التهاب مغز چیست و با مغز ما چه می‌کند؟

• نوشته شده توسط فاطمه مهربان
• 31 / 01 / 1401

آنسفالیت (en-sef-uh-LIE-tis) به التهاب مغز گفته می‌شود. دلایل مختلفی وجود دارد که منجر به ایجاد این التهاب می‌شود، اما شایع ترین آن‌ها عفونت ویروسی است. التهاب مغز (انسفالیت) به طور کلی با تب و سردرد شروع می‌شود. علائم به سرعت بدتر می‌شود و ممکن است تشنج، گیجی، خواب آلودگی و از دست دادن هوشیاری و حتی کما را به دنبال داشته باشد. این التهاب در موارد بسیار نادر می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد. با این حال، مرگ و میر به عوامل مختلفی از جمله شدت بیماری و سن بستگی دارد. مثلا بیماران جوان بدون مشکلات سلامتی به طور مداوم بهبود می‌یابند، در حالی که بیماران مسن تر در معرض خطر بیشتری برای عوارض و مرگ و میر هستند.

آنسفالیت یک التهاب (تورم) حاد مغز است که معمولاً در نتیجه یک عفونت ویروسی یا به دلیل حمله اشتباه سیستم ایمنی بدن به بافت مغز ایجاد می‌شود. در پزشکی، حاد به این معنی است که ناگهان ظاهر می‌شود و به سرعت توسعه می‌یابد و معمولاً نیاز به مراقبت فوری دارد. هنگامی که عفونت ویروسی به صورت مستقیم در مغز یا نخاع وجود داشته باشد، آنسفالیت اولیه نامیده می‌شود. آنسفالیت ثانویه به عفونتی اطلاق می‌شود که در جای دیگری از بدن شروع شده و سپس به مغز سرایت می‌کند. در این مقاله به بررسی علائم، علل، درمان و عوارض آنسفالیت می‌پردازیم.

علائم التهاب مغز (آنسفالیت) کدامند؟

اکثر افراد مبتلا به آنسفالیت ویروسی دارای علائم خفیف شبیه آنفولانزا هستند، مانند سردرد، تب، درد در عضلات یا مفاصل و خستگی یا ضعف. گاهی اوقات علائم و نشانه‌ها شدیدتر هستند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• گیجی، آشفتگی یا توهم
• تشنج
• از دست دادن حس یا فلج در نواحی خاصی از صورت یا بدن

• ضعف عضلانی
• مشکلات در گفتار یا شنوایی
• از دست دادن هوشیاری (از جمله کما)

در نوزادان و کودکان خردسال، علائم و نشانه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• برآمدگی در نقاط نرم (فونتانل) جمجمه نوزاد
• تهوع و استفراغ
• سفتی بدن
• تغذیه ضعیف یا بیدار نشدن برای تغذیه
• تحریک پذیری

برخی از افراد در هنگام تجربه این علائم نیاز به دریافت مراقبت طولانی مدت دارند. ویزیت پزشک در منزل قادر است در این دوره به شما یاری برساند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر هر یک از علائم شدیدتر مرتبط با آنسفالیت (التهاب مغز) را تجربه می‌کنید، فوراً به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. سردرد شدید، تب و تغییر هوشیاری نیاز به مراقبت فوری دارد. نوزادان و کودکان خردسال با هر گونه علائم یا نشانه‌های آنسفالیت نیز باید تحت مراقبت‌های فوری قرار گیرند. اگر علائم را به صورت خفیف تجربه کردید حتما با مشاوره پزشکی تلفنی تماس بگیرید و در خصوص اقدامات بعدی از وی اطلاعات لازم را کسب کنید.

عللی که منجر به ایجاد التهاب مغز می‌شوند، کدامند؟

علت دقیق آنسفالیت اغلب ناشناخته است. اما زمانی که علت مشخص شود، شایع ترین آن عفونت ویروسی است. عفونت‌های باکتریایی و شرایط التهابی غیر عفونی نیز می‌توانند باعث انسفالیت شوند. دو نوع اصلی آنسفالیت وجود دارد:

• آنسفالیت اولیه: این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که یک ویروس یا عامل دیگر به طور مستقیم مغز را آلوده کند. عفونت ممکن است در یک ناحیه متمرکز یا گسترده باشد. گاهی این امکان نیز وجود دارد که فعال شدن مجدد ویروسی که پس از یک بیماری قبلی غیر فعال بوده است منجر به ایجاد این التهاب شود.
• آنسفالیت ثانویه: این وضعیت ناشی از واکنش سیستم ایمنی معیوب به عفونت در سایر نقاط بدن است. سیستم ایمنی بدن به جای اینکه فقط به سلول‌های عامل عفونت حمله کند، به اشتباه به سلول‌های سالم مغز نیز حمله می‌کند. آنسفالیت ثانویه که به عنوان آنسفالیت پس از عفونت نیز شناخته می‌شود، اغلب دو تا سه هفته پس از عفونت اولیه رخ می‌دهد.

علل شایع ویروسی التهاب مغز

ویروس‌هایی که می‌توانند باعث انسفالیت شوند عبارتند از:

ویزیت پزشک در منزل

ثبت درخواست

• ویروس هرپس سیمپلکس (HSV): هر دو HSV نوع 1 که همراه با تبخال و تاول‌های ناشی از تب در اطراف دهان است و HSV نوع 2 که مرتبط با تبخال تناسلی است، می‌توانند باعث انسفالیت شوند. انسفالیت ناشی از HSV نوع 1 نادر است اما قادر است منجر به آسیب قابل توجه مغز یا مرگ شود.
• سایر ویروس‌های تبخال: اینها شامل ویروس اپشتین بار است که معمولاً باعث مونونوکلئوز عفونی می‌شود و ویروس واریسلا زوستر که معمولاً باعث آبله مرغان و زونا می‌شود.
• انتروویروس‌ها: این ویروس‌ها شامل ویروس فلج اطفال و کوکساکی ویروس هستند که معمولاً باعث بیماری با علائمی شبیه آنفولانزا، التهاب چشم و درد شکم می‌شوند.
• ویروس‌های منتقله از طریق پشه: این ویروس‌ها می‌توانند باعث عفونت‌هایی مانند نیل غربی (WNV)، تب زرد، مالاریا، تب دنگی و آنسفالیت اسب شرقی شوند. علائم عفونت ممکن است در عرض چند روز تا چند هفته پس از قرار گرفتن در معرض یک ویروس منتقله از پشه ظاهر شود.
• ویروس‌های منتقل شده از طریق کنه: ویروس Powassan توسط کنه‌ها حمل می‌شود و باعث ایجاد این التهاب مغزی می‌شود. علائم معمولاً حدود یک هفته پس از گزش کنه‌های آلوده ظاهر می‌شوند.
• ویروس هاری: عفونت با ویروس هاری که معمولاً از طریق گزش حیوان آلوده منتقل می‌شود، پس از شروع علائم باعث پیشرفت سریع آنسفالیت می‌شود. هاری یک علت نادر آنسفالیت محسوب می‌شود.
• عفونت‌های دوران کودکی: عفونت‌های رایج دوران کودکی مانند سرخک (سرخچه) و اوریون از علل نسبتاً شایع آنسفالیت ثانویه بودند. این علل در حال حاضر به دلیل در دسترس بودن واکسن برای این بیماری‌ها نادر است.

چه عواملی احتمال بروز التهاب مغز را افزایش می‌دهد؟

هر کسی ممکن است به آنسفالیت مبتلا شود. با این حال، عواملی وجود دارند که ممکن است برخی از افراد را بیشتر در معرض خطر قرار دهد، این موارد عبارتند از:

• سن: برخی از انواع آنسفالیت در گروه‌های سنی خاص شایع تر یا شدیدتر هستند. به طور کلی، کودکان خردسال و افراد مسن در معرض خطر بیشتر انواع آنسفالیت ویروسی هستند.
• سیستم ایمنی ضعیف شده: افرادی که HIV یا ایدز دارند، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند یا بیماری دیگری دارند که باعث ضعف سیستم ایمنی می‌شود، در معرض خطر ابتلا به انسفالیت هستند.
• مناطق جغرافیایی: ویروس‌های منتقله از طریق پشه یا کنه در مناطق جغرافیایی خاص رایج هستند.
• فصل‌های خاص: بیماری‌های منتقله از طریق پشه و کنه در تابستان در بسیاری از مناطق شایع تر است.

عوارض ابتلا به التهاب مغز کدامند؟

عوارض آنسفالیت بسته به عواملی مختلفی دارد که عبارتند از:

• سن بیمار
• علت عفونت
• شدت بیماری اولیه
• زمان از شروع بیماری تا درمان

افراد مبتلا به بیماری با علائم نسبتاً خفیف معمولاً طی چند هفته بدون عوارض طولانی مدت بهبود می‌یابند.

عوارض ابتلا به التهاب با علائم شدید

التهاب می‌تواند به مغز آسیب برساند و احتمالاً منجر به کما یا مرگ شود. سایر عوارض که شدت آنها بسیار متفاوت است، ممکن است برای ماه‌ها باقی بماند یا دائمی باشد. این عوارض می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• خستگی مداوم
• ضعف یا عدم هماهنگی عضلات
• تغییر شخصیت
• مشکلات حافظه
• فلج
• نقص شنوایی یا بینایی
• اختلالات گفتاری

چگونه باید از التهاب مغز پیشگیری کرد؟

بهترین راه برای پیشگیری از آنسفالیت ویروسی، انجام اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض ویروس‌هایی است که می‌توانند باعث بیماری شوند. سعی کنید:

• بهداشت را خوب رعایت کنید: دست‌ها را به طور مکرر و کامل با آب و صابون بشویید، به خصوص بعد از استفاده از توالت و قبل و بعد از غذا.
• ظروف را با دیگران به اشتراک نگذارید: ظروف غذاخوری و نوشیدنی را به اشتراک نگذارید.
• عادات خوب را به فرزندان خود بیاموزید: اطمینان حاصل کنید که آنها بهداشت را رعایت می‌کنند و از استفاده از ظروف مشترک در خانه و مدرسه خودداری می‌کنند.
• واکسن بزنید: واکسن‌های خود و فرزندانتان را مرتب به روز رسانی کنید. قبل از سفر، با مشاوره پزشکی خود در مورد واکسیناسیون‌های توصیه شده برای مقاصد مختلف صحبت کنید.

محافظت در برابر پشه و کنه

برای به حداقل رساندن قرار گرفتن در معرض پشه و کنه موارد زیر را در نظر داشته باشید:

• برای محافظت از خود لباس بپوشید: اگر بین غروب و سحر که پشه‌ها بیشترین فعالیت را دارند و زمانی که در یک منطقه جنگلی با علف‌های بلند و درختچه‌هایی که کنه‌ها در آن شایع‌تر است، هستید، پیراهن‌های آستین بلند و شلوار بلند بپوشید.
• از ماده دافع پشه استفاده کنید: مواد شیمیایی مانند DEET را می‌توان هم برای پوست و هم برای لباس استفاده کرد. برای استفاده از ماده دافع به صورت، آن را روی دستان خود اسپری کنید و سپس روی صورت خود بمالید. اگر از ضد آفتاب نیز استفاده می‌کنید، ابتدا ضد آفتاب را روس صورت خود استفاده کنید.
• از حشره کش استفاده کنید: استفاده از محصولات حاوی پرمترین توصیه می‌شود که کنه‌ها و پشه‌ها را دفع و از بین می‌برد. این محصولات را می‌توان روی لباس، چادر و سایر وسایل فضای باز اسپری کرد. پرمترین را نباید روی پوست مالید.
• از پشه‌ها دوری کنید: از فعالیت‌های غیرضروری در مکان‌هایی که پشه‌ها در آنها شایع است، خودداری کنید. در صورت امکان، از غروب تا سحر، زمانی که پشه‌ها بیشتر فعال هستند، از بیرون رفتن خودداری کنید.
• از شر منابع آب خارج از خانه خلاص شوید: آب‌های راکد را در محیط زندگی خود از بین ببرید. آنها جایی هستند که پشه‌ها می‌توانند تخم‌های خود را بگذارند و از آنها نگه داری کنند. مواردی که در این دسته قرار می‌گیرند و رایج هستند عبارتند از گلدان‌های گل یا سایر ظروف باغبانی، لاستیک‌های قدیمی و گرفتگی ناودان‌ها.
• به دنبال علائم بیماری ویروسی در فضای باز باشید: اگر متوجه پرندگان یا حیوانات بیمار یا در حال مرگ شدید، مشاهدات خود را به بخش بهداشت محلی خود گزارش دهید.

محافظت برای کودکان خردسال

داروهای دافع حشرات برای استفاده در نوزادان کمتر از 2 ماه توصیه نمی‌شود. در عوض، کالسکه نوزاد را با پشه بند بپوشانید. برای نوزادان و کودکان بزرگ‌تر، دافع‌ها با 10% تا 30% مواد شیمیایی، ایمن در نظر گرفته می‌شوند. محصولات حاوی DEET و ضد آفتاب برای کودکان توصیه نمی‌شود. سایر موارد عبارتند از:

• همیشه در استفاده از مواد دافع پشه به کودکان کمک کنید.
• برای کاهش خطر استنشاق ماده دافع توسط کودکان، در بیرون از منزل از آن استفاده کنید.
• اسپری دافع را روی دستان خود اسپری کنید و سپس آن را روی صورت کودک خود بمالید. مراقب اطراف چشم و گوش باشید.
• برای دست کودکان خردسال که ممکن است دست خود را در دهان خود قرار دهند از مواد دافع استفاده نکنید.
• هنگامی که به داخل خانه می‌آیید، پوست خود را با آب و صابون بشویید.

چگونه التهاب مغز تشخیص داده می‌شود؟

مشاوره پزشکی شما با معاینه فیزیکی کامل و سابقه پزشکی مراحل تشخیص را شروع می‌کند. سپس پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:

• تصویربرداری از مغز. تصاویر MRI یا CT می‌توانند تورم مغز یا شرایط دیگری را که ممکن است باعث علائم شما شوند، مانند تومور، نشان دهند.
• تپ ستون فقرات (پنکسیون کمری): سوزنی که در قسمت پایین کمر شما فرو می‌رود، مقدار کمی از مایع مغزی نخاعی (CSF)، مایع محافظی که مغز و ستون فقرات را احاطه کرده است، خارج می‌کند. تغییرات در این مایع می‌تواند نشان دهنده عفونت و التهاب در مغز باشد. گاهی اوقات می‌توان نمونه‌هایی از CSF را برای شناسایی ویروس یا سایر عوامل عفونی آزمایش کرد.
• سایر آزمایشات آزمایشگاهی: نمونه‌های خون، ادرار یا بیوپسی از پشت گلو را می‌توان برای ویروس‌ها یا سایر عوامل عفونی آزمایش کرد.
• الکتروانسفالوگرام (EEG): الکترودهایی که روی پوست سر شما چسبانده می‌شوند، فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کنند. برخی الگوهای غیر طبیعی ممکن است نشان دهنده تشخیص آنسفالیت باشد.
• بیوپسی مغز: به ندرت ممکن است نمونه کوچکی از بافت مغز برای آزمایش برداشته شود. بیوپسی مغز معمولاً تنها در صورتی انجام می‌شود که علائم بدتر شده و درمان‌ها تأثیری نداشته باشند.

ویزیت پزشک در منزل قادر است به شما در ارائه این خدمات و آزمایشات آزمایشگاهی کمک کند.

چگونه التهاب مغز درمان می‌شود؟

درمان آنسفالیت خفیف معمولاً شامل استراحت در رختخواب، مصرف مایعات فراوان، داروهای ضدالتهابی مانند استامینوفن، ایبوپروفن و… برای تسکین سردرد و تب و داروهای ضد ویروسی است. انسفالیت ناشی از برخی ویروس‌ها معمولاً نیاز به درمان ضد ویروسی دارد. داروهای ضد ویروسی که معمولا برای درمان آنسفالیت استفاده می‌شوند عبارتند از:

• آسیکلوویر
• گانسیکلوویر
• فوسکارنت

برخی از ویروس‌ها مانند ویروس‌های منتقله از حشرات، به این درمان‌ها پاسخ نمی‌دهند. اما از آنجایی که ویروس موردنظر ممکن است بلافاصله یا اصلاً شناسایی نشود، مشاوره پزشکی اغلب درمان فوری با آسیکلوویر را توصیه می‌کنند. آسیکلوویر می‌تواند در برابر HSV موثر باشد، که در صورت عدم درمان به موقع می‌تواند منجر به بروز عوارض قابل توجهی شود. داروهای ضد ویروسی معمولاً به خوبی توسط بدن بیمار تحمل شده و به ندرت، عوارض جانبی مانند آسیب کلیه ایجاد می‌کند.

مراقبت حمایتی

افرادی که با آنسفالیت شدید در بیمارستان بستری می‌شوند ممکن است برای موارد زیر نیاز به کمک داشته باشند:

• کمک به تنفس و همچنین نظارت دقیق بر تنفس و عملکرد قلب
• دریافت مایعات داخل وریدی برای اطمینان از هیدراتاسیون مناسب و سطوح مواد معدنی ضروری
• دریافت داروهای ضد التهابی مانند کورتیکواستروئیدها برای کاهش تورم و فشار داخل جمجمه
• داروهای ضد تشنج برای توقف یا جلوگیری از تشنج

سایر روش‌های درمانی

اگر عوارض آنسفالیت را تجربه کردید، ممکن است به درمان اضافی نیاز داشته باشید، مانند:

• فیزیوتراپی برای بهبود قدرت، انعطاف پذیری، تعادل، هماهنگی حرکتی و تحرک
• کاردرمانی برای توسعه مهارت‌های روزمره و استفاده از محصولات سازگاری که به فعالیت‌های روزمره کمک می‌کند
• گفتار درمانی برای یادگیری مجدد کنترل و هماهنگی عضلات برای تولید گفتار
• روان درمانی برای یادگیری راهبردهای مقابله‌ای و مهارت‌های رفتاری جدید به منظور بهبود اختلالات خلقی یا رسیدگی به تغییرات شخصیتی

مشاوره پزشکی تلفنی تیم ما می‌تواند در خصوص هر یک از این روش‌های درمانی اضافی شما را راهنمایی کند. اگر تا به امروز از گفتار درمان، فیزیوتراپ و… استفاده نکرده‌اید، همین حالا با ما تماس بگیرید.

ویزیت پزشک در منزل

ثبت درخواست

التهاب مغز؛ جمع‌بندی

آنسفالیت التهاب حاد مغز است که اغلب به علت عفونت ویروسی و با سیستم ایمنی بدن ضعیف شده ایجاد می‌شود. در موارد خفیف آنسفالیت، التهاب احتمالا طی چند روز برطرف می‌شود. برای افرادی که به موارد شدید این بیماری مبتلا می‌شوند، ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد تا بهبود پیدا کنند. گاهی اوقات این امکان نیز وجود دارد که التهاب مغز باعث آسیب دائمی مغز یا حتی مرگ شود. با این حال، روش‌های درمانی در دسترس و همچنین مشاوره پزشکی تلفنی با استفاده از فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و… به افراد مبتلا به التهاب مغز کمک می‌کنند تا بهتر این بیماری را مدیریت و کنترل کنند.

مقالات مرتبط
• 

  باتری سمعک کملیون

  23 / 08 / 1401
• 

  باتری سمعک دی جی هیر

  21 / 08 / 1401
• 

  باتری سمعک رناتا

  21 / 08 / 1401
• 

  باتری سمعک آیسل تک

  18 / 08 / 1401
• 

  باتری سمعک انرجایزر

  18 / 08 / 1401

لیست چکاپ های مرتبط
• 

  آزمایش عفونت ادراری در مردان و زنان

  20 / 11 / 1399
• 

  آزمایش سلامت پوست و مو

  14 / 11 / 1399
• 

  آزمایشات پیش از ازدواج مردان و زنان

  13 / 11 / 1399
• 

  آزمایش انعقاد خون

  13 / 11 / 1399
• 

  آزمایش ژنتیک مردان

  13 / 11 / 1399