کمبود ویتامین D را چگونه درمان کنیم؟
نوشته شده توسط سمانه نصیری
29 / 01 / 1400
اگر در معرض آفتاب قرار نمی‌گیرید، دچار آلرژی به شیر هستید یا رژیم سخت گیاه‌خواری را رعایت می‌کنید، ممکن است در معرض کمبود ویتامین D باشید. ویتامین D که به آن ویتامین خورشید نیز گفته می‌شود در واکنش به تابیدن آفتاب به پوست، توسط بدن تولید می‌شود. این ویتامین در مواد غذایی مختلفی هم وجود دارد. کمبود ویتامین D می‌تواند منجر به عوارض ناخوشایندی شود که در ادامه با این موضوع بیشتر آشنا می‌شوید اما قبل از آن لازم است در مورد این ویتامین بیشتر بدانید.
فهرست مطالب
فواید ویتامین D چیست؟
قبل از پرداختن به موضوع کمبود ویتامین D لازم است در مورد فواید این ویتامین اطلاعات بیشتری داشته باشید. در ادامه به فواید ویتامین D اشاره کرده‌ایم.
استخوان‌های سالم
ویتامین D نقش مهمی در تنظیم کلسیم و حفظ سطح متعادل فسفر در خون دارد. این عوامل برای حفظ سلامت استخوان‌ها حیاتی هستند. ویتامین D برای تحریک جذب کلسیم ضروری است، زیرا در صورت کمبود آن، کلیه کلسیم‌ها را دفع می‌کند. کمبود ویتامین D در کودکان منجر به راشیتیسم می‌شود. این بیماری باعث خمیدگی و رشد ناقص استخوان‌ها و افزایش احتمال شکستن آن‌ها می‌شود.
به‌طور مشابه، در بزرگسالان، کمبود ویتامین D به صورت استئومالاسی (osteomalacia) یا نرم شدن استخوان‌ها بروز می‌کند. استئومالاسی منجر به تراکم ضعیف استخوان و ضعف عضلانی می‌شود. کمبود ویتامین D همچنین می‌تواند منجر به پوکی استخوان شود.
کاهش خطر ابتلا به آنفولانزا
برخی مطالعات نشان داده‌اند که ویتامین D اثر محافظتی در برابر ویروس آنفلوانزا دارد. با این حال برخی دیگر از مطالعات این اثر محافظتی را نشان نداده‌اند. در این مورد تحقیقات بیشتر ضروری است. همانطور که می‌دانید در حال حاضر ویروسی به نام کووید-19 هم در دنیا همه گیر شده که از خانواده ویروس‌های سرماخوردگی و آنفلونزاست و تحقیقات نشان می‌دهد کمبود ویتامین D باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن و در نتیجه احتمال ابتلا به ویروس کرونا را افزایش می‌دهد.
نوزادان سالم
کمبود ویتامین D با فشارخون بالا در کودکان مرتبط است. یک مطالعه در سال 2018 ارتباط احتمالی بین سطح کم ویتامین D و سفتی دیواره‌های شریانی کودکان را نشان داد. از سوی دیگر، شواهد نشان می‌دهند که بین کمبود ویتامین D و افزایش خطر حساسیت آلرژیک ارتباط وجود دارد. یک نمونه از این موارد کودکانی هستند که نزدیک به خط استوا زندگی می‌کنند. این کودکان به دلیل آلرژی کمتر به بیمارستان مراجعه می‌کنند و تجویز اپی نفرین نیز برای آن‌ها کمتر است. همچنین احتمال آلرژی به بادام‌زمینی و مشتقات آن مانند کره بادام زمینی کمتر است.
همچنین مطالعات به تاثیر مصرف تخم‌مرغ نیز اشاره کرده‌اند. تخم‌مرغ منبع اولیه و رایج ویتامین D است. در یک مطالعه، کودکانی که بعد از 6 ماهگی شروع به خوردن تخم‌مرغ کرده بودند نسبت به کودکانی که بین 4-6 ماهگی مصرف تخم‌مرغ را شروع کرده بودند، بیشتر در معرض آلرژی غذایی قرار داشتند. علاوه بر این، ویتامین D ممکن است اثرات ضد التهابی گلوکوکورتیکوئیدها (glucocorticoids) را افزایش دهد. این مزیت نشان می‌دهد که مصرف ویتامین D می‌تواند برای افراد مبتلا به آسم مقاوم به استروئید مفید باشد.
بارداری سالم
زنان بارداری که کمبود ویتامین D دارند، ممکن است بیشتر در معرض خطر ابتلا به پره اکلامپسی و زایمان زودرس باشند. پزشکان همچنین کمبود ویتامین D را با دیابت بارداری و واژینوز باکتریایی در زنان باردار مرتبط می‌دانند. همچنین توجه به این نکته مهم است که در یک مطالعه در سال 2013، محققان میزان بالای ویتامین D در دوران بارداری را با افزایش خطر آلرژی غذایی در کودک در دو سال اول زندگی مرتبط دانستند.
کمبود ویتامین D چه نشانه‌هایی دارد؟
- بیماری یا عفونت منظم: ویتامین D به حمایت از سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند و در تنظیم عملکرد سیستم ایمنی و مهار واکنش‌های التهابی نقش دارد. همچنین می‌تواند به جلوگیری از عفونت در دستگاه تنفسی فوقانی کمک کند.
- خستگی و ضعف عضلانی: ازآنجاکه ویتامین D کلید سلامت استخوان است، مقدار ناکافی آن در بدن می‌تواند باعث ضعف استخوان و عضله شود که این امر درنهایت موجب خستگی می‌شود.
- درد استخوان و مفصل: ویتامین D می‌تواند باعث افزایش توده استخوانی و جلوگیری از تحلیل رفتن استخوان شود. اگر درد استخوان و مفصل را تجربه می‌کنید، ممکن است دچار کمبود ویتامین D باشید.
- شکستگی: ویتامین D کافی در بدن با حمایت از جذب کلسیم به حفظ قدرت استخوان کمک می‌کند. این مسئله به ویژه برای خانم‌ها بعد از یائسگی مهم است، زیرا یائسگی می‌تواند باعث کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر پوکی استخوان شود. اگر دچار شکستگی می‌شوید، پزشک بسته به سن و سابقه سلامتی شما، ممکن است برای تشخیص کمبود ویتامین D انجام آزمایش را به شما توصیه کند.
- افسردگی: کاهش سطح ویتامین D ممکن است خطر افسردگی را افزایش دهد. گیرنده‌های ویتامین D در مغز وجود دارند و تحقیقات نشان می‌دهند که این ویتامین دارای اثر ضد التهابی محافظتی است.
- بهبود آهسته زخم‌ها: اگر بهبود زخم‌ها بیش از حد معمول طول بکشد، ممکن است نشانه‌ای از کمبود ویتامین D باشد. نتایج مطالعات نشان می‌دهند که ویتامین D نقش مهمی در ترمیم زخم دارد، زیرا این ویتامین فاکتورهای رشد و سایر ترکیبات تشکیل‌دهنده بافت جدید را تنظیم می‌کند.
کمبود ویتامین D چه عوارضی دارد؟
اگر کمبود ویتامین D برای مدتی طولانی ادامه پیدا کند می‌تواند منجر به عوارض زیر شود:
- بیماری‌های قلبی عروقی
- مشکلات خود ایمنی
- بیماری‌های عصبی
- عفونت‌ها
- عوارض بارداری
- برخی سرطان‌ها، به ویژه سرطان سینه، پروستات و روده بزرگ
چه عواملی منجر به کمبود ویتامین D می‌شوند؟
کمبود ویتامین D می‌تواند زمانی اتفاق بیفتد که فرد:
- ویتامین D کافی مصرف نمی‌کند؛
- بدنش قادر به جذب یا متابولیسم ویتامین D نیست؛
- زمان کافی را در معرض نور آفتاب نمی‌گذراند.
عوامل خطر کمبود ویتامین D
عوامل خطر متعددی می‌توانند خطر کمبود ویتامین D را افزایش دهند که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است.
- رژیم غذایی: افرادی که غذاهای غنی از ویتامین D ازجمله لبنیات غنی‌شده و غلات مصرف نمی‌کنند، ممکن است سطح کمی از ویتامین D داشته باشند.
- سبک زندگی: برخی از افراد به دلیل کار، بیماری، کمبود فضای بیرون در محله خود یا عوامل دیگر وقت کمی را در فضای باز می‌گذرانند. این افراد فرصت کمتری دارند که پوست خود را در معرض نور خورشید قرار دهند. کسانی که چه برای محافظت در برابر نور آفتاب و چه به دلایل مذهبی لباس‌هایی می‌پوشند که تمام بدنشان را می‌پوشاند نیز در معرض کمبود ویتامین D قرار دارند.
- عوامل جغرافیایی: ممکن است افرادی که در بخش‌های خاصی از دنیا زندگی می‌کنند، به‌عنوان‌مثال کانادای شمالی و آلاسکا، به ویژه در زمستان به اشعه UVB خورشید دسترسی کمتری داشته باشند. افرادی که در آب و هوای گرم زندگی می‌کنند نیز ممکن است در معرض خطر باشند، زیرا آن‌ها اغلب سعی می‌کنند با ماندن در خانه از گرما و نور شدید خورشید اجتناب کنند.
- آلودگی: ذرات موجود در هوا می‌توانند اشعه UVB را مسدود کرده و از رسیدن آن‌ها به پوست جلوگیری کنند. همچنین، افرادی که در مناطق بسیار آلوده زندگی می‌کنند ممکن است از گذراندن وقت در خارج از خانه اجتناب کنند.
- مشکلات جذب ویتامین D: بیماری کرون (crohn’s disease)، سلیاک (celiac) و سایر بیماری‌ها می‌توانند بر نحوه جذب مواد مغذی ازجمله ویتامین D در روده تاثیر بگذارند.
- داروها: برخی از داروها توانایی بدن را در جذب یا سنتز ویتامین D کاهش می‌دهند. این داروها شامل استروئیدها و برخی داروهای کاهش کلسترول و سایر داروها هستند.
- سیگار کشیدن: به نظر می‌رسد سطح کمبود ویتامین D در بین افراد سیگاری بیشتر از افراد غیر سیگاری است. برخی از متخصصان اظهار کرده‌اند که سیگار کشیدن ممکن است ژنی را که تولید ویتامین D-3 را در بدن فعال می‌کند، تحت تاثیر قرار دهد.
- چاقی: تحقیقات نشان داده است که میزان ویتامین D در افراد مبتلا به چاقی یا با شاخص توده بدنی 30 یا بیشتر کاهش می‌یابد. این رابطه ممکن است ناشی از این مسئله باشد که چربی بدن بر جذب ویتامین D تاثیر می‌گذارد. برخی از افراد مبتلا به چاقی به دلیل مشکلات حرکتی ممکن است زمان کمتری را در فضای باز سپری کنند. کسانی که تحت عمل جراحی چاقی قرار گرفته‌اند نیز ممکن است دچار مشکلات جذب ویتامین D شوند.
- نوع پوست: افرادی که پوست تیره دارند نسبت به افرادی که پوست روشن دارند لازم است برای تولید ویتامین D بیشتر در معرض نور خورشید قرار بگیرند. افرادی که پوست کمرنگ یا سابقه سرطان پوست دارند ممکن است از قرار گرفتن در معرض آفتاب اجتناب کنند تا از پوست خود در برابر آسیب محافظت کنند.
- سن: توانایی تبدیل ویتامین D به کلسیتریول (calcitriol) ممکن است با افزایش سن به دلیل کاهش عملکرد کلیه کاهش یابد. درنتیجه، جذب کلسیم کاهش می‌یابد.
- سلامت کلیه و کبد: در افراد مبتلا به بیماری کبد و بیماری کلیوی سطح ویتامین D کمتر است. این بیماری‌ها می‌توانند توانایی بدن در سنتز ویتامین D یا تبدیل آن به شکل فعال را تحت تاثیر قرار دهند.
- بارداری: ممکن است در دوران بارداری نیاز به ویتامین D افزایش یابد اما متخصصان هنوز مطمئن نیستند که مصرف مکمل‌ها در بارداری ایده خوبی باشند. محققان به این نتیجه رسیده‌اند که مصرف مکمل‌ها در دوران بارداری ممکن است خطر ابتلا به پره اکلامپسی، دیابت بارداری، وزن کم هنگام تولد و خونریزی شدید پس از زایمان را کاهش دهد. با این حال، این امر همچنین ممکن است خطر زایمان زودرس را افزایش دهد.
- نوزادانی که شیر مادر می‌خورند: ویتامین D شیر مادر کم است. به همین دلیل نوزادانی که شیر مادر می‌خورند در معرض کمبود ویتامین D قرار دارند.
کمبود ویتامین D چگونه تشخیص داده می‌شود؟
دقیق‌ترین روش برای اندازه‌گیری میزان ویتامین D در بدن، آزمایش خون 25- هیدروکسی ویتامین D است. در این آزمایش، سطح ویتامین D کافی برای افراد سالم عبارت است از سطح 20 نانوگرم در میلی‌لیتر تا 50 نانوگرم در میلی‌لیتر. سطح کمتر از 12 نانوگرم در میلی‌لیتر، کمبود ویتامین D را نشان می‌دهد.
کمبود ویتامین D چگونه درمان می‌شود؟
موسسه ملی مدیریت بهداشت و مراقبت، دستورالعمل‌های زیر را در مورد کنترل کمبود ویتامین D برای پزشکان ارائه داده است:
- اگر سطح ویتامین D فرد زیر 25 نانومول در لیتر (nmol / l) باشد، درمان را توصیه کنید.
- اگر این سطح 25-50 نانومول در لیتر است و فرد سایر علائم کمبود ویتامین D را دارد، درمان را توصیه کنید.
- اگر سطح ویتامین D در بدن فرد کافی است (بالای 50 نانومول در لیتر)، در مورد چگونگی پیشگیری از کمبود ویتامین D توصیه‌هایی را به فرد ارائه دهید.
بزرگسالانی که دچار کمبود ویتامین D هستند، هرروز به مدت 6 هفته به 6000 IU ویتامین D-3 یا به مدت 8 هفته به 50000 IU نیاز دارند. هنگامی‌که آزمایش خون نشان دهد سطح ویتامین D در بدن شما به میزان کافی افزایش یافته است، پزشک ممکن است دوز روزانه 2000 IU را برای شما توصیه کند. پزشک همچنین ممکن است مکمل کلسیم را برای شما تجویز کند و تغییراتی را در سبک زندگی به شما توصیه کند.
منابع غذایی ویتامین D
دریافت کافی نور خورشید بهترین راه برای کمک به بدن در تولید ویتامین D است. منابع غذایی ویتامین D نیز شامل موارد زیر است.
- ماهی‌های چرب، مانند ماهی آزاد، ماهی خال مخالی و ماهی تن
- زرده تخم‌مرغ
- پنیر
- جگر گاو
- قارچ
- شیر غنی‌شده
- غلات و آب‌میوه‌های غنی‌شده
قرار گرفتن در معرض نور خورشید
نور خورشید برای تقویت ویتامین D بدن مهم است، اما اگر اصول این امر رعایت نشود خطر ابتلا به سرطان پوست افزایش پیدا می‌کند. برای قرار گرفتن در معرض نور خورشید لازم است هرروز به مدت کوتاهی در فضای بیرون از خانه باشید و به نواحی بازوها، دست‌ها و پایین پاهای خود ضد آفتاب نزده باشید. زمان انجام این کار و مدت زمان آن بستگی به زمان سال، موقعیت جغرافیایی و سایر عوامل دارد. همچنین در برخی موارد مثل داشتن پوست روشن یا ابتلا به بیماری‌هایی مثل پسوریازیس، لازم است در مورد راه‌های ایمن قرار گرفتن در معرض نور خورشید از پزشک خود سوال کنید.
مکمل ویتامین D
در برخی موارد ممکن است برای جبران کمبود ویتامین D بدنتان نیاز به مصرف مکمل این ویتامین داشته باشید. لازم است قبل از انجام این کار با پزشک مشورت کنید زیرا برخی از مکمل‌ها می‌توانند اثرات نامناسبی داشته باشند. پزشک همچنین به شما دوز مناسب را توصیه خواهد کرد.
دوز مناسب ویتامین D
مصرف روزانه و کافی ویتامین D به شرح زیر است:
- نوزادان 0-12 ماه: 400 IU (10 میکروگرم).
- کودکان 1 تا 18 سال: 600 IU (15 میکروگرم).
- بزرگسالان تا 70 سال: 600 IU (15 میکروگرم).
- بزرگسالان بالای 70 سال: 800 IU (20 میکروگرم).
- زنان باردار یا شیرده: 600 IU (15 میکروگرم).
قرار گرفتن در معرض آفتاب به مدت 5-10 دقیقه، 2-3 بار در هفته، به اکثر افراد امکان تولید کافی ویتامین D را می‌دهد. با این حال، ویتامین D خیلی سریع تجزیه می‌شود، به این معنی که ذخیره ویتامین D می‌تواند به ویژه در زمستان کاهش پیدا کند.
پیشگیری از کمبود ویتامین D
بهترین راه پیشگیری از کمبود ویتامین D این است که مواد غذایی غنی از این ویتامین را مصرف کنید و همچنین هرروز مدتی را در فضای بیرون از خانه و در معرض نور آفتاب باشید. برخی دیگر از راهکارهای پیشگیری از کمبود ویتامین D عبارت‌اند از:
- حفظ وزن سالم: دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی هم ورزش هستند و هم می‌توانند باعث شوند که در معرض نور آفتاب قرار بگیرید.
- درمان بیماری‌ها: وقتی افراد مبتلا به بیماری‌های تاثیرگذار بر جذب ویتامین D، تحت درمان قرار می‌گیرند سطح ویتامین D بدن آن‌ها متعادل می‌شود.
- فعال بودن برای پیشگیری: اگر سابقه خانوادگی پوکی استخوان یا کمبود ویتامین D دارید لازم است برای انجام آزمایش‌های غربالگری با پزشک مشورت کنید.
چه زمانی لازم است به پزشک مراجعه کنید
هر زمان که علائم کمبود ویتامین D را تجربه کردید لازم است به پزشک مراجعه کنید. از سوی دیگر، بسیاری از افراد علائم کمبود ویتامین D را تجربه نمی‌کنند که در این شرایط انجام آزمایش خون به شما کمک می‌کند متوجه شوید آیا دچار کمبود ویتامین D هستید یا خیر.
درنهایت، کمبود ویتامین D مسئله‌ای شایع است که ممکن است بسیاری از افراد به آن توجه نداشته باشند. همانطور که مطرح شد کمبود ویتامین D می‌تواند نشانه‌ها و عوارض ناخوشایندی داشته باشد. بنابراین اگر علائم این مسئله را دارید لازم است حتما به پزشک مراجعه کنید. همچنین مهم است قبل از مصرف هرگونه مکمل، در مورد آن با پزشک مشورت کنید.
در حال حاضر که همه گیری کرونا وجود دارد، می‌توانید از خدماتی مانند ویزیت پزشک در محل نیز استفاده کنید. به این ترتیب، بدون اتلاف وقت و بحضور در محیط بیرون، ویزیت شده و وضعیت شرایط بدنی خود را درک می‌کنید.
