آزمایش آلفا فیتو پروتئین (AFP) یک آزمایش خون است که میزان آلفا فیتو پروتئین را در خون اندازهگیری میکند. این آزمایش معمولا بخشی از غربالگری سهگانه یا چهارگانه در سهماهه دوم بارداری است. بااینحال، آزمایش AFP در برخی شرایط برای بزرگسالانی که باردار نیستند نیز انجام میشود.
کیسه زرده، دستگاه گوارش و کبد جنین AFP را تولید میکنند. سپس AFP در خون جنین و مادر شروع به گردش میکند. افرادی که باردار نیستند نیز هنوز مقداری AFP در خونشان وجود دارد اما معمولا سطح آن پایین است. سطح بالای AFP در بزرگسالانی که باردار نیستند میتواند نشاندهنده برخی بیماریهای خاص کبدی باشد. به همین دلیل، در این شرایط، آزمایش آلفا فیتو پروتئین انجام میشود. در ادامه با این آزمایش بیشتر آشنا میشوید.
آزمایش آلفا فیتو پروتئین یک آزمایش معمول است که بین هفتههای 14 تا 22 بارداری برای زنان باردار انجام میشود. اگر این آزمایش بین هفتههای 16 تا 18 بارداری انجام شود بسیار دقیق است. به همین دلیل مهم است بدانید که دقیقا چه زمانی باردار شدهاید. آزمایش AFP معمولا بخشی از غربالگری چهارگانه است که در این غربالگری موارد زیر نیز اندازهگیری میشوند:
پزشک با استفاده از نتایج غربالگری چهارگانه، سن و قومیت شما احتمال این مسئله را تعیین میکند که آیا نوزاد متولدنشده شما به نقص ژنتیکی مبتلاست یا خیر. نقصهای قابلتشخیص از طریق این نوع غربالگری میتواند شامل نقص لوله عصبی مانند اسپینا بیفیدا و ناهنجاریهای کروموزومی مانند سندرم داون باشد.
نتایج آزمایش AFP به پزشک کمک میکند تا تشخیص دهد که آیا برای بررسی دقیق این بیماریها نیاز به آزمایشهای بیشتری است یا خیر. نتیجه مثبت لزوما به این معنی نیست که نوزاد متولدنشده شما به نقص ژنتیکی دچار است. آزمایش AFP بهویژه برای زنانی ضروری است که احتمال ابتلای فرزند آنها به نقص ژنتیکی زیاد است. این زنان شرایط زیر را دارند:
اگر باردار نیستید، آزمایش AFP میتواند به تشخیص برخی بیماریهای کبدی مثل سرطان کبد، سیروز و هپاتیت و همچنین نظارت بر این بیماریها کمک کند. این آزمایش همچنین میتواند در تشخیص چندین سرطان دیگر ازجمله سرطانهای زیر کمککننده باشد:
علاوه بر اینکه این آزمایش در دوره دوم بارداری انجام میشود، پزشک ممکن است در شرایط زیر نیز آزمایش آلفا فیتو پروتئین را توصیه کند:
ازآنجاییکه برای این آزمایش، خونگیری لازم است انجام آن خطرات بسیار کمی را به همراه دارد. ممکن است پس از آزمایش دادن، کمی احساس ضعف داشته باشید یا در محل خونگیری، درد یا سوزش کمی را احساس کنید. احتمال کمی نیز وجود دارد که خونریزی یا هماتوم اتفاق بیفتد. این مسئله زمانی اتفاق میافتد که خون در زیر پوست شما تجمع پیدا کند. همچنین، خطر بسیار کمی نیز وجود دارد که ناحیه خونگیری دچار عفونت شود.
همانطور که مطرح شد برای این آزمایش نیاز به خونگیری است. دریافت نمونه از خون یک روش سرپایی است که معمولا در آزمایشگاه تشخیصی انجام میشود. نمونهگیری از خون تنها چند دقیقه به طول میانجامد و نسبتا بدون درد است. از سوی دیگر، لازم است بدانید برای انجام آزمایش آلفا فیتو پروتئین به آمادگی خاصی نیاز ندارید.
تکنسین آزمایشگاه از یک سوزن کوچک برای برداشتن خون از ورید، معمولا از قسمت بازو یا دست شما استفاده خواهد کرد. سپس، متخصص آزمایشگاه نمونه خون شما را تجزیهوتحلیل میکند و نتایج نیز معمولا ظرف یک تا دو هفته پس از آزمایش در دسترس خواهد بود.
تفسیر نتایج آزمایش آلفا فیتو پروتئین بسته به اینکه باردار هستید یا خیر، بسیار متفاوت است. در ادامه با نحوه تفسیر نتایج این آزمایش در هر دو وضعیت آشنا می شوید.
برای زنانی که باردار نیستند و همچنین برای مردان، مقدار طبیعی AFP معمولا کمتر از 10 نانوگرم در میلیلیتر خون است. اگر سطح AFP شما بهطور غیرطبیعی بالاست اما باردار نیستید این نتیجه میتواند نشاندهنده ابتلا به برخی سرطانها یا بیماریهای کبد باشد.
اگر آزمایش آلفا فیتو پروتئین برای نظارت بر وضعیت شما انجام میشود کاهش سطح AFP میتواند نشاندهنده اثربخش بودن درمان باشد. اگر پس از درمان سرطان، سطح AFP کاهش نیافته باشد و نزدیک به سطح طبیعی نشده باشد میتواند نشان دهد که بخشی از بافت تومور همچنان وجود دارد. از سوی دیگر، اگر سطح AFP شروع به افزایش کرده باشد این مسئله میتواند نشاندهنده عود بیماری باشد.
همچنین، اگر مبتلا به عفونت مزمن کبدی یا آسیب کبدی هستید و AFP شما بهطور ناگهانی افزایش یابد یا اگر میزان آن خیلی بالا باشد پزشک احتمالا برخی ارزیابیهای کبدی ازجمله سونوگرافی، سیتیاسکن، MRI را توصیه میکند. همچنین اگر به سرطان مبتلا باشید بیوپسی برای بررسی بافتهای تومور را احتمالا انجام میدهد. در برخی شرایط، آزمایش پروترومبین د-گاما-کربوکسی (DCP) نیز برای تشخیص سرطان کبد و نظارت بر وضعیت آن تجویز میشود.
اگر باردار هستید و سطح AFP شما بالاتر از حد طبیعی است این مسئله میتواند نشاندهنده ابتلای جنین به نقص لوله عصبی باشد. بااینحال، شایعترین علت بالا بودن سطح AFP، تاریخ غیردقیق بارداری است. سطح AFP در دورههای مختلف بارداری متفاوت است. اگر مدتزمان بارداری شما کوتاهتر یا طولانیتر از آنچه فکر میکنید باشد پاسخ آزمایشتان نادرست خواهد بود. اگر باردار هستید و سطح AFP شما بهصورت غیرعادی پایین است، این مسئله میتواند نشان دهد که جنین شما به یک ناهنجاری کروموزومی مانند سندرم داون یا سندرم ادواردز دچار است.
از سوی دیگر، بارداری چندقلو مانند دوقلو یا سهقلو نیز میتواند منجر به نتیجه غیرطبیعی سطح AFP شود. سطح غیرطبیعی AFP میتواند نشاندهنده مرگ جنین نیز باشد. بر طبق گزارش انجمن بارداری آمریکا، از هر 1000 زن باردار که آزمایش AFP دادهاند نتایج آزمایش 25 تا 50 زن باردار غیرطبیعی است. بااینحال، بین زنانی که نتیجه آزمایششان غیرطبیعی است، فقط 1 در 16 و 1 در 33 مورد واقعا کودکی مبتلا به نقص مادرزادی مشاهده میشود.
اگر نتایج آزمایش آلفا فیتو پروتئین شما غیرطبیعی است، این مسئله لزوما به این معنا نیست که فرزند شما به نقص مادرزادی دچار است. این نتیجه فقط نشان میدهد که آزمایشهای بیشتری برای تشخیص توسط پزشک لازم است. پزشک ممکن است یک آزمایش AFP دیگر تجویز کند و پس از آن سونوگرافی در منزل انجام دهد تا تصاویر جنین شما را بررسی کند. اگر نتایج آزمایش همچنان غیرطبیعی باشد، ممکن است پزشک آزمایش تهاجمیتری مانند آمنیوسنتز را تجویز کند. در آمنیوسنتز، پزشک از سوزن برای برداشتن مقدار کمی مایع آمنیوتیک استفاده میکند و سپس آن را مورد تجزیهوتحلیل قرار میدهد.
درنهایت، آزمایش آلفا فیتو پروتئین، آزمایشی است که هم برای زنان باردار و هم برای افرادی که مشکوک به برخی سرطانها و بیماریهای کبدی هستند انجام میشود. این آزمایش خطر خاصی به همراه ندارد و نتایج آن نیز پس از گذشت یک تا دو هفته از نمونهگیری آماده میشود. پزشک پس از بررسی نتایج آزمایش و همچنین ارزیابی وضعیت شما ممکن است انجام آزمایشهای دیگری را نیز توصیه کند.