آزمایش هورمون رشد | GH

چرا و چه موقع آزمایش انجام می شود؟

• تشخیص بیماریهای ناشی از کمبود یا افزایش هورمون رشد (GH)
• ارزیابی عملکرد غده هیپوفیز
• مانیتور کردن میزان اثربخشی درمان در بیماران تحت درمان
• وجود علایم مشکوک به کاهش هورمون رشد (تاخیر در رشد و تکامل در کودکان، رشد آهسته و ناکافی در کودکان و نوجوانان، پایین بودن دانسیته استخوان ها و حجم ماهیچه ها، بالا بودن سطح چربی ها در بزرگسالان)
• وجود علایم مشکوک به افزایش هورمون رشد (ژیگانتیسم در کودکان و آکرومگالی در بزرگسالان)

نمونه مناسب

خون سیاهرگی (سرم) معمولا چندین نمونه به طور متناوب، یا یک نمونه واحد در حالت ناشتا و استراحت یا پس از تحرک شدید از بیمار گرفته میشود.

آمادگی برای انجام آزمایش

ناشتا بودن پیش از انجام آزمایش لازم است.

هدف از انجام آزمایش

هدف این تست اندازه گیری مقدار هورمون رشد (GH) در خون است. GH هورمونی است که توسط غده هیپوفیز تولید می شود. الگوی ترشح GH در خون در طول شبانه روز تناوبی بوده و ترشح آن در طول شب به حداکثر می رسد. GH برای رشد و تکامل طبیعی کودکان ضروری است و رشد طولی استخوان ها را از زمان تولد تا هنگام بلوغ کنترل می کند. هورمون GH در بزرگسالان در تنظیم دانسیته استخوانها، حجم عضلات و متابولیسم چربیها نقش دارد. آزمایش GH در بزرگسالانی که حجم عضلانی یا استخوانی پایین یا چربی غیر طبیعی دارند به طور روتین انجام نمی شود، چرا که کمبود GH تنها یکی از علل بسیار نادر این اختلالات است.

علل عمده افزایش GH عبارتند از:

• تومورهای هیپوفیز شایع ترین علت افزایش GH در غده هیپوفیز هستند. این تومورها عموما خوش خیم هستند.
• ورزش و تحرک شدید
• مصرف بعضی داروهایی چون آمفتامین ها، آرژنین، دوپامین، استروژن، گلوکاگون، هیستامین، انسولین، لوودوپا، متیل دوپا، اسید نیکوتینیک

علایم افزایش GH عبارتند از:

• در کودکان، ترشح بیش از حد GH باعث ادامه یافتن رشد طولی استخوانها پس از سن بلوغ و ژیگانتیسم – غول آسایی – میشود. از دیگر علایم افزایش GH در کودکان، ضعف عمومی، بلوغ دیررس و سردرد را می توان نام برد.
• در بزرگسالان، ترشح بیش از حد GH باعث آکرومگالی می شود. وجه تمایز آکرومگالی با ژیگانتیسم این است که در آکرومگالی قطر استخوانها و در ژیگانتیسم طول آنها افزایش می یابد. از دیگر علایم افزایش GH در بزرگسالان، ضخیم شدن پوست، تعریق، خستگی، سردرد، درد مفاصل، پیدایش پولیپهای روده، سرطان روده و تگهای پوستی (Skin tags) را می توان نام برد. افزایش ترشح GH همچنین می تواند باعث بزرگ شدن بی تناسب دستها و پاها، بزرگ و ضخیم شدن استخوانهای صورت، بزرگ شدن اندام های داخلی بدن و سندرم تونل کارپال شود.

آکرومگالی و ژیگانتیسم در صورت عدم درمان مناسب و به موقع، ممکن است منجر به ابتلا به دیابت نوع ۲، افزایش احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی، افزایش فشار خون، آرتریت و کاهش طول عمر شود. در صورت آسیب دائمی سلولهای هیپوفیز به علت تومور، بیمار باید تحت درمان با هورمونهای جایگزین قرار گیرد.

علل عمده کاهش GH عبارتند از:

• مصرف بعضی داروها، از جمله کورتیکواستروئیدها و فنوتیازینها

علایم کاهش GH عبارتند از:

• در کودکان، پایین بودن GH باعث تأخیر در رشد و کوچکی استخوان بندی می شود.
• در بزرگسالان کاهش GH موجب کاهش دانسیته استخوان ها، کاهش حجم عضلات و تغییر در متابولیسم چربیها میشود.

آزمایش های تکمیلی برای تایید تغییرات GH

تست IGF-1

معمولا همراه با تست GH انجام میشود. سطح 1-IGF برخلاف سطح GH در طول شبانه روز ثابت است و می تواند شاخص خوبی برای سنجش میانگین GH باشد. جهت تشخیص اختلالات  GH، تستهای تحریکی یا مهار GH انجام می شوند.

تست تحریک هورمون رشد (GH stimulation tests)

این تست برای تشخیص علت کمبود GH و هیپوپیتویتریسم – کم کاری غده هیپوفیز – انجام می شود. در این تست ابتدا در شرایط ناشتا (پس از ۱۲-۱۰ ساعت ناشتا ماندن) یک نمونه خون پایه از بیمار گرفته می شود و پس از تزریق وریدی انسولین (یا آرژنین) در بازه های زمانی معین، چند نمونه از بیمار گرفته میشود. سطح GH در نمونه های متوالی اندازه گیری می شود تا افزایش یا عدم افزایش GH در واکنش به تزریق انسولین (یا آرژنین) بررسی شود. در تست تحریکی GH، به جای انسولین یا آرژنین از داروی دیگری نیز استفاده میشود.

این تست زمانی انجام می‌شود که نشانه های مشکوک به کمبود هورمون رشد در کودکان، مانند رشد کمتر در مقایسه با سایر کودکان هم سن، با وجود طبیعی بودن نتایج آزمایشات تیروئید (زیرا کم کاری تیروئید هم میتواند باعث کاهش سرعت رشد شود) وجود داشته باشد و تأخیر در رشد استخوانها توسط عکس برداری با اشعه ایکس تایید شده باشد.

تست سرکوب (مهار) هورمون رشد (GH suppression tests)

این تست برای تشخیص افزایش تولید GH در موارد مشکوک به تومورهای غده هیپوفیز انجام می شود. در این تست ابتدا در شرایط ناشتا (پس از ۱۲-۱۰ ساعت ناشتا ماندن) یک نمونه ی خون پایه از بیمار گرفته می شود. سپس یک دوز خوراکی گلوکز به بیمار داده شده و در بازه های زمانی معین چند نمونه از بیمار گرفته می شود. سطح GH در نمونه های متوالی اندازه گیری می شود تا مهار یا عدم سرکوب هیپوفیز در واکنش به مصرف گلوکز، بررسی شود.

این تست در صورت وجود نشانه های مشکوک به افزایش هورمون رشد در کودکان (ژیگانتیسم) و بزرگسالان (آکرومگالی) و علایم مشکوک به وجود تومورهای هیپوفیز، انجام می‌شود.

عوامل مداخله کننده در آزمایش

بعضی هورمون ها به ویژه LH, FSH, TSH, free T4، تستسترون (در مردان) و کورتیزول در نتیجه آزمایش GH تأثیر می گذارند. پیش از انجام آزمایش GH در کودکان لازم است غده تیروئید بررسی و کم کاری تیروئید (در صورت لزوم) درمان شود، در غیر این صورت نتیجه تست GH به صورت کاذب پایین خواهد بود.