کورتیزول | Cortisol

  • نوشته شده توسط مدیر سایت
  • 10 / 06 / 1399

چرا و چه موقع آزمایش انجام می شود؟

تشخیص سندرم کوشینگ و بیماری آدیسون (Addison’s disease)

  • بروز علایم مربوط به کاهش سطح کورتیزول
  • علایم مشکوک به بالا بودن سطح کورتیزول (بروز علایم سندرم کوشینگ: اضافه وزن، تحلیل عضلات، ضعف عضلانی و … )

 

نمونه مناسب

  • خون سیاهرگی؛ معمولا یک نمونه در ساعت ۸ صبح که سطح کورتیزول در بالاترین حد آن است و یک نمونه در ساعت ۴ عصر که سطح کورتیزول کاهش یافته، گرفته می شود. بهتر است یک نمونه نیز در ساعت ۱۲ نیمه شب که سطح کورتیزول در پایین ترین حد آن است، گرفته شود. بدین ترتیب می توان واریانس روزانه کورتیزول را مشاهده نمود. در صورت تولید بیش از حد کورتیزول، روند واریانس طبیعی روزانه ی کورتیزول مختل می شود. کاهش سطح کورتیزول در نمونه صبحگاهی، برای تشخیص کاهش میزان کورتیزول کافی است.
  • ادرار؛ معمولا جمع آوری ادرار ۲۴ ساعته لازم است. در ادرار، کورتیزول آزاد اندازه گیری می شود.
  • بزاق؛ در بعضی مواقع از نمونه بزاق استفاده می شود. بهتر است نمونه بین ساعت ۱۲-۱۱ شب گرفته شود.

 

آمادگی برای انجام آزمایش

رعایت شرایط خاصی لازم نیست.

 

هدف از انجام آزمایش

هدف از انجام این آزمایش، اندازه گیری مقدار کورتیزول خون است. کورتیزول هورمونی است که توسط غدد آدرنال – فوق کلیوی – تولید میشود. آدرنوکورتیکوتروپیک هورمون (ACTH)، هورمونی است که توسط غده هیپوفیز تولید می شود و تولید و ترشح کورتیزول را تنظیم می کند. کورتیزول وظایف متعددی در بدن بر عهده دارد از جمله:

  • کمک به تجزیه پروتئین ها، چربیها و گلوکز
  • حفظ تعادل فشار خون
  • تنظیم فعالیتهای سیستم ایمنی

گرما، سرما، آسیب و تروما، استرس، ورزش، اضافه وزن و بیماری شدید، همگی میتوانند باعث تغییر در غلظت کورتیزول خون شوند. کورتیزول بر طبق یک الگوی روزانه ترشح می شود. در ابتدای صبح ترشح آن به طور تدریجی افزایش یافته و در حدود ساعت ۸ صبح به حداکثر می رسد و در بعد از ظهر کاهش می یابد. این الگوی ترشح، ریتم شبانه روزی (circadian rhythm) نامیده میشود. ریتم شبانه روزی ترشح کورتیزول در افرادی که شیفتهای نامنظم کاری دارند و در روزهای مختلف در ساعات مختلفی به خواب میروند (کارمندان شیفت شب)، دچار تغییر و بی نظمی میشود.

در صورت غیر طبیعی بودن کورتیزول خون، برای یافتن علت آن تست های تکمیلی انجام می شوند:

تست سرکوب (مهار) دگزامتازون (Dexamethasone suppression test)

در صورت بالا بودن مداوم کورتیزول خون، برای تشخیص منشا کورتیزول اضافی، تست سرکوب دگزامتازون درخواست می شود. این تست میتواند علت افزایش کورتیزول را مشخص کند.

روش انجام تست به این شکل است که ابتدا به بیمار دگزامتازون خوراکی (نوعی گلوکوکورتیکوئید سنتتیک) داده میشود و بعد از آن نمونه ی خون و ادرار بیمار جمع آوری و کورتیزول آنها اندازه گیری میشود.

پیش از نمونه گیری، برای زمان بندی تجویز دگزامتازون به بیمار، پروتکل های مختلفی وجود دارد؛ اما معمولا هر ۶ ساعت یک بار و به مدت ۲ تا ۴ روز پیش از انجام خون گیری، به بیمار دارو داده میشود. نمونه های ادرار ۲۴ ساعته به طور جداگانه، هم قبل و هم در طول زمان انجام آزمایش جمع آوری و سطح کورتیزول در نمونه ها اندازه گیری می شود.

در صورتی که علت افزایش کورتیزول، ترشح بیش از حد ACTH از غده هیپوفیز باشد، دگزامتازون خوراکی ترشح ACTH را مهار کرده و در نتیجه باعث کاهش سطح کورتیزول خواهد شد.

در صورتی که دگزامتازون خوراکی باعث کاهش سطح کورتیزول نشود، می توان نتیجه گرفت که کورتیزول بیمار به دلائل دیگری بالا بوده است، مانند:

  • تومورهای تولید کننده ACTH (ACTH – Producing Tumor) معمولا در خارج از هیپوفیز
  • بیماری غدد آدرنال – فوق کلیوی
  • مصرف کورتیزول (به عنوان دارو)

تست تحریک  ACTH (ACTH Stimulation Test)

در صورت پایین بودن کورتیزول، برای تشخیص علت آن تست تحریک ACTH انجام می شود. روش انجام تست به این شکل است که سطح کورتیزول خون، قبل و بعد از تزریق ACTH سنتتیک، اندازه گیری می شود. در صورتی که فعالیت غدد آدرنال طبیعی باشد، سطح کورتیزول خون پس از تزریق ACTH افزایش نشان خواهد داد و در صورت وجود اختلال در عملکرد غدد آدرنال، افزایش کورتیزول خون پس از تزریق ACTH نامحسوس خواهد بود.

 

 

علل افزایش سطح کورتیزول

علل عمده افزایش کورتیزول عبارتند از:

  • تومورهای خوش خیم غدد آدرنال – فوق کلیوی
  • تحریک بیش از حد توسط ACTH (توسط تومورهای ترشح کننده ACTH یا افزایش تولید آن در هیپوفیز)
  • بارداری
  • استرس های روحی و جسمی
  • هیپرتیروئیدیسم (پرکاری تیروئید)
  • اضافه وزن
  • مصرف بعضی داروها: داروهای کورتیکواستروئیدی (مانند داروهای آسم)، قرص های ضد بارداری،
  • هیدروکورتیزون، اسپیرونولاکتون سطح کورتیزول در افراد بالغ در مقایسه با کودکان بالاتر است.

علائم افزایش سطح کورتیزول

افزایش کورتیزول میتواند باعث افزایش فشار خون، افزایش قند خون، افزایش وزن، شکنندگی پوست، ظاهر شدن خطوط بنفش رنگ بر روی پوست شکم، ضعف عضلانی، استئوپوروز (پوکی استخوان)، بی نظمی قاعدگی، افزایش رشد موهای زائد در زنان و تأخیر در رشد و کوتاهی قامت در کودکان شود.

علل کاهش سطح کورتیزول

علل عمده کاهش کورتیزول عبارتند از:

  • ترشح ناکافی ACTH توسط غده هیپوفیز
  • اختلال فعالیت و نارسایی غدد آدرنال (Adrenal Insufficiency)
  • آسیب و اختلال در عملکرد غدد آدرنال (Addison’s disease)
  • هیپوتیروئیدیسم (کم کاری تیروئید)
  • مصرف دارو مانند بعضی از داروهای استروئیدی

علایم کاهش کورتیزول

کاهش کورتیزول می تواند علایم غیراختصاصی متعددی ایجاد کند، از جمله: کاهش وزن، ضعف عضلانی، خستگی، کاهش فشار خون، دل درد. در صورت کاهش کورتیزول، مواجه شدن با یک عامل استرس زا می تواند منجر به بروز بحران آدرنال (Adrenal Crisis) شود که یک فوریت پزشکی است که مستلزم توجه و رسیدگی فوری می باشد.

تفسیر نتیجه آزمایش

  • سطح بالا یا طبیعی کورتیزول در هنگام صبح، در صورت عدم کاهش آن در بعد از ظهر، می تواند نشان دهنده تولید بیش از حد کورتیزول باشد.
  • افت کورتیزول در تست مهار دگزامتازون، نشان دهنده ی تولید بیش از حد ACTH در هیپوفیز است.
  • عدم کاهش کورتیزول در تست سرکوب دگزامتازون، می تواند نشان دهنده ی وجود تومورهای تولید کننده ACTH، اختلال در عملکرد غدد آدرنال و گاه به دلیل مصرف بعضی داروها باشد.
  • افزایش کورتیزول در پاسخ به تست تحریکی ACHT (ACTH stimulation)، نشان دهنده ی این است که غده هیپوفیز مقدار کافی ACTH ترشح نمی کند.
  • عدم افزایش کورتیزول در پاسخ به تست تحریکی ACHT (ACTH stimulation)، نشان دهنده اختلال در عملکرد غدد آدرنال است.

مطالب جدید:

کورتیزول (Cortisol)

نام‌های دیگر ان، هیدروکورتیزون و کورتیزول سرم و Cortisol blood

نمونه‌گیری از خون و یا ادرار

بررسی سرم یا پلاسمای هپارینه

روش انجام CLIA/ECL-ELFA

برای تشخیص بیماری سندروم کوشینگ (پرکاری ادرنال) و بیماری آدیسون (کم کاری آدرنال) غده فوق کلیوی

همچنین برای تشخیص چاقی، هیپرتیروئیدی، تومورهای الکتوپیک مولد ACTH (در زمان افزایش سطح ان) و برای تشخیص بیماری‌های هیپرپلازی آدرنال، بیماری آدیسون، کاهش فعالیت هیپوفیز، هیپوتیروئیدی (کم کاری تیروئید)، هپاتیت، سیروز بررسی می‌شود.

کورتیزول یک هورمون استروئیدی است و تولید و ترشح آن توسط هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) غده هیپوفیز تحریک می‌شود.

نیازی به ناشتایی و یا محدودیت رژیم خاصی ندارد. اما بهتر است، اگر دارویی مصرف می‌کنید ان را با پزشک خود قبل از انجام این آزمایش در میان بگذارید. پردنیزولون روی میزان و تشخیص آن تاثیر دارد.

بهتر است نمونه‌گیری صبح ساعت 6 تا 8 صبح و بعد از خواب شبانه انجام شود یا بعد از ساعت 4 بعدازظهر