مننژها سه لایه غشایی هستند که مغز و نخاع را میپوشانند و نقش مهمی در خونرسانی و محافظت از بافت ظریف و حساس مغز و نخاع دارند. اما در مواردی این مننژها ممکن است ملتهب شوند و بیماری به نام مننژیت یا سرسام را ایجاد کنند. این بیماری در اثر عفونی شدن مایع اطراف مننژها رخ میدهد و شایعترین علل آن، عفونتهای ویروسی و باکتریایی است. ما در این مقاله تلاش کردهایم اطلاعات دقیقی از بیماری مننژیت را ارائه دهیم. با ما در ادامه این مقاله همراه باشید.
فهرست مطالب
علائم بیماری مننژیت ویروسی و باکتریایی میتواند در ابتدای شروع بیماری مشابه باشد. با این حال، نشانههای مننژیت باکتریایی معمولا شدیدتر است. همچنین، علائم این بیماری بسته به سن متفاوت است. مهمترین نشانههای ابتلا به مننژیت در ادامه لیست شدهاند:
در صورت بروز این علائم، لازم است سریعا مراقبت پزشکی دریافت کنید. مننژیت باکتریایی و ویروسی میتواند کشنده باشد.
علائم مننژیت قارچی شبیه انواع دیگر این عفونت است. این علائم عبارتاند از:
یکی از نشانههای دیررس اینکه یکی از عوامل باکتریایی مننژیت یعنی مننژیت نایسریا (Neisseria meningitidis) در جریان خون وجود دارد، بثورات کمرنگ بر روی پوست فرد است. باکتریهای ناشی از مننژیت مننژوکوکی (meningococcal meningitis) در خون تولید میشوند و سلولهای اطراف مویرگها را هدف قرار میدهند. آسیب به این سلولها منجر به آسیب مویرگی و نشت خفیف خون میشود.
این حالت به صورت بثورات صورتی، قرمز یا بنفش کمرنگ بروز پیدا میکند. لکهها ممکن است شبیه خرده چوبهای ریز باشند و به راحتی با کبودی اشتباه گرفته شوند. با بدتر شدن و گسترش عفونت، بثورات آشکارتر میشوند و لکهها تیرهتر و بزرگتر میشوند. اگر پوست تیرهای داشته باشید ممکن است دیدن بثورات مننژیت برای شما دشوار باشد. با این حال، در نواحی روشنتر پوست، مانند کف دست و داخل دهان، ممکن است علائم بثورات به راحتی دیده شود.
عفونتهای ویروسی و باکتریایی شایعترین انواع مننژیت هستند. چندین شکل دیگر از مننژیت نیز وجود دارد. بهعنوانمثال میتوان به کریپتوکوک که ناشی از عفونت قارچی است و کارسینوماتوز که مربوط به سرطان است اشاره کرد.
مننژیت ویروسی متداولترین نوع مننژیت است. ویروسهای گروه انتروویروس (Enterovirus) باعث 85 درصد موارد مننژیت ویروسی میشوند که ابتلا به آنها، بیشتر در تابستان و پاییز دیده میشود و شامل ویروسهای زیر هستند:
ویروسهای گروه انتروویروس، سالانه حدود 10 تا 15 میلیون نفر را مبتلا میکنند اما تنها درصد کمی از این افراد به مننژیت مبتلا میشوند. ویروسهای دیگری که میتوانند منجر به مننژیت شوند عبارتاند از:
مننژیت ویروسی معمولا بدون درمان از بین میرود. با این حال، در برخی موارد، این نوع مننژیت به درمان نیاز دارد.
مننژیت باکتریایی مسری است و در اثر عفونت ناشی از باکتریهای خاص ایجاد میشود. این بیماری، اگر درمان نشود کشنده است. از سوی دیگر، بین 5 تا 40 درصد کودکان و 20 تا 50 درصد بزرگسالان مبتلا به این بیماری حتی با درمان مناسب میمیرند. متداولترین انواع باکتریهایی که باعث مننژیت باکتریایی میشوند عبارتاند از:
مننژیت قارچی نوع نادری از مننژیت است. علت این بیماری، قارچی است که بدن را آلوده میکند و سپس از جریان خون به مغز یا نخاع منتقل میشود. افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند ازجمله افراد مبتلا به سرطان یا HIV، بیشتر به مننژیت قارچی مبتلا میشوند. شایعترین قارچهای مربوط به مننژیت قارچی عبارتاند از:
شیوع این نوع مننژیت کمتر از مننژیت ویروسی یا باکتریایی است. علت این بیماری، انگلهایی هستند که در خاک، مدفوع و در برخی از حیوانات و مواد غذایی مانند حلزونها، ماهیهای خام یا مرغها وجود دارند. یک نوع مننژیت انگلی، نادرتر از دیگر موارد است که به آن مننژیت ائوزینوفیلیک (eosinophilic meningitis) گفته میشود. سه انگل، مسئول اصلی این بیماری هستند که عبارتاند از:
مننژیت انگلی از فردی به فرد دیگر منتقل نمیشود. در عوض، این انگلها یک حیوان را آلوده میکنند یا در غذایی که انسان میخورد، مخفی میشوند. اگر انگل یا تخمهای انگل در هنگام بلع، عفونی باشند، ممکن است باعث عفونت در بدن شما شوند. یک نوع بسیار نادر از مننژیت انگلی، مننژیت آمیبیک (amebic meningitis) است که میتواند کشنده باشد.
اگر در دریاچهها، رودخانهها یا برکههای آلوده شنا کنید یکی از چندین نوع آمبا از طریق بینی وارد بدن شما میشود و باعث مننژیت آمیبیک میشود. این انگل میتواند بافت مغز را از بین ببرد و درنهایت ممکن است باعث توهم، تشنج و سایر علائم جدی شود.
مننژیت غیرعفونی، همانطور که از نامش پیداست در اثر عفونت ایجاد نمیشود و در عوض، نوعی مننژیت است که به دلیل سایر بیماریها یا برخی از روشهای درمانی ایجاد میشود. علل مننژیت غیرعفونی عبارتاند از:
نوزادانی که به مننژیت مبتلا میشوند ممکن است علائم و نشانههای متفاوتی نسبت به بزرگسالان داشته باشند که این علائم شامل موارد زیر است:
مننژیت ویروسی در نوزادان شایع است و درنتیجه سرماخوردگی، تبخال، آنفولانزا و اسهال ایجاد میشود. ویروسهایی که این بیماریهای مشترک را ایجاد میکنند باعث مننژیت ویروسی نیز میشوند. مننژیت باکتریایی نیز در نوزادان شایع است اما میتواند زندگی آنها را به خطر بیندازد. این بیماری بهاحتمالزیاد از یک عفونت جدی از نواحی دیگر بدن شروع میشود و گسترش پیدا میکند. بهعنوانمثال، باکتریهای ناشی از عفونت شدید گوش یا عفونت سینوسی میتوانند وارد جریان خون شوند و به مغز یا نخاع راه پیدا کنند و باعث عفونت شدیدتری شوند.
مننژیت در کودکان با بزرگتر شدن و رسیدن آنها به سن دبیرستان شیوع بیشتری پیدا میکند. علائم مننژیت ویروسی و باکتریایی در کودکان بسیار شبیه علائم بزرگسالان است. این علائم شامل موارد زیر است:
مننژیت پنوموکوکی یک نوع نادر اما جدی و تهدیدکننده زندگی از نوع مننژیت باکتریایی است که حتی با درمان نیز، 20 درصد از افراد مبتلا به این نوع عفونت میمیرند. حدود 40 درصد این افراد باکتریهایی به نام استرپتوکوک پنومونیه را در گلو و پشت بینی خود دارند.
این باکتریها مسئول بیماریهای شایع مانند ذاتالریه، عفونتهای سینوسی و عفونت گوش هستند. هرچند وقت، این باکتریها میتوانند از سد خونی مغزی عبور کنند و باعث التهاب و عفونت در مغز، نخاع یا مایعاتی شوند که آنها را احاطه میکنند. علائم این شکل جدی مننژیت شامل موارد زیر است:
خوشبختانه دو واکسن برای جلوگیری از مننژیت پنوموکوکی در دسترس است.
علت هر یک از انواع مننژیت کمی متفاوت است اما درنهایت هر کدام از آنها به یک شکل عمل میکنند: یک باکتری، قارچ، ویروس یا انگل از طریق جریان خون در بدن پخش میشود تا زمانی که به مغز یا نخاع برسد. در آنجا، در پوشش یا مایعات اطراف این قسمتهای حیاتی بدن قرار میگیرد و شروع به تبدیل شدن به یک عفونت پیشرفته میکند. همانطور که مطرح شد، مننژیت غیرعفونی درنتیجه آسیب فیزیکی یا شرایط دیگر به وجود میآید و از طریق عفونت رخ نمیدهد.
بیماری مننژیت ممکن است باعث تولید باکتری در جریان خون شود. این باکتریها تکثیر میشوند و برخی سموم را آزاد میکنند که این مسئله میتواند باعث آسیب به رگهای خونی و نشت خون به داخل پوست و اندامها شود. یکی دیگر از عوارض مننژیت، قانقاریاست که این بیماری میتواند به پوست و بافت بدن آسیب برساند و در موارد نادر، قطع عضو ممکن است لازم باشد.
بله، برای چندین نوع از مننژیتهای باکتریایی، واکسن وجود دارد. مننژیت مننژوکوکی، ناشی از مننژیت نایسریا، یکی از انواعی است که واکسن برای آن در دسترس است. اگرچه مننژیت ویروسی شایعتر است اما اگر مننژیت باکتریایی به سرعت تشخیص داده و درمان نشود، خطرناکتر خواهد بود. به همین دلیل، دو واکسن اصلی برای مننژیت باکتریایی وجود دارد. اولین واکسن، واکسن دوگانه مننژوکوک است که چهار نوع متداول از سروتیپهای باکتریایی را هدف قرار میدهد. این واکسن، مدت زمان بیشتر و به میزان بیشتری از شما محافظت میکند، به خصوص اگر تزریقهای تقویتکننده را ادامه دهید.
واکسن دوم، MenB، یک سویه خاص را هدف قرار میدهد و دوره محافظتی آن بسیار کوتاهتر است. عوارض جانبی واکسن مننژیت شامل درد، قرمزی و سوزش در محل تزریق است. برخی از افراد ممکن است یک یا دو روز پس از تزریق دچار کمی تب شوند. لرز، سردرد، درد مفصل و خستگی نیز ممکن است مشاهده شود.
اگر شما یا فرزندتان در یکی از گروههای زیر قرار دارید در معرض خطر ابتلا به بیماری مننژیت هستید و لازم است واکسن آن را دریافت کنید.
دانشجویان تازهوارد دانشگاه که در خوابگاه زندگی میکنند و واکسینه نشدهاند
نوجوانانی که 11 تا 12 سال دارند
افرادی که به کشورهایی سفر میکنند که بیماری مننگوکوک در آنها شایع است
کودکان 2 سال یا بالاتر که طحال ندارند یا سیستم ایمنی بدنشان به خطر افتاده است
مننژیتهای قارچی، انگلی و غیرعفونی مسری نیستند. مننژیت ویروسی مسری است و از طریق تماس مستقیم با مایعات بدن، ازجمله مخاط، مدفوع و بزاق پخش میشود. قطرات مایعات آلوده را میتوان با عطسه و سرفه پخش کرد. برای ابتلا به این عفونت نیازی به تماس مستقیم با فرد آلوده نیست.
مننژیت باکتریایی، جدیترین شکل مننژیت، نیز میتواند مسری باشد، به خصوص اگر مننژیت مننژوکوکی باشد. این بیماری از طریق تماس طولانی با یک فرد آلوده گسترش مییابد. مدارس، مهدکودکها، پادگانهای نظامی، بیمارستانها و خوابگاههای دانشگاه مکانهای اصلی انتقال این عفونت هستند. برخی از انواع مننژیت از طریق تماس فرد به فرد منتقل میشوند اما نه همه آنها.
پزشک ممکن است برای تشخیص مننژیت، پونکسیون کمری (lumbar puncture) را تجویز کند. به این آزمایش، کشیدن مایع نخاعی نیز گفته میشود و به پزشک این امکان را میدهد تا افزایش فشار در سیستم عصبی مرکزی و التهاب یا باکتری در مایع نخاعی را تشخیص دهد. پزشک با این آزمایش همچنین میتواند بهترین آنتیبیوتیک را برای درمان بیماری مننژیت تعیین کند. آزمایشهای دیگری نیز ممکن است برای تشخیص مننژیت انجام شوند که برخی از آنها عبارتاند از:
پزشک ممکن است تست لیوان را نیز انجام دهد. برای این آزمایش، پزشک، یک لیوان را بر روی بثورات مننژیت میغلتاند. اگر بثورات تحت فشار از بین نروند، احتمالا این بثورات ناشی از بیماری مننژیت هستند. اگر محو شوند احتمالا ناشی از یک بیماری دیگر هستند.
درمان بیماری مننژیت شما با توجه به علت آن تعیین میشود. مننژیت باکتریایی نیاز به بستری فوری در بیمارستان دارد. تشخیص و درمان بهموقع از آسیب مغزی و مرگ جلوگیری میکند. مننژیت باکتریایی با آنتیبیوتیکهای داخل وریدی درمان میشود. آنتیبیوتیک خاصی برای مننژیت باکتریایی وجود ندارد و این امر بستگی به باکتریهای درگیر دارد.
مننژیت قارچی با داروهای ضد قارچ درمان میشود. مننژیت انگلی ممکن است شامل درمان علائم یا تلاش برای درمان مستقیم عفونت باشد. بسته به علت، این نوع مننژیت بدون درمان آنتیبیوتیکی ممکن است بهتر شود اما اگر بدتر شود، پزشک ممکن است خود عفونت را درمان کند. مننژیت ویروسی ممکن است به خودی خود برطرف شود اما برخی از عوامل مننژیت ویروسی با داروهای ضد ویروسی وریدی درمان میشوند.
برای پیشگیری از ابتلا به بیماری مننژیت، داشتن سبک زندگی سالم ضروری است. سبک زندگی سالم را با فاکتورهای زیر در نظر میگیرند:
اگر با یک یا چند نفر که دارای عفونت مننژوکوکی باکتریایی هستند تماس نزدیک داشته باشید، پزشک میتواند آنتیبیوتیکهای پیشگیرانه برای شما تجویز کند. این امر باعث کاهش احتمال ابتلای شما به این بیماری میشود. واکسنها نیز میتوانند از شما در برابر انواع خاصی از مننژیت محافظت کنند. واکسنهایی که میتوانند از ابتلا به بیماری مننژیت جلوگیری کنند شامل موارد زیر هستند: