آب سیاه چشم چیست و راه درمان آن
نوشته شده توسط سمانه نصیری
07 / 11 / 1399
آب سیاه چشم (گلوکوم)، بیماری است که به عصب بینایی چشم آسیب می‌رساند. آب سیاه با تجمع فشار چشم ارتباط مستقیم دارد و با گذشت زمان پیشرفته‌تر می‌شود. جالب توجه است، افراد به صورت مادرزادی به این بیماری مبتلا نمی‌شوند، بلکه افزایش سن و سابقه خانوادگی دو عامل موثر در شیوع آب سیاه چشم (glaucoma) هستند.
فشار زیاد در چشم، فشار چشم نامیده می‌شود، و باعث آسیب رساندن به عصب بینایی که تصاویر را به مغز ارسال می‌کند، خواهد شد. در صورت بدتر شدن آسیب، آب سیاه طی چند سال باعث از بین رفتن دائمی بینایی (نابینایی) کامل می‌شود. بیشتر افراد مبتلا به آب سیاه چشم علائم اولیه و درد ندارند. اما توصیه می‌شود که مرتباً به چشم پزشک مراجعه کنند، تا قبل از از دست دادن بینایی دائمی، بیماری را تشخیص و درمان کنند.
در صورتی که فرد بینایی خود را از دست دهد، قادر به بازگرداندن این قوه نخواهد بود. اما کاهش فشار چشم می‌تواند به بیمار در حفظ بینایی کمک کند. بیشتر افراد مبتلا به این عارضه، برنامه درمانی خود را به طور منظم دنبال می‌کنند، تا قادر به حفظ بینایی خود باشند.
فهرست مطالب
چگونه آب سیاه چشم ایجاد می‌شود؟
پشت چشم تمامی افراد، مایع شفافی به طور مداوم ایجاد می‌شود که از طریق کانال‌هایی که در قرنیه و عنبیه چشم وجود دارد، تخلیه می‌شوند. اگر این کانال‌ها مسدود شده یا به طور نسبی انسداد داشته باشند، ممکن است فشار طبیعی چشم فرد (IOP)، افزایش یابد. با افزایش IOP ، امکان آسیب عصب بینایی افزایش می‌یابد، و همانطور که در بالا اشاره شد، افزایش فشار چشم به مرور باعث از دست دادن بینایی خواهد شد. اینکه چه چیزی باعث افزایش فشار در چشم افراد می‌شود، همیشه مشخص نیست. با این حال، پزشکان معتقدند یک یا چند مورد از عواملی که در ادامه آمده‌اند، ممکن است در این مورد نقش داشته باشند:
- عدم تخلیه مایع چشم یا مسدود شدن کانال‌های چشم
- مصرف داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها
- جریان خون ضعیف
- فشار خون بالا
انواع آب سیاه چشم
آب سیاه زاویه‌باز: آب سیاه زاویه باز شایعترین نوع بیماری چشم است. در این حالت، زاویه تشکیل شده توسط قرنیه و عنبیه باز باقی می‌ماند، اما شبکه ترابکولار تا حدی مسدود شده است. این امر باعث می‌شود فشار چشم به تدریج افزایش یافته، و در نهایت به عصب بینایی آسیب برساند. این اتفاق به قدری آهسته رخ می‌دهد، که ممکن است بیمار قبل از اینکه حتی از این مسئله مطلع شود، بینایی خود را از دست دهد.
آب سیاه زاویه بسته: آب سیاه زاویه بسته، هنگامی اتفاق می‌افتد که عنبیه به سمت جلو برآمده شده و یا محل تخلیه مایعات تشکیل شده در چشم توسط عنبیه و قرنیه مسدود شده باشد.در نتیجه، مایعات نمی‌توانند از طریق چشم تخلیه شوند، و فشار چشم افزایش می‌یابد. کانال‌ها یا مجرای خروجی چشم‌های برخی از افراد بسیار باریک‌تر از حد معمول هستند، که این مورد بیشتر آنها را در معرض خطر آب سیاه زاویه بسته قرار می‌دهد. گلوکوم یا آب سیار زاویه بسته ممکن است به طور ناگهانی (گلوکوم زاویه بسته حاد) یا به تدریج (گلوکوم زاویه بسته مزمن) رخ دهد.
آب سیاه طبیعی: در گلوکوم با فشار طبیعی، عصب بینایی بیمار حتی با وجود فشار چشم، آسیبی نمی‌بیند. البته تا به امروز، هیچ کس دلیل دقیق این امر را نمی‌داند.
آب سیاه در کودکان: امکان بروز آب سیاه در نوزادان و کودکان نیز امکان پذیر است. ممکن است در چند سال اول زندگی با این بیماری مواجه شوند. آسیب وارد شده به چشم در این حالت ممکن است در اثر انسداد درناژ یا یک بیماری زمینه‌ای ایجاد شود.
در چه افرادی آب سیاه ایجاد می‌شود؟
براساس منبع معتبر سازمان بهداشت جهانی (WHO)، آب سیاه دومین علت نابینایی در سراسر جهان است. عوامل که ریسک ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از:
- سن: افراد بالای 60 سال بیشتر در معرض خطر ابتلا به گلوکوم هستند. لازم به یادآوری است، که خطر ابتلا به آب سیاه چشم با هر سال افزایش، اندکی افزایش می‌یابد. افراد آفریقایی-آمریکایی، از 40 سالگی در معرض ابتلا به این بیماری قرار می‌گیرند.
- قومیت: آفریقایی-آمریکایی‌ها یا مردم آفریقایی تبار به طور قابل توجهی بیشتر از قفقازی‌ها به آب سیاه چشم مبتلا می‌شوند. افراد با نژاد آسیایی بیشتر در معرض خطر گلوکوم زاویه بسته قرار دارند و افراد با نژاد ژاپنی بیشتر در معرض خطر ابتلا به گلوکوم با فشار کم قرار دارند.
- مشکلات چشم: التهاب مزمن چشم و قرنیه های نازک منجر به افزایش فشار در چشم می‌شود. آسیب دیدگی یا مشکلات مرتبط به چشم مانند ضربه به چشم نیز ممکن است، باعث افزایش فشار چشم شود.
- سابقه خانوادگی: برخی از انواع آب سیاه چشم ممکن است در خانواده‌ها دیده شود. اگر والدین یا مادربزرگ و پدربزرگ شخصی مبتلا به آب سیاه زاویه باز باشند، افراد نزدیک به این خانواده بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.
- تاریخچه پزشکی: افراد مبتلا به دیابت و مبتلایان به فشار خون و بیماری قلبی در معرض خطر ابتلا به آب سیاه چشم قرار دارند.
- استفاده از داروهای خاص: استفاده از کورتیکواستروئیدها به مدت طولانی، خطر ابتلا به آب سیاه ثانویه را افزایش می‌دهد.
راه‌های تشخیص آب سیاه چشم
برای تشخیص آب سیاه چشم، پزشک متخصص معاینات لازم را انجام می‌دهد. وی تمامی علائم مانند از دست دادن بافت عصبی را بررسی می‌کند. همچنین ممکن است از یک یا چند آزمایش که در ادامه شرح داده شده‌اند، استفاده کنند:
- تست تن سنجی: این نوع از آزمایش، فشار داخلی چشم بیمار را اندازه‌گیری می‌کند.
- تست پریمتری: خطر ابتلا به آب سیاه چشم در افرادی که قرنیه نازک دارند افزایش می‌یابد. یک آزمایش پریمتری، به پزشک اطلاع می‌دهد که آیا قرنیه چشم فرد نازک تر از حد متوسط است یا خیر.
- آزمون پیرامونی: این آزمایش که به عنوان تست میدان بینایی نیز شناخته می‌شود، می تواند با اندازه‌گیری بینایی محیطی یا پهلو و دید مرکزی، به پزشک اطلاع دهد که آیا آب سیاه بر بینایی بیمار تأثیر می‌گذارد یا خیر.
- نظارت بر عصب بینایی: اگر پزشک بخواهد تغییرات تدریجی در عصب بینایی بیمار را کنترل کند، ممکن است از عصب بینایی وی عکس بگیرد تا آن را با سایر عکسبرداری‌ها مقایسه کند.
آب سیاه چشم چگونه درمان می‌شود؟
هدف از درمان آب سیاه چشم، کاهش IOPیا فشار چشم به منظور جلوگیری از نابینایی است. به طور معمول، پزشک با تجویز قطره چشمی سعی در درمان این بیماری دارد. اگر قطره چشمی جواب نداد یا فرد به درمان پیشرفته‌تری نیاز داشت، پزشک معمولا یکی از روش‌های درمانی زیر را پیشنهاد می‌کند:
- درمان دارویی: چندین دارو برای کاهش IOP یا فشار خون موجود است. این داروها به صورت قطره چشمی یا قرص مورد استفاده قرار می‌گیرند. پزشک امکان دارد، یکی یا ترکیبی از آنها را برای بیمار تجویز کند.
- عمل جراحی: اگر یکی از کانال‌های مسدود شده چشمی باعث افزایش فشار چشم (IOP) شود، ممکن است پزشک به منظور تخلیه مسیر مسدود شده یا از بین بردن بافت‌هایی که منجر به افزایش مایعات شده‌اند، جراحی را پیشنهاد کند.
درمان آب سیاه، بستگی به نوع و شدت آسیب وارد شده به چشم دارد. برخی از انواع آب سیاه چشم نیاز به فوریت پزشکی دارند و برای کاهش سریع فشار چشم، بیمار باید تحت درمان و مراقبت‌های فوری قرار بگیرد. اما روند درمان به طور کلی، با تجویز دارو شروع شده و در صورت نیاز، از روش‌های جراحی یا لیزر درمانی به نام ایریدوتومی محیطی (PI) استفاده می‌شود. این روش سوراخ‌های کوچکی را در عنبیه چشم بیمار ایجاد می‌کند تا حرکت مایعات موجود در چشم را افزایش دهد.
راه‌های جلوگیری از ابتلا به آب سیاه چشم
انجام مداوم نکاتی ساده که در ادامه ارائه شده‌اند، به فرد کمک می‌کند تا آب سیاه چشم را در مراحل اولیه تشخیص دهد و در جلوگیری از کاهش بینایی و کاهش سرعت پیشرفت بیماری کوشا باشد.
- انجام منظم معاینات چشمی: انجام معاینات چشم بصورت منظم می‌تواند به تشخیص زودهنگام بیماری و قبل از وارد شدن آسیب جدی کمک کند. به عنوان یک قاعده کلی، آکادمی چشم پزشکی آمریکا توصیه می‌کند که اگر زیر 40 سال ندارید، هر پنج تا 10 سال یک معاینه چشم جامع انجام دهید. اگر 40 تا 54 سال دارید هر دو تا چهار سال یکبار. اگر 55 تا 64 سال دارید، هر یک تا سه سال یکبار، و در صورتی که بیش از 65 سال سن دارید، هر یک تا دو سال یکبار معاینات پزشکی را به طورت منظم انجام دهید. اگر در معرض خطر آب سیاه هستید، به غربالگری مکرر بیشتری نیاز خواهید داشت. از پزشک خود بخواهید که برنامه مناسب غربالگری را برای شما تجویز کند.
- اطلاع از سابقه سلامت چشم خانواده: گلوکوم در خانواده‌ها شیوع پیدا می‌کند. در صورتی که فرد در معرض خطر بیشتری است، به غربالگری مکرر نیاز دارد.
- ورزش مداوم: ورزش منظم و مداوم ممکن است به کاهش فشار چشم کمک کند. بهتر است افراد مبتلا به این بیماری با پزشک خود در مورد یک برنامه ورزشی مناسب صحبت کنند.
- مصرف مرتب قطره چشم تجویز شده: قطرات چشمی آب سیاه می‌تواند خطر پیشرفت فشار چشم را به میزان قابل توجهی کاهش دهند. برای موثر بودن درمان، قطره‌های چشمی که توسط پزشک تجویز شده است، باید به طور مرتب استفاده شوند حتی اگر بیمار علائمی نداشته باشد.
- محافظت از چشم: وارد شدن صدمات جدی به چشم ممکن است، منجر به آب سیاه چشم شود. هنگام استفاده از ابزار برقی یا ورزش با راکت با هر ابزار دیگری، باید از چشم محافظت کرد.
