تنبلی تخمدان چیست و راه های درمان آن
نوشته شده توسط سمانه نصیری
06 / 11 / 1399
تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یک بیماری است که از هر 10 نفر، یک نفر در سنین باروری به آن مبتلا می‌شود. زنان مبتلا به تنبلی تخمدان دچار عدم تعادل هورمونی و مشکلات متابولیسم هستند که این مسئله ممکن است سلامت و ظاهر آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. تنبلی تخمدان، همچنین یکی از علل شایع و قابل‌درمان ناباروری است. در ادامه با این موضوع بیشتر آشنا می‌شوید.
فهرست مطالب
تنبلی تخمدان چیست؟
در تخمدان اکثر زنان مبتلا به تنبلی تخمدان تعدادی کیست کوچک یا کیسه‌های پر از مایع شکل می‌گیرد. این کیست‌ها مضر نیستند اما می‌توانند منجر به عدم تعادل در سطح هورمون‌ها شوند. زنان مبتلا به تنبلی تخمدان همچنین ممکن است ناهنجاری‌های چرخه قاعدگی، افزایش سطح آندروژن (هورمون جنسی)، رشد بیش از حد مو، آکنه و چاقی را تجربه کنند.
علاوه بر بسیاری از بیماری‌های مرتبط با تنبلی تخمدان که در این مقاله موردبحث قرار خواهد گرفت، سندرم تخمدان پلی کیستیک، شایع‌ترین علت ناباروری در زنان است زیرا می‌تواند از تخمک‌گذاری جلوگیری کند. در زنانی که می‌توانند با تنبلی تخمدان باردار شوند، میزان سقط‌جنین، دیابت بارداری، فشارخون بالای ناشی از بارداری، پره اکلامپسی و زایمان زودرس بیشتر است.
علائم رایج تنبلی تخمدان چیست؟
برخی از خانم‌ها علائم تنبلی تخمدان را از همان زمان اولین قاعدگی مشاهده می‌کنند اما افراد دیگر بعدازاینکه وزن زیادی پیدا کردند یا در باردار شدن دچار مشکل شدند متوجه علائم تنبلی تخمدان می‌شوند. شایع‌ترین علائم تنبلی تخمدان عبارت‌اند از:
- پریودهای نامنظم: کمبود تخمک‌گذاری، از ریزش مخاط رحم در هرماه جلوگیری می‌کند. بعضی از زنان مبتلا به تنبلی تخمدان، کمتر از هشت دوره قاعدگی در سال دارند.
- خونریزی شدید: در تنبلی تخمدان، مخاط رحم برای مدت زمان بیشتری جمع می‌شود. بنابراین دوره‌های قاعدگی‌ای که تجربه می‌کنید می‌توانند سنگین‌تر از حد طبیعی باشند.
- رشد مو: بیش از 70 درصد از زنان مبتلا به تنبلی تخمدان، رشد مو بر روی صورت و بدن ازجمله در پشت، شکم و سینه را تجربه می‌کنند. رشد بیش از حد مو را هیرسوتیسم (hirsutism) می‌گویند.
- آکنه: هورمون‌های مردانه می‌توانند پوست را چرب‌تر از حد معمول کنند و باعث آکنه در مناطقی مانند صورت، قفسه سینه و بالای کمر شوند.
- افزایش وزن: حدود 80 درصد زنان مبتلا به تنبلی تخمدان دارای اضافه‌وزن یا چاقی هستند.
- طاسی با الگوی مردانه: موهای سر نازک شده و می‌ریزد.
- تیرگی پوست: لکه‌های تیره‌ای می‌توانند در چین‌های بدن مانند ناحیه گردن، کشاله ران و زیر پستان ایجاد شوند.
- سردرد: تغییرات هورمونی می‌تواند باعث سردرد در برخی از زنان شود.
چرا تنبلی تخمدان ایجاد می‌شود؟
در حال حاضر، هیچ علت شناخته‌شده‌ای برای تنبلی تخمدان وجود ندارد. با این حال، مطالعات نشان داده‌اند تنبلی تخمدان با انسولین اضافی، التهاب درجه پایین و ژنتیک ارتباط دارد.
عوامل خطر: تصور می‌شود که تنبلی تخمدان دارای یک مولفه ژنتیکی باشد. افرادی که مادر یا خواهر مبتلا به تنبلی تخمدان دارند، بیشتر از افرادی که بستگانشان به این بیماری مبتلا نشده‌اند، به تنبلی تخمدان مبتلا می‌شوند. پیوند خانوادگی عامل خطر اصلی برای ابتلا به تنبلی تخمدان است.
قند منبع اصلی انرژی بدن است که توسط انسولین ترشح‌شده از لوزالمعده تنظیم می‌شود. فردی که به انسولین مقاومت دارد قادر به استفاده موثر از انسولین نیست. این امر باعث می‌شود که لوزالمعده بیش از حد انسولین ترشح کند تا نیاز بدن به گلوکز را تامین کند. تصور می‌شود که انسولین اضافی به دلیل تاثیر آن بر تولید آندروژن، بر توانایی تخمک‌گذاری زن تاثیر می‌گذارد. تحقیقات نشان داده است که زنان مبتلا به تنبلی تخمدان دارای التهاب کم درجه‌ای هستند که تخمدان‌های پلی کیستیک را برای تولید آندروژن تحریک می‌کند.
خطرات تنبلی تخمدان چیست؟
داشتن سطح آندروژن بالاتر از حد طبیعی می‌تواند بر قدرت باروری و سایر ابعاد سلامتی شما تاثیر بگذارد. در ادامه با این تاثیرات آشنا می‌شوید.
1. ناباروری: برای باردار شدن باید تخمک‌گذاری داشته باشید. زنانی که به‌طور منظم تخمک‌گذاری نمی‌کنند، به اندازه لازم برای باروری تخمک‌گذاری نمی‌کنند. به همین دلیل، تنبلی تخمدان یکی از دلایل اصلی ناباروری در زنان است.
2. سندرم متابولیک: حدود 80 درصد از زنان مبتلا به تنبلی تخمدان، دارای اضافه‌وزن یا چاقی هستند. چاقی و سندرم تخمدان پلی کیستیک، خطر ابتلا به قند خون، فشارخون بالا، کاهش کلسترول HDL (خوب) و افزایش کلسترول LDL (بد) را بالا می‌برد. در مجموع به این عوامل سندرم متابولیک گفته می‌شود که خطر بیماری قلبی، دیابت و سکته را افزایش می‌دهند.
3. آپنه خواب: این وضعیت باعث وقفه‌های مکرر تنفس در طول شب می‌شود که درنهایت باعث قطع خواب فرد می‌گردد. آپنه خواب در خانم‌هایی که اضافه‌وزن دارند بیشتر دیده می‌شود خصوصا اگر تنبلی تخمدان هم داشته باشند. خطر بروز آپنه خواب در زنان چاق مبتلا به تنبلی تخمدان، پنج تا 10 برابر بیشتر از افراد بدون این بیماری است.
4. سرطان آندومتر: در طی تخمک‌گذاری، مخاط رحم از بین می رود. اگر هرماه تخمک‌گذاری نداشته باشید، این مخاط رحم می‌تواند ضخیم شود. مخاط ضخیم رحم می‌تواند خطر ابتلا به سرطان آندومتر را افزایش دهد.
5. افسردگی: هم تغییرات هورمونی و هم علائمی مانند رشد ناخواسته مو می‌توانند بر احساسات شما تاثیر منفی بگذارند. بسیاری از مبتلایان به تنبلی تخمدان درنهایت افسردگی و اضطراب را تجربه می‌کنند.
تنبلی تخمدان و مشکلات آن برای بارداری
تنبلی تخمدان چرخه طبیعی قاعدگی را قطع کرده و بارداری را دشوارتر می‌کند. بین 70 تا 80 درصد زنان مبتلا به تنبلی تخمدان دارای مشکلات باروری هستند. این بیماری همچنین می‌تواند خطر ابتلا به عوارض بارداری را افزایش دهد. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک دو برابر بیشتر از زنان فاقد این بیماری زایمان زودرس را تجربه می‌کنند.
زنان مبتلا به تنبلی تخمدان، همچنین در معرض خطر بیشتری برای سقط‌جنین، فشارخون بالا و دیابت بارداری هستند. با این حال، زنان مبتلا به تنبلی تخمدان می‌توانند با استفاده از درمان‌های باروری که تخمک‌گذاری را بهبود می‌بخشند، باردار شوند. کاهش وزن و کاهش سطح قند خون نیز می‌تواند احتمال داشتن یک بارداری سالم را افزایش دهد.
تنبلی تخمدان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشکان معمولا تنبلی تخمدان را در زنانی تشخیص می‌دهند که حداقل دو مورد از سه علامت زیر را دارند:
- سطح بالای آندروژن
- چرخه قاعدگی نامنظم
- کیست در تخمدان‌ها
پزشک همچنین از شما سوال می‌کند که آیا علائمی مانند آکنه، رشد مو در صورت و بدن و افزایش وزن دارید یا خیر. معاینه لگن می‌تواند برای پیدا کردن هرگونه مشکل در تخمدان یا سایر قسمت‌های دستگاه تناسلی انجام شود. در طی این آزمایش، پزشک دستکش می‌پوشد و انگشتان خود را به واژن شما وارد می‌کند. پس‌ازآن، او هرگونه رشد در تخمدان یا رحم را بررسی می‌کند.
آزمایش خون، میزان بالاتر از حد طبیعی هورمون‌های مردانه را بررسی می‌کند. همچنین ممکن است لازم باشد آزمایش خون را برای بررسی سطح کلسترول، انسولین و تری گلیسیرید به منظور ارزیابی خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط مانند بیماری‌های قلبی و دیابت انجام دهید. در سونوگرافی نیز از امواج صوتی برای یافتن فولیکول‌های غیرطبیعی و سایر مشکلات تخمدان و رحم استفاده می‌شود.
درمان‌های پزشکی رایج برای تنبلی تخمدان چیست؟
قرص‌های جلوگیری از بارداری و سایر داروها می‌توانند به تنظیم چرخه قاعدگی و درمان علائم تنبلی تخمدان مانند رشد مو و آکنه کمک کنند. در ادامه با راه‌های درمان تنبلی تخمدان آشنا می‌شوید.
1. داروهای پیشگیری از بارداری: مصرف روزانه استروژن و پروژسترون می‌تواند تعادل طبیعی هورمون‌ها را برقرار کند، تخمک‌گذاری را تنظیم کند، علائمی مانند رشد موهای زائد را کاهش دهد و از ابتلا به سرطان آندومتر پیشگیری کند. این هورمون‌ها به صورت قرص، پچ‌های پوستی یا حلقه واژینال وجود دارند.
2. متفورمین: متفورمین (metformin) دارویی است که برای درمان دیابت نوع 2 استفاده می‌شود. همچنین با بهبود سطح انسولین تنبلی تخمدان را درمان می‌کند. یک مطالعه نشان داد که مصرف متفورمین در کنار ایجاد تغییر در رژیم غذایی و ورزش باعث کاهش وزن، کاهش قند خون و بازیابی چرخه قاعدگی طبیعی بهتر از تغییر در رژیم غذایی و ورزش به‌تنهایی می‌شود.
3. کلومیفن: کلومیفن (Clomid) دارویی برای باروری است که می‌تواند به زنان باردار مبتلا به تنبلی تخمدان کمک کند. با این حال، احتمال دوقلوزایی و چندقلوزایی را افزایش می‌دهد.
4. داروهای رفع موهای زائد: چند روش درمانی می‌تواند به خلاص شدن از شر موهای ناخواسته یا جلوگیری از رشد آن‌ها کمک کند. کرم افلورنیتین (eflornithine) دارویی است که رشد مو را کند می‌کند. لیزر موهای زائد و الکترولیز نیز می‌تواند موهای ناخواسته صورت و بدن شما را از بین ببرد.
5. عمل جراحی: در صورت عدم موفقیت سایر روش‌های درمانی، جراحی می‌تواند گزینه‌ای برای بهبود باروری باشد. حفاری تخمدان روشی است که در آن با استفاده از لیزر یا سوزن گرم شده و نازک، سوراخ‌های کوچکی در تخمدان ایجاد می‌شود تا تخمک‌گذاری به حالت طبیعی بازگردد.
ورزش‌های مفید برای درمان تنبلی تخمدان چیست؟
خبر خوب این است که فعالیت بدنی یکی از روش‌های موثر برای درمان تنبلی تخمدان است. به همین دلیل لازم است بدون توجه به اینکه اضافه‌وزن دارید یا نه ورزش کنید. در ادامه به فعالیت‌های بدنی مفید برای درمان تنبلی تخمدان اشاره شده است.
- تمرینات قلبی عروقی با حالت ثابت: این ورزش شامل تمرینات هوازی است که برخی از نمونه‌ها آن عبارت‌اند از: پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، رقص یا ایروبیک.
- تمرین‌های بدنی تناوبی تنشی (HIIT): این تمرینات شامل ورزش‌های شدید متعادل همراه با استراحت است. این تمرین‌ها شامل برپی (burpee)، پرش درجا و کوهنوردی است. یک مطالعه نشان داد که زنان چاق در مقایسه با افرادی که به‌طور مداوم ورزش متوسط تا شدید دارند، لذت بیشتری را از تمرینات HIIT گزارش می‌کنند. لذت بردن از ورزش عامل مهمی برای پایبندی به یک برنامه روزانه طولانی مدت است.
- تمرین با فاصله زمانی: تمرین با فاصله زمانی راهی برای ورزش در سطوح مختلف است. این نوع تمرین اغلب شامل انجام تمرینات مختلف در یک جلسه برای بالا بردن ضربان قلب است.
- تمرینات ذهن و بدن: مطالعات نشان می‌دهند زنان مبتلا به تنبلی تخمدان، واکنش بدنی بیشتری به استرس و پریشانی نشان می‌دهند. ورزش‌های ذهنی مانند یوگا، پیلاتس و تای چی نه‌تنها می‌توانند کالری سوزی کنند بلکه باعث کاهش سطح استرس می‌شوند استرس می‌تواند علائم تنبلی تخمدان را بدتر کند.
- تمرینات قدرتی: تمرینات قدرتی شامل استفاده از باندهای مقاومت، وزنه یا وزن بدن خود برای عضله سازی است. این نوع تمرین می‌تواند به شما در ساختن عضلات و استخوان‌های سالم کمک کند. افزایش توده عضلانی می‌تواند به شما در سوزاندن کالری بیشتر در هنگام استراحت کمک کند و همچنین به شما در حفظ وزن سالم کمک کند.
رژیم غذایی مناسب برای تنبلی تخمدان چیست؟
محققان مطالعات زیادی در مورد رژیم غذایی مناسب برای تنبلی تخمدان انجام داده‌اند که نتایج مطالعات آن‌ها عبارت از موارد زیر است:
- در صورتی که اضافه‌وزن دارید، میزان کالری دریافتی را روزانه 500 تا 1000 کالری کاهش دهید.
- چربی کل را کمتر از 30 درصد کل منبع کالری روزانه خود قرار دهید. چربی‌های اشباع‌شده مانند گوشت گاو، کره، پنیر و لبنیات پرچرب، باید کمتر از 10 درصد کل کالری دریافتی شما باشد.
- به جای غذاهای پرچرب از فیبر، نان و غلات سبوس‌دار، میوه‌ها و منابع «چربی‌های خوب» مانند آجیل و آووکادو استفاده کنید.
- در روز کمتر از 200 میلی‌گرم کلسترول مصرف کنید.
- تا حد امکان از مصرف چربی‌های ترانس خودداری کنید.
- روزانه 5 تا 10 گرم فیبر اضافی در رژیم غذایی خود بگنجانید.
درنهایت، همان‌طور که مطرح شد تنبلی تخمدان می‌تواند چرخه قاعدگی شما را نامنظم کند و بارداری را دشوارتر کند. مقادیر بالای هورمون‌های مردانه نیز منجر به علائم ناخواسته مانند رشد مو در صورت و بدن می‌شود. تغییر سبک زندگی اولین درمانی است که پزشکان برای تنبلی تخمدان توصیه می‌کنند و اغلب به خوبی موثر است. کاهش وزن و بهبود رژیم غذایی و ورزش کردن می‌تواند علائم تنبلی تخمدان را درمان کرده و احتمال باردار شدن را بهبود بخشد. در صورتی که این علائم بهبود پیدا نکند پزشک می‌تواند برای شما دارو تجویز کند.
