انواع روماتیسم از نقرس تا آرتروز
نوشته شده توسط سمانه نصیری
30 / 01 / 1400
وقتی کلمه روماتیسم را میشنوید ممکن است دردها و رنجهای مرتبط با آرتروز را به یاد بیاورید. با این حال، بیماری روماتیسم فراتر از این است. این بیماری اغلب در اوج زندگی یعنی اوایل بزرگسالی و میانسالی ایجاد میشود و از هر 12 زن یک نفر و از هر 20 نفر یک نفر به آن مبتلا میشود. بنابراین بیماری روماتیسم چیست؟ چرا به وجود میآید و چگونه درمان میشود؟ در ادامه با پاسخ این سوالات آشنا میشوید.
فهرست مطالب
روماتیسم چیست؟
بیماریهای روماتیسمی ماهیت التهابی و اغلب خودایمنی دارند. این بدان معنی است که سیستم ایمنی بدن شما بهاشتباه به بافتهای سالم حمله میکند. بیماریهای روماتیسمی قسمتهایی از سیستم اسکلتی عضلانی را تحت تاثیر قرار میدهد که این قسمتها عبارتاند از:
- مفاصل
- عضلات
- استخوانها
- تاندونها و رباطها
ممکن است ببینید که بیماریهای روماتیسمی تحت اصطلاح عمومی آرتروز قرار گرفتهاند اما بیماریهای روماتیسمی برخی از انواع آرتروز را دربرمیگیرد که آنها نیز شامل بیماریهای دیگری هستند. درحالیکه متخصصان روماتولوژی شایعترین نوع آرتروز یعنی استئوآرتریت (Osteoarthritis) را درمان میکنند، این بیماری یک بیماری روماتیسمی محسوب نمیشود، زیرا استئوآرتریت در اثر فرسودگی طبیعی غضروف و استخوان در اطراف مفاصل و نه التهاب ایجاد میشود.
رایجترین علائم روماتیسم چیست؟
برخی از رایجترین علائم بیماریهای روماتیسم عبارتاند از:
- درد مکرر اما این درد همیشه در مفاصل نیست
- تورم که میتواند در مفاصل و اطراف آن یا در سایر قسمتهای بدن باشد
- سفتی یا دامنه حرکتی محدود
- احساس خستگی
- احساس ناخوشی
- تب
- کاهش وزن
هر نوع بیماری روماتیسم میتواند قسمتهای مختلف بدن شما را تحت تاثیر قرار دهد و علائم منحصربهفردی داشته باشد. بیماریهای خودایمنی نهتنها مفاصل را درگیر میکنند بلکه میتوانند بسیاری از سیستمهای بدن را تحت تاثیر قرار دهند. در ادامه با انواع روماتسیم آشنا میشوید.
روماتیسم چه انواعی دارد؟
اکنون بیش از 200 بیماری روماتیسمی متمایز وجود دارد که در ادامه به متداولترین موارد این بیماریها پرداختهایم.
آرتریت روماتوئید (Rheumatoid arthritis)
آرتریت روماتوئید (RA) یا روماتیسم مفصلی یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به مفاصل شما حمله میکند. چندین مفصل میتواند در یک زمان تحت تاثیر این بیماری قرار گیرند. مفاصل دستها، مچها و زانوها متداولترین قسمتهای بدن هستند که درگیر بیماری میشوند. وقتی سیستم ایمنی بدن شما به این مفاصل حمله میکند، باعث درد، التهاب و سفتی میشود. این مسئله میتواند منجر به تحلیل رفتن مفاصل گردد. افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید ممکن است عملکرد مفصل را از دست بدهند یا حتی مفاصل آسیبدیده آنها تغییر شکل پیدا کند.
درد و التهاب ناشی از آرتریت روماتوئید معمولا در دورههایی اتفاق میافتد که به آنها اصطلاحا دورههای شعلهور شدن یا تشدید گفته میشود. در مواقع دیگر علائم میتوانند شدت کمتری داشته باشند یا کاملا برطرف شوند (بهبودی). آرتریت روماتوئید یک بیماری سیستمیک است و میتواند اعضای اصلی بدن مانند چشم، ریه، پوست، قلب، کلیهها و سیستمهای عصبی و دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین میتواند بر روی خون تاثیر بگذارد و باعث کمخونی شود.
لوپوس (Lupus)
لوپوس یک بیماری خودایمنی مزمن است که میتواند باعث التهاب در بدن شما شود. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن، مسئول حمله و تاثیر بر اندامها و بافتهای زیر است:
- مفاصل
- قلب
- پوست
- کلیهها
- مغز
- خون
- کبد
- ریهها
- مو
- چشمها
این مسئله میتواند منجر به التهاب، درد و گاهی آسیب به اندامها، مفاصل و بافتها شود. اگرچه لوپوس میتواند یک بیماری شدید و گاهی تهدیدکننده زندگی باشد اما بسیاری از افراد مبتلا به لوپوس به نوع خفیف آن مبتلا هستند.
اسکلرودرمی (Scleroderma)
با اسکلرودرمی، پوست و سایر بافتهای پیوندی بدن سفت میشوند. این اتفاق زمانی میافتد که نوعی پروتئین به نام کلاژن بیش از حد در بدن تولید میشود و درنتیجه در بدن تجمع پیدا میکند. اعتقاد بر این است که سیستم ایمنی بدن در این امر نقش دارد. در بعضی از افراد، اسکلرودرمی فقط روی پوست تاثیر میگذارد اما در سایر افراد میتواند رگهای خونی، اندامهای داخلی و دستگاه گوارش را نیز تحت تاثیر قرار دهد که به آن اسکلرودرمی سیستمیک گفته میشود.
افراد مبتلا به اسکلرودرمی ممکن است به دلیل سفت شدن پوست، دچار محدودیت در حرکت شوند. همچنین پوست آنها ممکن است براق به نظر برسد زیرا پوست بهشدت کشیده شده است. علاوه بر این، ممکن است یک بیماری به نام بیماری رینود (Raynaud’s disease) رخ دهد که در آن انگشتان دست و پا به دلیل استرس یا درجه حرارت سرد، بیحس یا دردناک میشوند.
یک بیماری خودایمنی دیگر نیز وجود دارد که باعث ایجاد رینود میشود و در طیف اسکلرودرمی است که به عنوان سندرم CREST شناخته میشود. بیماران باید معیارهای خاصی برای دریافت تشخیص این بیماری داشته باشند و آنها عبارتاند از:
- کلسینوز (calcinosis): رسوب کلسیم در پوست
- بیماری رینود: حساسیت به سرما یا فشار با تغییر رنگ اندامها
- بیحرکتی مری: مشکل در بلعیدن
- تلانژکتاژی (telangiectasias): گشاد شدن رگهای کوچک و عنکبوتی مانند که با فشار، رنگپریده میشوند
سندرم شوگرن (Sjogren’s syndrome)
سندرم شوگرن یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن شما به غدد تولیدکننده بزاق و اشک حمله میکند. علائم اصلی آن خشکی دهان و خشکی چشم است. سندرم شوگرن میتواند سایر قسمتهای بدن ازجمله مفاصل، پوست و اعصاب را نیز تحت تاثیر قرار دهد. وقتی این اتفاق میافتد، ممکن است متوجه درد در مفاصل یا عضلات، خشکی پوست، بثورات و نوروپاتی شوید.
روماتیسم ستون فقرات (Ankylosing spondylitis)
اسپوندیلیت انکیلوزان یا روماتیسم ستون فقرات، نوعی آرتروز التهابی است که ستون فقرات شما را هدف قرار میدهد و باعث سفتی طولانی مدت و تکثیر استخوانی در امتداد ستون فقرات میشود که نتیجه این امر مشکل در تحرک است. این بیماری علاوه بر ایجاد درد و سفتی در ناحیه کمر و لگن، میتواند باعث التهاب در مفاصل بزرگ دیگر مانند لگن، شانهها و دندهها نیز بشود.
شاخص عمده درگیری، التهاب مفاصل ساکروایلیاک (sacroiliac joints) است. در موارد شدیدتر، التهاب ناشی از روماتیسم ستون فقرات میتواند باعث ایجاد استخوان جدید در ستون فقرات شود که این مسئله منجر به سفتی و کاهش دامنه حرکت میشود. التهاب و درد چشم نیز میتواند رخ دهد.
نقرس (Gout)
نقرس زمانی اتفاق میافتد که اسید اوریک در بدن شما جمع شود. اگر بیش از حد اسید اوریک داشته باشید این مسئله میتواند در قسمتهای خاصی از بدن، به ویژه پوست و مفاصل، کریستال ایجاد کند. افرادی که نقرس دارند، درد، قرمزی و تورم مفاصل را تجربه میکنند. این بیماری غالبا انگشت شست پا را تحت تاثیر قرار میدهد اما میتواند سایر مفاصل را نیز تحت تاثیر قرار دهد. حمله نقرس، اگر به درستی درمان شود، میتواند ظرف یک هفته برطرف شود.
آرتروز پسوریازیس (Psoriatic arthritis)
آرتروز پسوریازیس میتواند افرادی که مبتلا به پسوریازیس هستند را درگیر کند. پسوریازیس یک بیماری خودایمنی است که پوست را تحت تاثیر قرار میدهد. این وضعیت اغلب پس از چندین سال زندگی با پسوریازیس ایجاد میشود و علت آن مشخص نیست. علاوه بر درد، تورم و سفتی مفاصل، موارد زیر علائم رایج آرتروز پسوریازیس است:
- تورم شدید انگشتان
- مشکلات ناخن مانند ایجاد حفره یا جدا شدن ناخن از ته
- تورم تاندون آشیل یا التهاب در سایر تاندونها
- کمردرد با یا بدون درگیری مفاصل ساکروایلیاک
آرتروز عفونی (Infectious arthritis)
آرتروز عفونی در اثر عفونتهای باکتریایی، ویروسی یا قارچی ایجاد میشود. وقتی عفونت به مفصل سرایت میکند، سیستم ایمنی بدن برای مقابله با آن واکنش نشان میدهد. التهاب حاصل از این مسئله میتواند باعث درد و تورم و منجر به آسیب به مفصل شود. آرتروز عفونی معمولا فقط در یک مفصل ایجاد میشود. این وضعیت غالبا یک مفصل بزرگ مانند لگن، زانو یا شانه را تحت تاثیر قرار میدهد و در کودکان، بزرگسالان مسن و افرادی که سو مصرف مواد دارند بیشتر شایع است.
آرتریت روماتوئید جوانان (Juvenile idiopathic arthritis)
آرتریت روماتوئید جوانان (JIA) نوعی آرتروز است که در کودکان اتفاق میافتد و شبیه به آرتریت روماتوئید، در اثر حمله سیستم ایمنی به مفاصل و بافتهای اطراف آن ایجاد میشود. این بیماری، بیشتر اوقات باعث درد مفاصل، سفتی، گرم شدن و ورم مفاصل میشود. بیشتر موارد آرتریت روماتوئید جوانان، خفیف است اما موارد شدید میتواند باعث آسیب مفصلی، توقف رشد، عدم تقارن اندام، درد طولانی مدت، کمخونی و التهاب چشم شود.
آرتریت واکنشی (Reactive arthritis)
آرتریت واکنشی همانطور که از نامش پیداست زمانی اتفاق میافتد که بدن شما به عفونت در جای دیگر بدن واکنش نشان دهد. این بیماری اغلب به دنبال عفونت با باکتریهایی مانند سالمونلا (Salmonella)، کلامیدیا (Chlamydia) یا کمپیلوباکتر (Campylobacter) ایجاد میشود. این واکنش باعث التهاب مفصل، بهطورمعمول در قسمت تحتانی بدن و ستون فقرات همراه با درگیری مفاصل ساکروایلیاک میشود. ممکن است تورم، قرمزی و درد را در مفاصل آسیبدیده مشاهده کنید. علائم دیگر میتواند شامل التهاب ملتحمه و التهاب دستگاه ادراری باشد.
پلی میالژیا روماتیسمی (Polymyalgia rheumatica)
پلی میالژیا روماتیسمی، یک بیماری التهابی است که منجر به درد یا سفتی در شانهها، گردن و باسن میشود. علائم در صبح اغلب بدتر میشوند. همچنین ممکن است علائم مشابه آنفولانزا ازجمله تب و ضعف را تجربه کنید. علت این بیماری ناشناخته است.
واسکولیت سیستمیک (Systemic vasculitis)
واسکولیت بیماریای است که در آن دیواره رگهای خونی ملتهب میشوند. وقتی چندین رگ و اندام درگیر بیماری میشوند، به آن واسکولیت سیستمیک میگویند. التهاب ناشی از واسکولیت میتواند باعث تنگی دیواره رگهای خونی شود که به نوبه خود ممکن است جریان خون را محدود کند. وقتی برخی از بافتهای بدن خون کافی دریافت نکنند این مسئله میتواند باعث از بین رفتن بافت شود. بسیاری از انواع واسکولیت با درد مفاصل و عضلات همراه هستند.
فیبرومیالژیا (Fibromyalgia)
فیبرومیالژیا نوعی اختلال است که با درد گسترده اسکلتی عضلانی همراه با خستگی، خواب، حافظه و خلقوخو مشخص میشود. محققان بر این باورند که فیبرومیالژیا با تاثیر بر نحوه پردازش سیگنالهای دردناک و غیر دردناک در مغز و نخاع، احساس درد را تقویت میکند.
علائم اغلب پس از یک واقعه مانند ضربه فیزیکی، جراحی، عفونت یا فشار روانی قابلتوجه مشاهده میشود. در موارد دیگر، علائم به تدریج و بدون هیچ رویداد تحریککنندهای بروز پیدا میکنند. بسیاری از افرادی که به فیبرومیالژیا مبتلا هستند، سردردهای تنشی، اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)، سندرم روده تحریکپذیر، اضطراب و افسردگی نیز دارند.
روماتیسم چگونه تشخیص داده میشود؟
بهطورکلی، هیچ آزمایش واحدی نمیتواند بیماری روماتیسم را تشخیص دهد. پزشک در مورد علائم شما صحبت میکند و شما را معاینه میکند تا علائم قابلمشاهده تورم، سفتی یا قرمزی مفاصل را بررسی کند. اگر پزشک به نوعی بیماری روماتیسمی مشکوک باشد، او یک یا چند آزمایش را برای کمک به رد سایر علل احتمالی علائم شما تجویز میکند.
آزمایش خون میتواند به شناسایی شاخصهای التهاب، آنتیبادیهای مرتبط با بیماریهای خاص و عملکرد غیرعادی اعضای بدن کمک کند. آزمایشات تصویربرداری، مانند اشعه ایکس، اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)، تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) یا سونوگرافی از مفاصل و استخوانها میتوانند به تشخیص التهاب و تجمع مایعات و آشکارسازی تغییرات استخوان یا مفصل کمک کنند.
پیش آگهی بیماری روماتیسم چگونه است؟
پیش آگهی بسته به نوع بیماری روماتیسم متفاوت است. هیچ درمانی برای فیبرومیالژیا وجود ندارد اما این بیماری، یک بیماری پیشرونده نیست، به این معنی که با گذشت زمان به طور مداوم بدتر نخواهد شد و درمانها ممکن است به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کنند. برخلاف انواع دیگر آرتروز، آرتروز عفونی معمولا یک بیماری طولانی مدت نیست و بهطورکلی قابلدرمان است.
لوپوس یک بیماری مزمن است اما اکثر افراد مبتلا به آن به طور مداوم علائم این بیماری را تجربه نمیکنند و طبق گزارش بنیاد لوپوس آمریکا، با پیگیری دقیق و درمان، 80 تا 90 درصد افراد مبتلا به لوپوس میتوانند انتظار عمری طبیعی داشته باشند.
طول مدت بیماریهای روماتیسم چقدر است؟
برخی از بیماریهای روماتیسمی ازجمله آرتروز، آرتروز پسوریازیس و آرتریت روماتوئید مزمن و مادامالعمر هستند. بیماریهای دیگر برای مدت زمان بسیار کوتاهتری ادامه مییابند، به خصوص اگر بهموقع و به درستی درمان شوند. بهبودی از حمله نقرس حاد درماننشده میتواند یک تا دو هفته طول بکشد. با درمان مناسب، بیماران کمتر دچار دورههای شعلهور شدن دردناک میشوند که در غیر این صورت ممکن است این دورهها چندین بار در سال رخ دهند.
آرتریت روماتیسمی هم پیشرونده و هم مزمن است. آسیب به استخوانهای مفصلی در این بیماری بهطورمعمول در دو سال اول اتفاق میافتد. هرچه این بیماری زودتر تشخیص داده شود و درمان هر چه زودتر شروع شود، نتیجه بلندمدت آن بهتر است.
چرا روماتیسم ایجاد میشود؟
بیشتر این شرایط وقتی اتفاق میافتند که سیستم ایمنی بدن شما دچار مشکل میشود و به بافتهای خود حمله کند. پزشکان مطمئن نیستند که علت این امر چیست. بعضی اوقات علت در ژنهای شماست. در مواقع دیگر این بیماری نتیجه عامل بیرونی، مانند دود سیگار، آلودگی یا مسئلهای که باعث عفونت میشود است.
جنسیت نیز در ابتلا به روماتیسم نقش دارد و به نظر میرسد بیماریهای روماتیسمی بیش از مردان بر زنان تاثیر میگذارند. بسته به نوع روماتسیم، برخی از عوامل دیگری که میتوانند در ابتلا به روماتیسم نقش داشته باشند عبارتاند از:
- محرکهای محیطی
- انتخابهای سبک زندگی
- عفونت
- ضربه
- مشکلات متابولیکی
- ساییدگی و فشار بر روی مفاصل
خطرات روماتیسم چیست؟
عوارض و خطرات هر یک از بیماریهای روماتیسم متفاوت است که در این قسمت ما به عوارض رایجترین نوع این بیماری یعنی آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی میپردازیم.
- پوکی استخوان. خود آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی و برخی از داروها که برای درمان آن استفاده میشوند، میتوانند خطر پوکی استخوان را افزایش دهند. پوکی استخوان وضعیتی است که استخوانهای شما را ضعیف و آنها را مستعد شکستگی میکند.
- گرههای روماتوئید. گرههای روماتوئید برجستگیهای محکم بافت هستند که معمولا در اطراف نقاط تحت فشار مانند آرنج تشکیل میشوند. با این حال، این گرهها میتوانند در هر نقطه از بدن، ازجمله ریهها نیز تشکیل شوند.
- خشکی چشم و دهان. افرادی که به روماتیسم مفصلی مبتلا هستند، بسیار بیشتر دچار سندرم شوگرن میشوند. همانطور که مطرح شد سندرم شوگرن اختلالی است که میزان رطوبت چشم و دهان شما را کاهش میدهد.
- عفونتها. خود بیماری و بسیاری از داروهایی که برای مقابله با آرتریت روماتوئید استفاده میشود میتوانند سیستم ایمنی بدن را مختل کرده و منجر به افزایش عفونت شوند.
- ترکیب بدنی غیرطبیعی. نسبت چربی به توده بدون چربی اغلب در افرادی که به روماتیسم مفصلی مبتلا هستند، بیشتر است. این مسئله حتی در افرادی که دارای شاخص توده بدنی طبیعی (BMI) هستند نیز وجود دارد.
- سندرم تونل کارپال (Carpal tunnel syndrome). اگر آرتریت روماتوئید، مچ دست شما را تحت تاثیر قرار دهد، التهاب میتواند عصبی را که بیشتر دست و انگشتان شما را تحت فشار قرار میدهد، فشرده کند.
- مشکلات قلبی. روماتیسم مفصلی میتواند خطر سخت شدن و انسداد عروق و همچنین التهاب کیسه پریکاردی که قلب شما را احاطه میکند، افزایش دهد.
- بیماری ریه. افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید در معرض خطر التهاب و اسکار در بافتهای ریه هستند که این مسئله میتواند منجر به تنگی نفس پیشرونده شود.
- لنفوم. آرتریت روماتوئید خطر ابتلا به لنفوم، گروهی از سرطانهای خون که در سیستم لنفاوی ایجاد میشوند را افزایش میدهد.
درمان روماتیسم چیست؟
انواع مختلفی از داروها برای درمان بیماریهای روماتیسم و علائم آنها ازجمله درد و التهاب، تجویز میشوند که در ادامه به آنها اشاره شده است. داروهایی که برای درمان روماتیسم تجویز میشوند عبارتاند از:
- کورتیکواستروئیدها
- داروهای ضد روماتیسمی اصلاحکننده بیماری (DMARDs): این داروها میتوانند با تاثیر بر واکنشهای ایمنی بدن و فرآیندهای التهابی، پیشرفت بیماریهای روماتیسمی را کند کنند.
- داروهای بیولوژیک: دستهای از داروهای DMARD که مراحل خاصی را در روندهای التهابی بدن هدف قرار میدهد.
- مهارکنندههای ادم کیناز (Janus kinase inhibitors): دستهای از داروهای DMARD که مسیرهای ادم کیناز را هدف قرار میدهند. این مسیرها در واکنش سیستم ایمنی بدن تاثیر دارند.
داروهایی که به کاهش درد و ناراحتی کمک میکنند عبارتاند از:
- مسکنهای خوراکی مانند استامینوفن، داروهای مخدر تجویزی توسط پزشک مانند اکسی کدون (oxycodone) و هیدروکودون (hydrocodone).
- مسکنهای موضعی
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، ازجمله ایبوپروفن (ibuprofen) و ناپروکسن سدیم (naproxen sodium) و داروهای تجویزشده به نام مهارکنندههای COX-2
علاوه بر داروها، درمانهای دیگری که برای روماتیسم استفاده میشوند عبارتاند از:
- ورزشهای خاص
- فیزیوتراپی
- کاردرمانی
- سرمادرمانی و گرمادرمانی
- آتل و وسایل کمکی
- عمل جراحی
برخی از بیماریهای روماتیسمی، مانند فیبرومیالژیا با ترکیبی از روشها بهتر درمان میشوند. دارو برای برخی اما نه همه بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا موثر است. برخی از بیماریهای روماتیسمی با داروها یا روشهای درمانی خاص درمان میشوند. نقرس با کلشی سین (colchicine)، دارویی برای کاهش اسید اوریک و همچنین کورتیکواستروئیدهایی مانند پردنیزون (prednisone) درمان میشود.
بیماری لوپوس بهطورمعمول با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، داروهای ضد مالاریا مانند هیدروکسی کلروکین (hydroxychloroquine)، کورتیکواستروئیدها، سرکوبکنندههای سیستم ایمنی مانند آزاتیوپرین (azathioprine) و داروهای بیولوژیکی مانند بلیموماب (belimumab) کنترل میشود.
در نهایت، روماتیسم فقط به معنی درد کشیدن نیست. در حقیقت انواع بیماریهای روماتیسم میتوانند بیشتر قسمتهای بدن شما ازجمله اندامها، عضلات، استخوانها و همچنین مفاصلتان را درگیر کنند. این نوع بیماریها حتی میتوانند بر روی پوست و چشم شما نیز تاثیر بگذارند. بیماریهای روماتیسمی ماهیت التهابی دارند و بسیاری از آنها بیماریهای خودایمنی نیز هستند. این بدان معنی است که سیستم ایمنی بدن شما بهاشتباه تصور میکند که بافت سالم شما یک تهدید است و به آن حمله میکند. این مسئله میتواند باعث درد، تورم، آسیب به بافت و سایر عوارض شود.
اگرچه علل بسیاری از انواع بیماریهای روماتیسم ناشناخته است اما احتمالا این بیماریها درنتیجه ترکیبی پیچیده از ژنتیک، عوامل محیطی و شرایط زمینهای اتفاق میافتند. اگر فکر میکنید به بیماری روماتیسم مبتلا هستید، به پزشک مراجعه کنید. درمان زودتر برای جلوگیری از آسیب بیشتر یا عوارض شدیدتر ضروری است.
شما میتوانید برای بررسیهای بیشتر از خدمت ویزیت پزشک در محل استفاده کنید و یا درخواست چکاپ کامل داشته باشید تا وضعیت بدنی شما به طور کامل چک شود.
