کورتیزول | Cortisol
نوشته شده توسط مدیر سایت
10 / 06 / 1399
در آزمایش کورتیزول که به عنوان آزمایش کورتیزول سرمی نیز نامید می‌شود، از یک نمونه خون برای اندازه گیری سطح کورتیزول موجود در خون شما استفاده می‌شود. کورتیزول یک هورمون استروئیدی است که توسط غدد فوق کلیوی آزاد می‌شود. غدد فوق کلیوی در بالای کلیه‌های شما قرار می‌گیرند.
کورتیزول چیست؟
کورتیزول یک هورمون استروئیدی است که توسط غدد فوق کلیوی تولید می‌شود. به بیان ساده‌تر، هر زمان کهاین احساس را دارید که چیزی شما آن را تهدید می‌کند، مانند سگ بزرگی که به شما پارس می‌کند، ماده شیمیایی معروف به هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) در مغز شما ترشح می‌شود. این باعث ترشح کورتیزول و آدرنالین در غدد فوق کلیه می‌شود. کورتیزول هورمون اصلی دخیل در استرس و پاسخ جنگ یا انرژی است. این یک واکنش طبیعی و محافظتی در برابر تهدید یا خطری است که قابل درک است. افزایش سطح کورتیزول منجر به افزایش سطح انرژی و کسب قدرت جدید می‌شود. در پاسخ به استرس در مواقع حساس که در بالا مثال زده شد، کورتیزول عملکردهای غیرضروری یا مضر برای آن را سرکوب می‌کند. در این هنگام اغلب علائمی را از قبیل موارد زیر تجربه می‌کنید:
- ضربان قلب سریع
- دهان خشک
- ناراحتی معده
- اسهال
- وحشت
ترشح کورتیزول نیز:
- فرایندهای رشد شما را سرکوب می‌کند
- سیستم هضم شما را سرکوب می‌کند
- سیستم تولید مثل شما را سرکوب می‌کند
- نحوه پاسخ سیستم ایمنی بدن شما را تغییر می‌دهد
چرا آزمایش سطح کورتیزول انجام می‌شود؟
از آزمایش کورتیزول برای بررسی بیش از حد بالا یا پایین بودن سطح تولید کورتیزول شما استفاده می‌شود. بیماری‌های خاصی مانند بیماری آدیسون و بیماری کوشینگ وجود دارد که بر میزان کورتیزول غدد فوق کلیوی شما تأثیر می‌گذارد. این آزمایش در تشخیص این بیماری‌ها و به عنوان راهی برای ارزیابی عملکرد غدد فوق کلیوی و هیپوفیز استفاده می‌شود. کورتیزول در چندین سیستم موجود در بدن نقش دارد. این سیستم‌ها شامل موارد زیر است:
- پاسخ‌های استرسی
- سیستم ایمنی
- سیستم عصبی
- سیستم گردش خون
- سیستم اسکلتی
- تجزیه پروتئین‌ها، چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها
گرما، سرما، آسیب و تروما، استرس، ورزش، اضافه وزن و بیماری شدید، همگی می‌توانند باعث تغییر در غلظت کورتیزول خون شوند. کورتیزول طبق یک الگوی روزانه ترشح می‌شود. در ابتدای صبح ترشح آن به طور تدریجی افزایش یافته و در حدود ساعت ۸ صبح به حداکثر می‌رسد و در بعد از ظهر کاهش می‌یابد. این الگوی ترشح، ریتم شبانه روزی (circadian rhythm) نامیده می‌شود. ریتم شبانه روزی ترشح کورتیزول در افرادی که شیفتهای نامنظم کاری دارند و در روزهای مختلف در ساعات مختلفی به خواب می‌روند (کارمندان شیفت شب)، دچار تغییر و بی‌نظمی می‌شود.
آزمایش کورتیزول چگونه انجام می‌شود؟
برای اندازه‌گیری سطح کورتیزول از نمونه خون استفاده می‌شود. بیشتر نمونه‌های خون با استفاده از این فرآیند جمع آوری می‌شود:
- با پیچیدن یک نوار الاستیک در دور بازو، جریان خون در بازو متوقف می‌شود. این امر همچنین باعث می‌شود که رگ‌های بازوی شما بیشتر دیده شوند و این کار باعث می‌شود سوزن راحت‌تر وارد رگ شود.
- از الکل برای تمیز کردن محل قرارگیری سوزن روی پوست استفاده می‌شود.
- سوزن به داخل رگ وارد می‌شود. این مرحله ممکن است باعث ایجاد یک احساس مختصر سوزش شود.
- خون شما در لوله‌ای که به سوزن متصل است جمع می‌شود. بیش از یک لوله ممکن است لازم باشد.
- نوار الاستیک پس از جمع آوری خون (به اندازه کافی) برداشته می‌شود.
- همانطور که سوزن از روی پوست شما برداشته می‌شود، پنبه یا گاز در محل قرارگیری سوزن قرار می‌گیرد.
- با استفاده از پنبه یا گاز به منطقه مورد نظر فشار وارد می‌شود. برای محکم کردن پنبه یا گاز از باند استفاده می‌شود.
آیا آزمایش کورتیزول عوارضی را شامل می‌شود؟
خطرات کمی در رابطه با آزمایش کورتیزول وجود دارد. همانطور که گفته شد این آزمایش با گرفتن نمونه خون از ورید شما انجام می‌شود، که ممکن است در محلی که سوزن قرار داده شده است، کبودی ایجاد شود. در موارد نادر، خطرات زیر ممکن است با خونگیری از رگ شما همراه باشد:
- خون ریزی بیش از حد
- تجمع خون در زیر پوست شما که هماتوم نامیده می‌شود
- سبکی سر یا غش کردن
- عفونت
نحوه آماده شدن برای آزمایش کورتیزول
سطح کورتیزول در طول روز متفاوت است، اما معمولاً در صبح بیشتر است. به همین دلیل پزشک معمولاً درخواست می‌کند که آزمایش صبح انجام شود. برای آزمایش کورتیزول نیازی به روزه داری نیست. اما با این حال، داروهای خاصی وجود دارد که بر سطح کورتیزول تأثیر می‌گذارد. پزشک شما ممکن است درخواست کند که شما قبل از انجام آزمایش این داروها را مصرف نکنید. سطح کورتیزول گاهی با موارد زیر افزایش می‌یابد:
- داروهای حاوی استروژن
- گلوکوکورتیکوئیدهای مصنوعی مانند پردنیزون
- بارداری
سطح کورتیزول گاهی اوقات توسط موارد زیر تغییر می‌کند:
- داروهای حاوی آندروژن
- فنی توئین
سطح کورتیزول همچنین میتواند تحت تأثیر استرس جسمی، استرس عاطفی و بیماری باشد. این به دلیل افزایش آزاد شدن ACTH توسط غده هیپوفیز در طی پاسخ استرس طبیعی است.
نتایج آزمایش کورتیزول به چه معناست؟
نتایج طبیعی برای نمونه خون گرفته شده در ساعت 8 صبح بین 6 تا 23 میکروگرم در دسی لیتر (میکروگرم در دسی لیتر) است. بسیاری از آزمایشگاه ها تکنیک‌های اندازه گیری متفاوتی دارند و آنچه طبیعی تلقی می‌شود ممکن است متفاوت باشد. سطح بالاتر از حد طبیعی کورتیزول ممکن است نشان دهد که:
- غده هیپوفیز شما به دلیل تومور یا رشد بیش از حد غده هیپوفیز ، ACTH بیش از حد آزاد می‌کند
- شما در غده فوق کلیوی خود یک تومور دارید که منجر به تولید بیش از حد کورتیزول می‌شود
- شما در جای دیگری از بدن خود توموری دارید که در تولید کورتیزول نقش دارد
سطح پایین‌تر از حد معمول کورتیزول ممکن است نشان دهد که:
- شما به بیماری آدیسون مبتلا هستید، که هنگامی رخ می‌دهد که تولید کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی بسیار کم است
- شما دچار کم کاری هیپوفیز هستید که در صورت کمبود تولید کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی رخ می‌دهد زیرا غده هیپوفیز سیگنال‌های مناسبی ارسال نمی‌کند.
پزشک نتیجه به دست آمده از آزمایش را با شما درمیان می‌گذارد. اگر پزشک بر این باور باشد که سطح کورتیزول در خون شما خیلی زیاد یا خیلی کم است، ممکن است آزمایشات بیشتری را تجویز کنند. به بیان ساده‌تر، در صورت غیر طبیعی بودن کورتیزول خون، برای یافتن علت آن تست‌های تکمیلی انجام می‌شوند:
1. تست سرکوب (مهار) دگزامتازون (Dexamethasone suppression test)
در صورت بالا بودن مداوم کورتیزول خون، برای تشخیص منشا کورتیزول اضافی، تست سرکوب دگزامتازون درخواست می شود. این تست میتواند علت افزایش کورتیزول را مشخص کند.
روش انجام تست به این شکل است که ابتدا به بیمار دگزامتازون خوراکی (نوعی گلوکوکورتیکوئید سنتتیک) داده می‌شود و بعد از آن نمونه خون و ادرار بیمار جمع آوری و کورتیزول آنها اندازه‌گیری می‌شود.
پیش از نمونه گیری، برای زمان بندی تجویز دگزامتازون به بیمار، پروتکل‌های مختلفی وجود دارد؛ اما معمولا هر ۶ ساعت یک بار و به مدت ۲ تا ۴ روز پیش از انجام خونگیری، به بیمار دارو داده می‌شود. نمونه‌های ادرار ۲۴ ساعته به طور جداگانه، هم قبل و هم در طول زمان انجام آزمایش جمع آوری و سطح کورتیزول در نمونه‌ها اندازه‌گیری می‌شود.
در صورتی که علت افزایش کورتیزول، ترشح بیش از حد ACTH از غده هیپوفیز باشد، دگزامتازون خوراکی ترشح ACTH را مهار کرده و در نتیجه باعث کاهش سطح کورتیزول خواهد شد. در صورتی که دگزامتازون خوراکی باعث کاهش سطح کورتیزول نشود، می‌توان نتیجه گرفت که کورتیزول بیمار به دلائل دیگری بالا بوده است، مانند:
- تومورهای تولید کننده ACTH (ACTH – Producing Tumor) معمولا در خارج از هیپوفیز
- بیماری غدد آدرنال – فوق کلیوی
- مصرف کورتیزول (به عنوان دارو)
2. تست تحریک ACTH (ACTH Stimulation Test)
در صورت پایین بودن کورتیزول، برای تشخیص علت آن تست تحریک ACTH انجام می‌شود. روش انجام تست به این شکل است که سطح کورتیزول خون، قبل و بعد از تزریق ACTH سنتتیک، اندازه‌گیری می‌شود. در صورتی که فعالیت غدد آدرنال طبیعی باشد، سطح کورتیزول خون پس از تزریق ACTH افزایش نشان خواهد داد و در صورت وجود اختلال در عملکرد غدد آدرنال، افزایش کورتیزول خون پس از تزریق ACTH نامحسوس خواهد بود.
انواع روش‌های انجام آزمایش کورتیزول
کورتیزول موجود در خون به سه طریق قابل اندازه گیری است. از طریق خون، بزاق یا ادرار.
- آزمایش خون
آزمایش خون یکی از رایج‌ترین روش‌های اندازه‌گیری کورتیزول است که در بالا توضیح داده شد. اغلب، این آزمایش دو بار در یک روز انجام می‌شود. یک بار در صبح، و دوباره بعد از ظهر، حدودا 4 ساعت بعد از اولین نمونه‌گیری خون. این به این دلیل است که در طول یک روز میزان کورتیزول بسیار تغییر می‌کند.
- آزمایش بزاق
مطالعات نشان می‌دهد که آزمایش بزاق حدود 90٪ در تشخیص سندرم کوشینگ دقیق است. این کار را شب، قبل از خواب انجام می‌دهید. این به این دلیل است که میزان کورتیزول در ساعات 11 شب در کمترین حالت است و سطح بالای کورتیزول نزدیک به نیمه شب میتواند نشانه یک اختلال باشد. شما میتوانید آزمایشات کورتیزول بزاقی را از داروخانه‌ها خریداری کنید. اما برای انجام صحیح و دسترسی به دقیق‌ترین نتایج، برای انجام این کار به پزشک خود مراجعه کنید. آنها ممکن است بخواهند نتیجه را با آزمایش‌های دیگر مقایسه کنند.
- آزمایش ادرار
ممکن است پزشک شما این آزمایش را برای آزمایش کورتیزول “آزاد” انجام دهد. این بدان معنی است که کورتیزول مانند پروتئین آزمایشگاهی شبیه به پروتئین خون متصل نیست. اگر پزشک آزمایش ادرار تجویز می‌کند، باید یک نمونه 24 ساعته ارائه دهید. این بدان معنی است که در طول یک روز کامل هر بار که نیاز به استفاده از دستشویی دارید، در یک ظرف یا کیسه مخصوص ادرار کنید تا قادر به تحویل دادن نمونه گرفته شده به آزمایشگاه باشید.
علاوه بر آزمایشاتی که در بالا ذکر شد، پزشک ممکن است آزمایش‌های خون دیگر را نیز برای تعیین علت سطح غیر طبیعی کورتیزول انجام دهد. برخی موارد مانند رشد غیرطبیعی یا تومورها می‌توانند روی آنها تأثیر بگذارند. اگر پزشکان شک داشته باشند که این مورد ممکن است وجود داشته باشد، پزشک برای شما سی تی اسکن یا MRI را جویز خواهد کرد.
علل افزایش سطح کورتیزول
علل عمده افزایش کورتیزول عبارتند از:
- تومورهای خوش خیم غدد آدرنال – فوق کلیوی
- تحریک بیش از حد توسط ACTH (توسط تومورهای ترشح کننده ACTH یا افزایش تولید آن در هیپوفیز)
- بارداری
- استرس های روحی و جسمی
- هیپرتیروئیدیسم (پرکاری تیروئید)
- اضافه وزن
- مصرف بعضی داروها: داروهای کورتیکواستروئیدی (مانند داروهای آسم)، قرص های ضد بارداری،
- هیدروکورتیزون، اسپیرونولاکتون سطح کورتیزول در افراد بالغ در مقایسه با کودکان بالاتر است.
علائم افزایش سطح کورتیزول
افزایش کورتیزول میتواند باعث افزایش فشار خون، افزایش قند خون، افزایش وزن، شکنندگی پوست، ظاهر شدن خطوط بنفش رنگ بر روی پوست شکم، ضعف عضلانی، استئوپوروز (پوکی استخوان)، بی نظمی قاعدگی، افزایش رشد موهای زائد در زنان و تأخیر در رشد و کوتاهی قامت در کودکان شود.
علل کاهش سطح کورتیزول
علل عمده کاهش کورتیزول عبارتند از:
- ترشح ناکافی ACTH توسط غده هیپوفیز
- اختلال فعالیت و نارسایی غدد آدرنال (Adrenal Insufficiency)
- آسیب و اختلال در عملکرد غدد آدرنال (Addison’s disease)
- هیپوتیروئیدیسم (کم کاری تیروئید)
- مصرف دارو مانند بعضی از داروهای استروئیدی
علایم کاهش کورتیزول
کاهش کورتیزول میتواند علایم غیراختصاصی متعددی ایجاد کند، از جمله: کاهش وزن، ضعف عضلانی، خستگی، کاهش فشار خون، دل درد. در صورت کاهش کورتیزول، مواجه شدن با یک عامل استرس‌زا میتواند منجر به بروز بحران آدرنال (Adrenal Crisis) شود که یک فوریت پزشکی است که مستلزم توجه و رسیدگی فوری میباشد.
مجموعه آزمایش آنلاین پیشرو در خدمات رسانی در منزل ، شما عزیزان میتوانید خدمات آزمایش ژنتیک ، آزمایش hpv ، فیزیوتراپی در منزل ، تست اعتیاد در منزل ، ویزیت پزشک در منزل با آزمایش آنلاین تجربه کنید
