تنبلی چشم کودکان و بزرگسالان

نوشته شده توسط سمانه نصیری
07 / 11 / 1399

تنبلی چشم عارضه‌ایست که در اثر رشد غیرطبیعی بینایی در اوایل دوره رشد و زندگی فرد ایجاد شده، و باعث کاهش بینایی می‌شود. در این حالت، چشم اغلب به سمت داخل یا خارج سرگردان است. تنبلی چشم (Amblyopia) به طور کلی، امکان دارد از بدو تولد تا 7 سالگی ایجاد ‌شود. تنبلی چشم عامل اصلی کاهش بینایی در کودکان است، اما خوشبختانه بندرت روی هر دو چشم تأثیر می‌گذارد. لازم است بدانیم، چشم ضعیف معمولاً با استفاده از عینک یا لنزهای تماسی قابل اصلاح است، و همچنین تشخیص و درمان به موقع این مشکل می‌تواند از بروز مشکلات طولانی مدت و جدی در بینایی کودک جلوگیری کند.

فهرست مطالب

علل ایجاد تنبلی چشم

همانطور که گفته شد، تنبلی چشم به دلیل تغییر و رشد غیرطبیعی بینایی در اوایل زندگی ایجاد می‌شود. این حرکت غیرطبیعی، مسیرهای عصبی بین یک لایه نازک از بافت (شبکیه) در پشت چشم و مغز را تغییر می‌دهد. چشم ضعیف‌تر سیگنال‌های دیداری کمتری دریافت می‌کند و در نهایت، توانایی بینایی و عملکرد چشم‌ها کاهش می‌یابد و مغز، ورودی چشم ضعیف را سرکوب کرده یا نادیده می‌گیرد. هر چیزی که باعث تار شدن دید کودک شود یا مانع دیدن وی شود، ممکن است باعث تنبلی چشم شود. علل شایع این بیماری عبارتند از:

عدم تعادل عضلات (استرابیسم آمبلیوپی): شایع‌ترین علت تنبلی چشم، عدم تعادل در ماهیچه‌هایی است که چشم‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این عدم تعادل باعث ضربدری یا معکوس شدن چشم‌ها شده و از همکاری آنها به منظور بهتر دیدن جلوگیری می‌کند.
تفاوت چشم‌ها در وضوح دید (آمبلیوپی انکساری): وجود تفاوت قابل توجه میان هر دو چشم ( گاهی یک چشم ممکن است دور بین باشد و دیگری آستیگماتیسم یا سطح چشم ناهموار باشد) باعث بروز تنبلی چشم می‌شود. به طور معمول، برای اصلاح این تفاوت در چشم‌ها از عینک یا لنز تماسی استفاده می‌شود. تنبلی چشم در برخی از کودکان ممکن است، به علت ترکیبی از هر دو مورد عدم تعادل عضلات و تفاوت در وضوح دید بروز دهد.
آب مروارید: آب مروارید باعث بروز آسیب در قسمت‌هایی از عدسی چشم شده و در نهایت مانع دید واضح در آن چشم می‌شود. بروز این مشکل در کودکان بسیار خطرناک است و همچنین یکی از شدیدترین نوع تنبلی چشم می‌باشد، و ممکن است منجر به نابینایی شود. بنابراین، باید فورا درمان شود.

تشخیص تنبلی چشم

تشخیص زودهنگام تنبلی چشم، اغلب قبل از 6 سالگی ممکن و ضروری است، زیرا کودکان مبتلا معمولاً متوجه نمی‌شوند که دیدن واضح با یک چشم سالم و یک چشم ضعیف، امری غیر طبیعی بوده و به معنای وجود مشکلی در چشم‌ها و قوه بینایی است. از جمله راه‌های تشخیص این عارضه، می‌توان به معاینه معمول و مرتب چشم‌ها اشاره کرد. در کشورهای پیشرفته، کودکان اولین معاینه چشم خود را بین سنین 3 تا 5 سال یا قبل از شروع مدرسه انجام می‌دهند. این بدان معنی است که بیشتر موارد آمبلیوپی (تنبلی چشم) تشخیص داده شده و پس از آن درمان می‌شود.

اگر چشم پزشک یا بینایی سنج به تنبلی چشم کودک مشکوک باشد، آزمایشات بعدی به منظور بررسی بیشتر انجام می‌شوند. لازم به یادآوری است، هر چشم به طور جداگانه آزمایش می‌شود تا مشخص شود، آیا نزدیک بینی، دور بینی یا چرخش در چشمان کودک وجود دارد یا خیر. در این آزمایشات میزان پیشرفت و جدی بودن تنبلی چشم نیز بررسی شده تا بهترین روش درمانی بکار گرفته شود.

تنبلی چشم در کودکان

از بدو تولد تا حدود 8 سالگی، چشم و مغز کودک هماهنگی‌ها و سیگنال‌های حیاتی را با یکدیگر برقرار می‌کنند. هر چیزی که بینایی یک چشم یا هر دو چشم را مسدود یا باعث ایجاد تاری در دید شود، امکان دارد باعث کند شدن یا جلوگیری از این اتصالات و هماهنگی‌ها شود. اگر این اتفاق بیفتد، مغز تصاویر دیده شده توسط یک یا هر دو چشم را به طور کامل تشخیص نخواهد داد. سپس، مغز شروع به نادیده گرفتن تصاویری می‌کند که توسط چشم سالم مشاهده شده و در نهایت با ضعف قدرت بینایی، چشم ضعیف و تنبل می‌شود، و به بیان ساده‌تر، تنبلی چشم ایجاد می‌شود.

روش‌های درمانی تنبلی چشم کودکان

درمان تنبلی چشم به طور کلی، بدین معناست که مغز را توسط چشمی که ضعیف است و به تنبلی دچار شده، مجبور به دیدن تصاویر مختلف کرده و درواقع، توجه مغز را به تصاویر جلب کرد. این عمل باعث قویتر شدن چشم مورد نظر خواهد شد. انجام این فرایند با استفاده از عینک، پوشاندن چشم، قطره چشمی، جراحی یا ترکیبی از این موارد صورت می‌گیرد:

عینک: عینک در مواردی تجویز می‌شود که تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری شدید و یا آنیزومتروپی (وقتی یک چشم واضح‌تر از چشم دیگر می‌بیند) باشد. عینک با ارسال تصاویر واضح و متمرکز به مغز کمک می‌کند، و به او یاد می‌دهد تا چشم ضعیف را “روشن” کرده و از آن استفاده کند. درواقع، به مغز اجازه می‌دهد تا از هر دو چشم به صورت همزمان استفاده کند و بینایی طبیعی ایجاد شود.
چشم‌ بند: در بسیاری از مواقع، کودکان مبتلا به تنبلی چشم باید با استفاده از چشم بند، چشم سالم یا چشم مبتلا به بیماری را بپوشانند. این عمل هرروز به مدت 2 الی 6 ساعت باید انجام شود. تعداد ساعات موردنیاز برای پوشاندن چشم، بستگی به شرایط و سن کودک دارد. دو نوع چشم بند وجود دارد: یکی مانند باند است و مستقیماً روی چشم قرار می‌گیرد. دیگری، برای کودکانی که از عینک استفاده می‌کنند، به صورت پارچه‌ای طرحدار است، که به طور ایمن روی یک لنز عینک قرار می‌گیرد. اطمینان از اینکه آیا کودک از چشم بند استفاده می‌کند، می‌تواند یک چالش باشد. اما خبر خوب اینکه، کودکان معمولاً به خوبی با این روش درمانی سازگار می‌شوند و چشم بند جزئی از فعالیت‌های روزمره آنها می‌شود. در این بین، حواس پرتی با یک اسباب بازی جدید یا هیجان انگیز، رفتن به پارک یا بازی در بیرون از خانه می‌تواند به کودکان کمک کند تا از چشم بند استفاده کنند.
قطره آتروپین: بعضی اوقات، برخلاف تلاش والدین، برخی از کودکان از چشم بند خود استفاده نمی‌کنند. در این موارد ممکن است از قطره‌های آتروپین استفاده شود. همانطور که یک چشم بند باعث جلوگیری از بینایی چشم ضعیف و یا سالم می‌شود، قطره‌های آتروپین نیز به طور موقت بینایی چشم سالم و قوی را تار کرده و مغز را مجبور می‌کند تا تصاویر دیده شده توسط چشم ضعیف را تشخیص دهد.
عمل جراحی: اگر استرابیسم (عدم تعادل عظلات)، آب مروارید یا افتادگی پلک باعث بروز تنبلی شود و استفاده از عینک، چشم بند یا قطره باعث عدم تراز شدن چشم‌ها شود، جراحی عضلات چشم می تواند یک گزینه برای درمان تنبلی چشم باشد. جراحی شامل شل شدن یا سفت شدن ماهیچه‌ها که منجر به بروز مشکل در چشم شده‌اند، است. این نوع جراحی معمولاً نیازی به اقامت شبانه در بیمارستان ندارد.

تنبلی چشم در بزرگسالان

درمان تنبلی چشم بزرگسالان

تشخیص تنبلی چشم در بزرگسالان ممکن است دشوار باشد، زیرا هیچ نشانه‌ای وجود ندارد. به همین دلیل است که نمی‌توان این بیماری را تا بزرگسالی درمان کرد. اگرچه، گفته شد که تنبلی چشم بزرگسالان علائم فیزیکی ندارد، اما علائم غیرمستقیمی هستند که می‌توان نشان دهنده بروز این عارضه باشند که شامل موارد زیر هستند:

مشکل درک در بینایی
خستگی چشم
دشواری در بینایی
سردرد

برخی از این علائم باعث ایجاد دشواری در انجام فعالیت‌هایی مانند پرتاب یا گرفتن شی می‌شود. یک فرد بزرگسال ممکن است، هنگام رانندگی و تشخیص مسافت با اشیا یا خودروهای روبرو خود نیز دچار مشکل شده و تصادف کند. تنها راه برای تشخیص واقعی فرد مبتلا به تنبلی چشم، معاینه عملکرد بینایی است. یک تست بینایی شامل ارزیابی و پردازش جامع موارد بصری، عملکرد دو چشم و سایر مهارت‌های بینایی است.

درمان تنبلی چشم بزرگسالان

تمرین هایی برای بهبود تنبلی چشم

آمبلیوپی (تنبلی چشم) در بزرگسالان از طریق سه راه قابل درمان است. البته باید توجه داشت، که ممکن است یک یا تمامی این موارد برای درمان مورد نیاز واقع شوند.

بینایی درمانی: بینایی درمانی مجموعه‌ای از تمرینات و فعالیت‌هایی است که به فرد کمک می‌کند، مهارت‌های بینایی خود را بهبود ببخشد. این روش، درواقع به رشد قدرت بینایی چشم ضعیف فرد کمک می‌کند، و یکی از موثرترین روش‌های درمانی تنبلی چشم بزرگسالان است.
عینک: برای کمک به بهبود دید هر دو چشم ممکن است، پزشک عینک را برای فرد تجویز کند. البته در این حالت، به همراه داشتن نسخه‌ای که پزشک یا بینایی سنج نوع دو عدسی را مشخص کرده، بسیار حائز اهمیت است. زیرا عدسی مورد نظر، هر دو چشم را به بهتر دیدن تشویق کرده و بینایی به مرور قوی‌تر خواهد شد.
چشم بند: استفاده از چشم بند باعث تحریک چشم بیمار به بهتر دیدن می‌شود.

تمرینات برای مقابله با تنبلی چشم

تمریناتی برای کمک به اصلاح بینایی وجود دارند، که به ارتوپتیک معروف هستند. برای انجام این تمرینات، در ابتدا چشم سالم فرد با استفاده از چشم بند کاملا پوشانده می‌شود. سپس چشم ضعیف با استفاده از تمریناتی مانند رنگ‌آمیزی، نقاشی نقطه به نقطه، ساخت لگو و بازی با کلمات تحریک می‌شود.

برخی از تمرینات نیز هستند که اغلب بعد از بازگشت قدرت بینایی به چشم ضعیف مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، مدادی آرام به سمت نوک بینی حرکت کرده و فرد بر روی انتهای مداد در حین این حرکت تمرکز کرده و آن را دنبال می‌کند تا زمانی که دید وی و یا انتهای مداد تار شود.

مقالات مرتبط