آزمایش فیش
نوشته شده توسط مهدی یاری
30 / 03 / 1400
آزمایش فیش (FISH) مخفف Fluorescence in situ hybridization است که یکی از چند تکنیک مورداستفاده برای بررسی DNA محسوب می‌شود. از این تکنیک برای ارزیابی وجود یا عدم وجود برخی ژن‌های خاص یا بخش‌هایی از این ژن‌ها استفاده می‌شود. بسیاری از انواع سرطان با نابهنجاری‌های ژنتیکی شناخته‌شده ارتباط دارند و آزمایش فیش به تشخیص این نابهنجاری‌ها کمک می‌کند.
وقتی به موضوع ژنتیک اشاره می‌کنیم تنها در مورد ارث صحبت نمی‌کنیم. در طول زندگی و در هنگام تقسیم و رشد سلول‌ها ممکن است اشتباهاتی رخ دهند که این مسئله می‌تواند موجب جهش در DNA شود و سرطان ایجاد شود. در این شرایط، از آزمایش فیش برای بررسی این تغییرات استفاده می‌شود. در ادامه با آزمایش فیش و کاربردها و نتایج این آزمایش بیشتر آشنا می‌شوید.
فهرست مطالب
آزمایش فیش چیست؟
آزمایش فیش، آزمایشی است که در آن، مواد ژنتیکی موجود در سلول‌های انسانی ازجمله ژن‌های خاص یا بخشی از ژن‌ها نقشه‌برداری و ترسیم می‌شوند. ازآنجایی‌که این آزمایش می‌تواند ناهنجاری‌های ژنتیکی مرتبط با سرطان را کشف کند برای تشخیص انواع بیماری‌ها بسیار کمک‌کننده است. از سوی دیگر، وقتی سرطان برای فردی تشخیص داده شود، آزمایش فیش می‌تواند اطلاعاتی را در مورد پیش‌بینی نتیجه بیماری و اینکه آیا شیمی‌درمانی برای او مفید است یا نه فراهم کند.
به‌عنوان‌مثال، در افرادی که به سرطان پستان مبتلا هستند آزمایش فیش بر روی بافت سرطانی که در طی بیوپسی برداشته شده است، می‌تواند نشان دهد که آیا سلول‌ها از ژن neu/HER2 نسخه‌ای اضافه دارند یا خیر. سلول‌هایی که از این ژن، نسخه‌ای اضافه دارند گیرنده‌های HER2 بیشتری دارند که این گیرنده‌ها سیگنال‌های تحریک رشد سلول‌های سرطانی را دریافت می‌کنند.
درنتیجه، بیمارانی که نسخه اضافه از این ژن‌ها را دارند بیشتر احتمال دارد که به درمان با داروی تراستوزوماب (trastuzumab) با نام تجاری هرسپتین (Herceptin) پاسخ بدهند. این دارو توانایی گیرنده‌های HER2 را در دریافت سیگنال‌های رشد سلول‌های سرطانی مسدود می‌کند.
معنی حروف آزمایش فیش چیست؟
حرف H در نام آزمایش FISH به هیبریداسیون اشاره دارد. در هیبریداسیون مولکولی، یک توالی نشان‌دار DNA یا RNA به‌عنوان یک کاوشگر مورداستفاده قرار می‌گیرد. یک آجر لگوی قرمز را تصور کنید. کاوشگر به دنبال همتای این آجر قرمز یا توالی DNA در نمونه زیستی است. DNA موجود در نمونه مانند انبوهی از آجرهای لگو است و بیشتر این آجرها با کاوشگر قرمز ما مطابقت ندارند. از سوی دیگر، همه آجرها به‌صورت 23 جفت مرتب شده‌اند. برعکس آجرهای لگو، کاوشگر لگوی قرمز ما مانند یک آهن‌ربای قوی است که بدون نیاز به مرتب کردن انبوه آجرها می‌تواند همتای خود را پیدا کند.
حرف F به فلورسانس اشاره دارد. کاوشگر قرمز ما ممکن است در انبوه آجرهای لگو گم شود؛ بنابراین، مهم است که با رنگ فلورسنت یا شب‌تاب برچسب‌گذاری شود تا بدرخشد. وقتی او در میان 23 جفت آجر، همتای خود را پیدا می‌کند نشان فلورسنت، ناحیه آن را نشان می‌دهد؛ بنابراین، اکنون می‌توانید متوجه شوید که محققان و پزشکان چگونه از آزمایش فیش برای کمک به شناسایی مکان یک ژن خاص برای یک فرد خاص استفاده می‌کنند. حروف I و S نیز مخفف in situ هستند. این بدین معنی است که آجر قرمز ما به دنبال همتای خود در نمونه دریافت‌شده است.
موارد کاربرد آزمایش فیش چیست؟
آزمایش فیش فقط در برخی از سرطان‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد که ازجمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سرطان پستان
- سرطان خون لنفوسیتی مزمن (CML)سرطان خون لنفوبلاستیک حاد (ALL)
- سرطان پروستات
- سرطان ریه
- سرطان پوست ملانوما
- سارکوم یوئینگ (ewings sarcoma)
- مولیتپل میلوما (mutliple myeloma)
این آزمایش می‌تواند در بیماری‌هایی غیر از سرطان مثل سندرم پرادر- ویلی و عفونت‌های خاص نیز استفاده شود. پزشکان و محققان هرروز به نتایج بیشتری در مورد تغییرات ژنتیکی موثر در رشد سرطان می‌رسند. آزمایش فیش، بخشی مهم از دست یافتن به اطلاعات خاص‌تر در مورد انواع مختلف سرطان است. این آزمایش و آزمایش DNA می‌تواند به پزشک کمک کند تا در مورد اینکه فرد به چه درمانی احتیاج دارد تصمیم بگیرد و نحوه اثربخشی درمان را بررسی کند.
آزمایش FISH HER2 در سرطان سینه چیست؟
سوال برخی از افراد این است که آزمایش HER2 چیست و HER2 منفی یعنی چه. ژن HER2 مسئول تولید پروتئین‌های HER2 است. پروتئین‌های HER2 بر روی سطح برخی از سلول‌های سرطان پستان وجود دارند و وقتی فعال می‌شوند به سلول‌های سرطان پستان سیگنال می‌دهند که تقسیم و تکثیر شوند. به‌طورمعمول، پروتئین‌های HER2 رشد سلول‌های پستان را تنظیم و کنترل می‌کنند اما وقتی ژن HER2 جهش پیدا می‌کند باعث می‌شود که پروتئین‌های HER2 بسیار زیادی تولید شوند. این مسئله منجر به رشد و تکثیر غیرقابل‌کنترل سلول‌های سرطانی می‌شود.
در تفسیر جواب آزمایش پاتولوژی سينه لازم است بدانید HER2 مثبت بهتره یا منفی و هرتو مثبت چیست. سرطان پستانی که پاسخ نتیجه آزمایش فیش برای آن HER2 مثبت باشد تهاجمی‌تر از نتیجه منفی است و همچنین احتمال عود این بیماری بیشتر است. خوشبختانه، در حال حاضر، داروهایی برای هدف قرار دادن HER2 وجود دارند که می‌توانند برای این نوع سرطان‌های پستان بسیار موثر باشند؛ بنابراین، فردی که سرطان پستان دارد باید بداند که HER2 او مثبت است یا منفی. این امر می‌تواند در استفاده از روش‌های درمانی، تفاوت زیادی ایجاد کند.
برای تشخیص HER2 علاوه بر آزمایش فیش، آزمایش ایمونوهیستوشیمی (IHC) نیز ممکن است استفاده شود که تفسیر جواب آزمایش IHC به‌صورت زیر است:
- نتیجه 0 منفی است.
- نتیجه 1+ نیز منفی است.
- نتیجه 2+ مبهم یا نامشخص محسوب می‌شود.
- نتیجه 3+ نیز مثبت است.
آزمایش فیش چگونه انجام می‌شود؟
آزمایش ژنتیک فیش را می‌توان با استفاده از انواع مختلفی از نمونه‌ها و با توجه به نوع و ناحیه سرطان انجام داد. برای مثال، سلول‌های سرطانی می‌توانند از خون محیطی، نمونه‌برداری مغز استخوان، نمونه‌برداری غدد لنفاوی و بافت‌های ثابت‌شده با فرمالين و پارافينه‌شده استخراج شوند. بافت‌های ثابت‌شده با فرمالین و پارافین شده به نمونه‌ای از بافت اشاره دارد که در آزمایشگاه پردازش می‌شود و در نوعی موم قرار می‌گیرد که این کار باعث می‌شود نمونه سفت‌تر شود. درنتیجه انجام این مراحل، نمونه را می‌توان به قطعات نازک‌تر برش داد و آن را در زیر میکروسکوپ بررسی کرد.
در طی آزمایش فیش بر روی نمونه‌ای از بافت بیمار، به‌منظور تجسم و شمارش قسمت‌هایی از کروموزوم‌ها در زیر میکروسکوپ و تشخیص نابهنجاری‌ها، رنگ‌های مختلفی برای هر یک از قسمت‌های کروموزوم‌ها اختصاص داده می‌شود. نابهنجاری‌های موجود در سلول‌های سرطانی عبارت‌اند از:
- جابجایی: قسمتی از یک کروموزوم شکسته شده و خود را بر روی یک کروموزوم دیگر قرار داده است.
- وارونگی: بخشی از کروموزوم به‌صورت برعکس است اما هنوز به کروموزوم صحیح اتصال دارد.
- حذف: قسمتی از کروموزوم وجود ندارد.
- تکثیر: قسمتی از یک کروموزوم کپی شده است و سلول نسخه‌های زیادی از کروموزوم را دارد.
هر نوع سرطان می‌تواند تغییرات مخصوص به خودش را داشته باشد. تغییرات ژنتیکی کشف‌شده در آزمایش فیش می‌تواند با نتایج آزمایش فیش در افرادی که قبلا وضعیتی مشابه داشته‌اند مقایسه شود و از این طریق اطلاعات بیشتری در مورد سرطان و نحوه درمان و ارزیابی آن فراهم کند.
برای مثال، اگر فردی به لوسمی لنفوسیتیک مزمن مبتلا باشد آزمایش فیش به پزشک او کمک می‌کند که پیش‌آگهی بیماری فرد را بشناسد و بداند پیش‌آگهی بیماری او خوب، متوسط یا ضعیف است. از سوی دیگر، اگر فردی به لوسمی حاد لنفوبلاستیک مبتلا باشد آزمایش فیش به پزشک کمک می‌کند میزان خطر سرطان فرد را متوجه شود و همچنین در مورد درمان، تصمیمات بهتری بگیرد.
مزایای آزمایش فیش چیست؟
در مقایسه با آزمایش‌های استاندارد سیتوژنتیک، مزیت آزمایش فیش این است که می‌تواند تغییرات ژنتیکی بسیار کوچکی را تشخیص دهد که در زیر میکروسکوپ دیده نمی‌شوند. مزیت دیگر این آزمایش این است که نیازی نیست آزمایش فیش بر روی سلول‌هایی انجام شود که فعالانه تقسیم شده‌اند.
همچنین، در آزمایش‌های دیگر مانند آزمایش کاریوتایپ، لازم است که سلول‌های سرطانی در ظروف آزمایشگاهی برای حدود دو هفته رشد کنند و سپس آزمایش انجام شود. به همین دلیل، دریافت جواب این آزمایش‌ها معمولا حدود سه هفته زمان نیاز دارد. این در حالی است که پاسخ آزمایش فیش، معمولا ظرف چند روز به دست می‌آید.
درنهایت، آزمایش فیش که مخفف Fluorescence in situ hybridization می‌تواند در بررسی شرایط برخی از سرطان‌ها و سایر بیماری‌ها بسیار موثر باشد و به درمان و ارزیابی بیماری‌ها کمک زیادی کند. در شرایط ابتلا به بیماری سرطان پستان نیز این آزمایش کاربرد زیادی دارد و می‌تواند مشخص کند که وخیم بودن بیماری و احتمال عود آن چقدر است. این آزمایش نسبت به آزمایش‌های سیتوژنتیک مزایای متعددی دارد و نتیجه آن نیز زودتر مشخص می‌شود.
