند. اگر فردی علائم را متوجه نشود، پرولاکتینوما آنقدر بزرگ میشود که در بینایی تداخل ایجاد کرده یا باعث سردرد میشود.
تومورهای هیپوفیز، هورمون رشد اضافی را در بزرگسالان ایجاد کرده و باعث بروز بیماری به نام آکرومگالی میشود. این امر باعث رشد استخوانها و بافتهای نرم میشود و در نتیجه دست و پاها را پف کرده یا بزرگ از سایر اعضای بدن میکند.
برخی از تومورها اعم از فعال و غیرفعال میتوانند، به اندازه کافی بزرگ شوند تا غده هیپوفیز را فشرده کرده و در نتیجه وضعیتی به نام hypopituitarism ایجاد میکنند، که در آن سطح یک یا چند هورمون کاهش مییابد. علائم بستگی به این دارد که کدام هورمونها تحت تأثیر قرار گرفتهاند.
به عنوان مثال کاهش سطح هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک یا ACTH باعث میشود که غدد فوق کلیوی به درستی کار نکنند. افراد مبتلا به این بیماری که به عنوان نارسایی ثانویه آدرنال شناخته میشوند، ممکن است فشار خون پایین، قند خون پایین و خستگی داشته باشند زیرا سطح کورتیزول پایین است.
اگر سطح هورمون تحریک کننده فولیکول که به آن FSH نیز گفته میشود و هورمون لوتئین کننده به نام LH کاهش یابد، ممکن است سطح هورمونهای جنسی استروژن و تستوسترون در فرد نیز کاهش یابد. این امر باعث قاعدگی نامنظم، ناباروری و کاهش میل جنسی در زنان میشود. ناباروری و کاهش میل جنسی در مردان نیز قابل مشاهده خواهد بود. کمبود هورمون تحریک کننده تیروئید به نام TSH منجر به کاهش سطح هورمون تیروئید شده، و بیماری به نام کم کاری تیروئید مرکزی یا ثانویه را ایجاد میکند.
به ندرت، تومورهای هیپوفیز فعال، بیش از حد هورمون تحریک کننده تیروئید یا TSH را تولید میکنند که ترشح مقادر زیادی از تیروکسین (هورمونی که متابولیسم بدن را تنظیم میکند) به همراه خواهد داشت. این امر منجر به ایجاد بیماری به نام پرکاری تیروئید ثانویه میشود، که علائمی مانند فشار خون بالا، ضربان قلب نامنظم، افزایش اشتها و کاهش وزن شدید را به دنبال خواهد داشت.
سرطان هیپوفیز بسیار نادر است. فقط چند صد از سرطانها در ایالت متحده به سرطان هیپوفیز اختصاص داده شده است، که بیشتر بیماران را افراد مسن تشکیل داده است. از سوی دیگر، براساس انجمن تومور مغزی آمریکا، تومورهای خوشخیم حدود 30 تا 40 درصد از کل تومورهای هیپوفیز را تشکیل میدهند. این موارد بیشتر در زنان جوان و در سن باروری و 40 تا 50 سالگی دیده شده است. با این وجود، اکثر تومورهای هیپوفیز خوشخیم و قابل درمان هستند.
علائمی که به دلیل وجود سرطان هیپوفیز تجربه میشوند به اندازه و نوع هورمونهای ترشحی بستگی دارد. علائم رایج در هر تومور هیپوفیز شامل موارد زیر است:
علت تکثیر غیرطبیعی و کنترل نشده سلول در غده هیپوفیز که منجر به ایجاد تومور و سرطان میشود، همچنان ناشناخته مانده است. غده هیپوفیز یک غده شبیه به نخود است که در پایه مغز قرار دارد. غده با وجود اینکه بسیار کوچک است، تقریباً روی همه قسمتهای بدن تأثیر میگذارد.
دانشمندان گمان میکنند، تغییرات ژنتیکی نقش مهمی در چگونگی ایجاد سرطان هیپوفیز دارد. همچنین، در خانوادهها درصد بسیار کمی از سرطان هیپوفیز وجود دارد، بدین ترتیب تا به حال هیچ عامل ارثی برای این بیماری ثبت نشده است.
تومورهای هیپوفیز معمولاً رشد و گسترش زیادی ندارند. با این حال، آنها سلامتی فرد را تحت تأثیر قرار میدهند، و اغلب باعث:
MRI یا سی تی اسکن میتواند تومورهای غده هیپوفیز را تشخیص دهد و آزمایش خون و ادرار سطح هورمونها را تعیین میکند. حتی در زیر میکروسکوپ تشخیص تفاوت بین تومور هیپوفیز سرطانی و غیر سرطانی دشوار است. تومور سرطانی تا زمانی که به قسمت دیگری از بدن گسترش پیدا نکند، ممکن است ناشناخته باقی بماند. سرطان هیپوفیز ممکن است در تمامی اندامهای بدن رخنه یا به اصطلاح متاستاز کند. سایر اندامهایی که سرطان در آنها منتشر میشود، عبارتاند از:
درمان سرطان هیپوفیز به اندازه تومور و گسترش آن بستگی دارد. علارغم میزان پیشرفت بیماری، پزشکان باید بررسی کنند که آیا تومور وجود دارد یا خیر. برخی از روشهای رایج درمان عبارتند از:
در جراحی، غده هیپوفیز با استفاده از اشعه سلولهای موردنظر از بین میروند. در بعضی موارد، از روشهای درمانی دارویی برای کوچک سازی و تخریب تومور یا کاهش میزان هورمونهای تولید کننده تومور استفاده میشود. باید توجه داشت که تشخیص و درمان به موقع بسیار ضروری است.
همچنین، ایجاد برخی از تغییرات در سبک زندگی در طول و بعد از درمانها ممکن است کیفیت زندگی را بهبود بخشد. برخی از این تغییرات عبارتاند از:
درمان سرطان هیپوفیز ممکن است باعث ایجاد ضعف در بیمار شود. بنابراین، تغذیه سالم همراه با کاهش استرس میتواند به افراد کمک کند هنگام درمان سرطان هیپوفیز، انرژی کافی و مثبت داشته باشند.