بیماری ام اس (مولتیپل اسکلروزیس) چیست؟

نوشته شده توسط سمانه نصیری
03 / 12 / 1399

مولتیپل اسکلروزیس (MS-Multiple sclerosis) یا ام اس، بیماری ناتوان کننده اعصاب مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) است. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به غلاف محافظ (میلین) که فیبرهای عصبی را می‌پوشاند، حمله می‌کند و باعث ایجاد مشکلات ارتباطی بین مغز و بقیه بدن می‌شود. در نهایت، این بیماری منجر به آسیب دائمی اعصاب می‌شود.

علائم بیماری ام اس بسیار متفاوت‌اند و بسته به میزان آسیب عصبی که ایجاد شده، نشانه‌ها بروز می‌کنند. در برخی از افرادی که به ام اس حاد مبلا می‌شوند، ممکن است توانایی راه رفتن به طور مستقل از بین برود و یا به طور کل، توانایی راه رفتن از دست برود. این در حالی است که دیگران دوره‌های طولانی بهبودی را بدون هیچ علائم جدیدی تجربه می‌کنند.

با همه این تفاسیر، متاسفانه، تاکنون هیچ درمان قطعی برای بیماری ام اس شناخته نشده است، با این حال، برخی از روش‌ها وجود دارند که به بهبودی سریع حملات کمک می‌کنند و روند بیماری را تا حدودی آسان می‌کنند.

فهرست مطالب

انواع بیماری ام اس

1. سندرم بالینی جدا شده (CIS): سندرم بالینی جدا شونده (CIS) بیماری است که قبل از بیماری ام اس ایجاد می‌شود و تنها در 24 ساعت اول بیماری، فرد متوجه علائم آن می‌شود. بروز این نشانه‌ها، به علت از بین رفتن غلاف میلین در CNS یا دستگاه عصبی مرکزی است. اگرچه CIS بخشی از بیماری ام اس است، اما برای تشخیص بیماری کافی نیست.

2. ام اس عود کننده_ بهبود یابنده (RRMS): در هنگام ابتلا به این نوع بیماری ام اس، بروز علائم بسیار مشهود است و به دنبال آن بیماری به سرعت پیشرفت می‌کند. در طی گذراندن دوره‌های درمانی، علائم خفیف شده یا از بین می‌روند. اما خبر خوب آنکه در این بیماری پیشرفتی وجود ندارد. RRMS شایع‌ترین شکل بیماری ام اس در شروع بیماری است و حدود 85% از کل موارد را تشکیل می‌دهد.

3. ام اس پیشرونده اولیه (PPMS): اگر فرد به بیماری ام اس پیشرونده اولیه مبتلا باشد، از زمان شروع علائم، عملکرد عصبی به تدریج بدتر می‌شود.

4. ام اس پیشرونده ثانویه (SPMS): ام اس پیشرونده ثانویه (SPMS) هنگامی اتفاق می‌افتد که RRMS به فرم پیشرونده تبدیل شود. ممکن است علاوه بر ناتوانی یا بدتر شدن تدریجی عملکرد، عود قابل ملاحظه‌ای نیز مشاهده شود.

علائم اولیه ام اس چیست؟

علائم بیماری ام اس

بیماری ام اس ممکن است ناگهانی و یک باره ایجاد شود یا علائم آن، به حدی خفیف باشد که به راحتی قابل تشخیص نباشد. سه مورد از شایع‌ترین علائم اولیه ام اس عبارتند از:

بی حسی و سوزن سوزن شدن: این حالت بر روی بازوها، پاها یا یک طرف صورت تأثیر می‌گذارد. این حالت شبیه سوزن سوزنی است که هنگام خواب رفتن یکی از اعضای بدن احساس می‌شود. اما با این تفاوت که در بیماری ام اس اولیه، بدون هیچ دلیل خاصی سوزن سوزن شدن حس می‌شود.
عدم تعادل و ضعف پاها: چنین شرایطی، به ویژه در هنگام راه رفتن یا انجام سایر فعالیت‌های بدنی اتفاق می‌افتد. سایر مواردی که مشکل در راه رفتن را تشدید می‌کنند، بی‌حسی در پاها، مشکل متعادل سازی، ضعف عضلانی، اسپاستیک (فلج مغزی) عضله هستند.
مشکل بینایی، دو بینی، تاری دید در یک چشم: گاهی ممکن است فرد مقداری درد چشم نیز داشته باشد.

بروز این علائم ممکن است مداوم نباشند. بدین معنا که علائم ظاهر شده و مجدد از بین می‌روند. همچنین، این امکان وجود دارد که فرد هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها با ابتلا به بیماری ام اس و عود شدن آن فاصله داشته باشد، اما با این وجود علائم را تجربه کند.

البته ممکن است، این علائم دلایل مختلف دیگری داشته و فقط به معنی ابتلا به بیماری ام اس نباشد. بدین ترتیب، مراجعه به پزشک توصیه می‌شود. لازم است بدانید، افراد مبتلا به ام اس طیف گسترده‌ای از علائم را تجربه می‌کنند. به دلیل ماهیت بیماری، علائم در افراد مختلف بسیار متفاوت است. از دیگر علائم شایع بیماری ام اس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

احساس خستگی: حدود 80% افراد مبتلا به ام اس، خستگی را گزارش کرده‌اند. خستگی که با بیماری ام اس اتفاق می‌افتد، اغلب ناتوان کننده است و بر توانایی فرد در هنگام کار و انجام فعالیت‌های روزمره تأثیر می‌گذارد.
درد حاد یا مزمن
لرزش
مسائل شناختی شامل تمرکز، حافظه و مشکل یافتن کلمات که ممکن است منجر به اختلالات گفتاری نیز شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت مشاهده علایم زیر که به دلایل نامشخص ایجاد شده‌اند، باید به پزشک مراجعه کرد:

اکثر مبتلایان به ام اس، دوره بیماری عود شونده و بهبود یابنده دارند. آنها دوره‌هایی از علائم جدید یا عود بیماری را تجربه می‌کنند که طی چند روز یا هفته ایجاد شده و معمولاً به طور جزئی یا کامل بهبود می‌یابند. این عودها در دوره‌های بهبودی بیماری تداخل می‌یابند و ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد.

البته لازم است بدانید که افزایش اندک دمای بدن می‌تواند به طور موقت علائم و نشانه‌های بیماری ام اس را بدتر کند، اما این موارد نشان از عود واقعی بیماری نیستند. حداقل 50٪ از مبتلایان به ام اس، در طی 10 تا 20 سال بعد از شروع بیماری در نهایت دچار پیشرفت مداوم علائم و عود بیماری می‌شوند. این حالت از بیماری به عنوان ام اس پیشرونده ثانویه شناخته می‌شود.

بدتر شدن علائم معمولاً شامل مشکلات حرکتی و راه رفتن است. میزان پیشرفت در افراد مبتلا به بیماری ام اس ثانویه پیشرونده بسیار متفاوت است. به منظور تکمیل کردن تمامی موارد اشاره شده در فوق، در صورت مشاهده هر گونه علائم باید بلافاصله به پزشک مراجعه کرد تا با تشخیص زودهنگام، فرد قادر به کنترل بیماری باشد.

عوامل افزایش دهنده ابتلا به بیماری ام اس

سن: ام اس می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما شروع آن معمولاً در حدود 20 و 40 سالگی است. با این حال، افراد مسن و سالخورده می‌توانند تحت تأثیر این بیماری قرار گیرند.
جنسیت: زنان بیش از دو تا سه برابر مردان به بیماری ام اس مبتلا می‌شوند.
سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر فرد به بیماری ام اس مبتلا شده باشد، وی بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارد.
عفونت‌های خاص: انواع ویروس‌ها به بیماری ام اس مرتبط هستند، از جمله Epstein-Barr، ویروسی که باعث مونونوکلئوز عفونی می‌شود.
اقلیم: بیماری ام اس در کشورهایی با آب و هوای معتدل از جمله کانادا، شمال ایالات متحده، نیوزیلند، جنوب شرقی استرالیا و اروپا بسیار شایع است.
ویتامین D: داشتن مقادیر کم ویتامین D و قرار نگرفتن در معرض نور آفتاب با خطر بیشتر بیماری ام اس همراه است.
برخی بیماری‌های خود ایمنی: در صورت ابتلا به سایر اختلالات خود ایمنی مانند بیماری تیروئید، کم خونی حاد، پسوریازیس، دیابت نوع 1 یا بیماری التهابی روده، احتمال ابتلا به MS کمی بیشتر است.
سیگار کشیدن: افرادی که سیگار می‌کشندف اغلب سریعتر به علائم بیماری ام اس عکس‌العمل نشان می‌دهند.

چگونه ام اس تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص بیماری ام اس با vep

بزشک برای تشخیص بیماری ام اس باید بیمار را از نظر عصبی معاینه کرده و آزمایشاتی را برای وی تجویز می‌کند. آزمایشات تجویز شده اغلب شامل موارد زیر هستند:

1. تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI): MRI به پزشک این امکان را می‌دهد تا ضایعات فعال و غیرفعال را در سراسر مغز و نخاع را تشخیص دهد.

2. توموگرافی انسجام نوری (OCT): OCT آزمایشی است که از لایه‌های عصبی پشت چشم عکس گرفته و می‌تواند نازک شدن عصب بینایی را ارزیابی کند.

3. آزمایش خون: پزشکان آزمایش خون را برای بررسی و در نهایت حذف احتمال بیماری‌هایی با علائم مشابه بیماری ام اس تجویز می‌کنند.

4. آزمون پتانسیل برانگیخته بصری (VEP): این آزمایش به تحریک مسیرهای عصبی برای تجزیه و تحلیل فعالیت الکتریکی در مغز نیاز دارد. در گذشته، از تست‌های شنوایی و سایر آزمایش‌هایی که به برانگیختگی حسی ساقه مغز کمک می‌کنند، استفاده می‌شد. زیرا به تشخیص ام اس کمک می‌کنند.

بیماری ام اس چگونه درمان می‌شود؟

راه های درمان بیماری ام اس

در حال حاضر هیچ درمانی برای بیماری ام اس در دسترس نیست، اما گزینه‌های کند کننده پیشرفت بیماری زیاد است:

درمان‌های تعدیل کننده بیماری (DMT): درمان‌های تعدیل کننده، برای کند کردن روند پیشرفت بیماری و کاهش میزان عود شدن آن طراحی شده‌اند. داروهای تزریقی تعدیل کننده بیماری برای RRMS شامل گلاتیرامر استات (کوپاکسون) و بتا اینترفرون‌ها مانند آونکس، بتاسرون، اکستاویا، پلگرید و ربیف است.

داروهای خوراکی برای RRMS شامل

دی متیل فومارات (Tecfidera)
فینگولیمود (گیلنیا)
تریفلونوماید (اوباگیو)
کلاردیبین (Mavenclad)
دیروکسیمل فومارات (Vumerity)
میزانت

درمان های تزریق وریدی RRMS هم 1) ناتالیزوماب (تیسابری)، 2) میتوکسانترون (نووانترون) و 3) اوکرلیزوماب (Ocrevus) است.

سایر درمان‌ بیماری ام اس

در سال 2017، سازمان غذا و دارو (FDA)، اولین درمان تعدیل کننده برای افراد مبتلا به PPMS را تصویب کرد. یکی از این داروها، اکرلیزوماب (Ocrevus) نامیده می‌شود و همچنین می‌توان از آن برای درمان RRMS استفاده کرد. داروی دیگری به نام اوزانیمود (Zeposia) به تازگی برای درمان CIS ،RRMS و SPMS تأیید شده است، اما به دلیل همه گیری COVID-19 هنوز به بازار عرضه نشده است.

پزشک می‌تواند کورتیکواستروئیدهایی مانند متیل پردنیزولون (Medrol) یا ژل Acthar (ACTH) را برای کاهش روند عود بیماری تجویز کند. همه داروهای ام اس در دسترس و مناسب تمامی افراد نیستند. لازم است با پزشک در مورد مناسب‌ترین داروها، خطرات و فواید هر یک از آنها مشورت کرد.

سایر درمان‌ها نیز ممکن است علائم را کاهش دهند و کیفیت زندگی را بهبود ببخشند. اما این موضوع را به یاد داشته باشید که از آنجایی که ام اس برای همه متفاوت است، درمان انتخابی نیز به علائم خاص بیمار بستگی دارد. به عبارتی دیگر، برای بسیاری از افراد، یک گزینه درمانی انعطاف پذیر لازم است.

مقالات مرتبط