هیپوکسمی ؛ از علت تا درمان
نوشته شده توسط فاطمه مهربان
04 / 12 / 1400
هیپوکسمی اصطلاحی است که سطوح پایین اکسیژن در خون، به ویژه در خون شریانی را توصیف می‌کند. این وضعیت ممکن است نشان دهنده مشکل در گردش خون یا تنفس باشد و این امکان وجود دارد که با علائمی مانند تنگی نفس ظاهر شود.
پزشک می‌تواند سطح اکسیژن خون فرد را از طریق آزمایش خون یا دستگاه کوچکی که روی انگشت می‌بندد اندازه گیری کند. هیپوکسمی می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد که اغلب ممکن است شامل شرایط پزشکی زمینه‌ای مانند بیماری انسداد مزمن ریه (COPD)، آسم و کم خونی باشد. در این مقاله، انواع و علل هیپوکسمی، تفاوت آن با هیپوکسی و چگونگی تشخیص و درمان این بیماری توسط مشاوره پزشکی را بررسی خواهیم کرد.
فهرست مطالب
هیپوکسمی چیست؟
هیپوکسمی به کاهش مقدار اکسیژن در جریان خون اشاره دارد. این بدان معناست که سطح اکسیژن کمتر از حد طبیعی است و به اندازه کافی در خون وجود ندارد. یک متخصص پزشکی می‌تواند اکسیژن رسانی به خون را از طریق تجزیه و تحلیل گاز خون شریانی و اندازه گیری فشار جزئی اکسیژن (PaO2) تعیین کند. مقدار سالم PaO2 بین 75 تا 100 میلی‌متر جیوه (میلی‌متر جیوه) متغیر است و جامعه پزشکی معمولاً سطح اکسیژن زیر 60 میلی‌متر جیوه را به عنوان هیپوکسمی در نظر می‌گیرد.
تفاوت هیپوکسمی و هیپوکسی
در حالی که برخی از افراد ممکن است از اصطلاحات هیپوکسمی و هیپوکسی به جای هم استفاده کنند، اما آنها متفاوت هستند. اگرچه هر دو به سطوح پایین اکسیژن اشاره دارند، اما در بافت‌های مختلف رخ می‌دهند. به طور خاص، هیپوکسمی سطوح پایین اکسیژن در خون را توصیف می‌کند، در حالی که هیپوکسی سطوح پایین اکسیژن در بافت‌های بدن را توصیف می‌کند.
در حالی که شرایط متفاوت است، امکان وقوع آنها با هم وجود دارد. اگر هیپوکسمی وجود داشته باشد، ممکن است منجر به هیپوکسی شود، زیرا سطوح پایین اکسیژن در خون ممکن است نتواند اکسیژن کافی را به بافت‌های بدن برساند. با این حال، ممکن است یکی از شرایط دیگر رخ دهد.
انواع هیپوکسمی کدامند؟
انواع مختلفی از هیپوکسمی وجود دارد. ویزیت پزشک در منزل توضیح می‌دهد که این انواع از طریق کاهش سطح اکسیژن خون متمایز می‌شوند. علاوه بر این، دلایل مختلفی برای بروز هیپوکسمی وجود دارد. برخی از این موارد عبارتند از:
عدم تطابق تهویه/پرفیوژن (V/Q)
این شایع ترین نوع هیپوکسمی است. تهویه به تامین اکسیژن در ریه‌ها اشاره دارد، در حالی که پرفیوژن به تامین خون به ریه‌ها اشاره می‌کند. تهویه و پرفیوژن با نسبتی به نام نسبت V/Q اندازه‌گیری می‌شود. به طور معمول، درجه کمی از عدم تطابق در این نسبت وجود دارد، اما اگر عدم تطابق بیش از حد زیاد شود، ممکن است مشکلاتی رخ دهد. دو دلیل برای عدم تطابق تهویه و پرفیوژن وجود دارد:
- ریه‌ها اکسیژن کافی دریافت می‌کنند، اما جریان خون کافی وجود ندارد (نسبت V/Q افزایش یافته است).
- جریان خون به ریه‌ها وجود دارد، اما اکسیژن کافی وجود ندارد (کاهش نسبت V/Q).
شرایط متعددی می‌تواند منجر به عدم تطابق V/Q (اما نه محدود به آن) شود، از جمله:
- COPD
- آسم
- بیماری بینابینی ریه
- مایع در ریه (ادم ریوی)
- لخته شدن خون در ریه (آمبولی ریه)
شانت
به طور معمول، خون بدون اکسیژن وارد سمت راست قلب می‌شود، برای دریافت اکسیژن به ریه‌ها رفته و سپس به سمت چپ قلب می‌رود تا در بقیه بدن توزیع شود. در این نوع هیپوکسمی، خون بدون اینکه در ریه‌ها اکسیژن دار شود، وارد سمت چپ قلب می‌شود. این باعث می‌شود که خون کم اکسیژن به بافت‌های بدن شما برسد. شانت می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- نقص یا بیماری مادرزادی قلبی
- رگه‌های خونی ناقص تشکیل شده (ناهنجاری‌های شریانی وریدی)
- پنومونی
- مایع در ریه (ادم ریوی)
- سندرم زجر تنفسی حاد (ARDS)
اختلال در انتشار
همانطور که قبلاً گفتیم، هنگامی که اکسیژن وارد ریه‌ها می‌شود، به سمت آلوئول‌ها حرکت می‌کند که توسط رگ‌های خونی کوچکی به نام مویرگ‌ها احاطه شده‌اند. این جایی است که تبادل گاز انجام می‌شود. اکسیژن معمولاً از آلوئول‌ها به خونی که از مویرگ‌ها می‌گذرد پخش می‌شود. در این نوع هیپوکسمی، انتشار اکسیژن در جریان خون مختل می‌شود. برخی از علل بالقوه اختلال در انتشار عبارتند از:
- بیماری بینابینی ریه
- اسکار در ریه ها (فیبروز ریوی)
- مایع در ریه (ادم ریوی)
- COPD، به ویژه آمفیزم
هیپوونتیلاسیون
هیپوونتیلاسیون (Hypoventilation) زمانی است که دریافت اکسیژن با سرعت آهسته اتفاق می‌افتد. این می‌تواند منجر به سطوح بالاتر دی اکسید کربن در خون و کاهش سطح اکسیژن شود. هیپوونتیلاسیون ممکن است به دلیل موارد زیر رخ دهد:
- راه‌های هوایی مسدود شده، مانند COPD، آسم، یا آپنه انسدادی خواب
- اثرات موادی مانند الکل، مواد افیونی و آرام بخش
- توانایی محدود برای حرکت قفسه سینه به منظور دم و بازدم
- اثرات بیماری‌های عصبی عضلانی مانند سندرم گیلن باره یا میاستنی گراویس
- آسیب به مناطقی از مغز که تنفس را کنترل می‌کند
کمبود اکسیژن محیطی
مشاوره پزشکی تلفنی می‌گوید، این نوع هیپوکسمی که به عنوان PaO2 نیز شناخته می‌شود، معمولاً در ارتفاعات بالاتر رخ می‌دهد. با افزایش ارتفاع، اکسیژن هوا کاهش می‌یابد. بنابراین، در ارتفاعات بالاتر، هر نفسی که می‌کشید، نسبت به زمانی که در سطح دریا هستید، سطح اکسیژن کمتری برای شما فراهم می‌کند. این بدان معناست که فردی که عادت به تنفس در سطح دریا دارد ممکن است در ارتفاعات بالاتر دچار هیپوکسمی شود، زیرا میزان اکسیژن موجود کمتر است.
چه عواملی منحر به بروز هیپوکسمی می‌شود؟
در بالا مواردی که منحر به بروز انواع هیپوکسمی می‌شود را توضیح دادیم. در اینجا نیز بدین نکته می‌پردازیم که چند شرایط مختلف ممکن است باعث هیپوکسمی شوند. برخی از این موارد ممکن است شامل موارد اشاره شده در زیر باشد:
- COPD
- فیبروز سیستیک
- برونشکتازی
- بیماری‌های بینابینی ریه
- آسم
- فشار خون ریوی
- سندرم دیسترس تنفسی حاد
- پنومونی
- برخی از داروها، مانند آگونیست‌های بتا-2
- پنوموتوراکس
- فیبروز ریوی ایدیوپاتیک
- پلورال افیوژن
- بیماری کبد
- سندرم حاد تنفسی شدید عفونت کروناویروس 2 (SARS-CoV-2)
- کم خونی
- لخته شدن خون در ریه (آمبولی ریه)
- یک ریه از بین رفته
- ارتفاعات بالا
- داروهایی که سرعت تنفس را کاهش می‌دهند، مانند برخی از مواد مخدر و بیهوشی
- اسکار در ریه‌ها (فیبروز ریوی)
- آپنه خواب
مشاوره تلفنی پزشکی بیان می‌کند، هیپوکسمی می‌تواند به طرق مختلف ایجاد شود. اجازه دهید علاوه بر موارد اشاره شده، به چند نمونه از شرایطی که می‌توانند منجر به هیپوکسمی شوند نگاهی بیندازیم:
- بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD): یک بیماری مزمن است که در آن جریان هوا در ریه‌ها مسدود می‌شود. با COPD، تخریب دیواره آلوئول‌ها و مویرگ‌های اطراف می‌تواند منجر به مشکلاتی در تبادل گاز شود که به نوبه خود هیپوکسمی را به دنبال دارد.
- کم خونی: وضعیتی است که در آن گلبول‌های قرمز کافی برای حمل موثر اکسیژن وجود ندارد. به همین دلیل، فرد مبتلا به کم خونی ممکن است سطوح پایینی از اکسیژن در خون خود داشته باشد.
آمفیزم
آمفیزم وضعیتی است که در زیر مجموعه COPD قرار می‌گیرد. باعث تغییرات مضر در آلوئول‌ها می‌شود. با آمفیزم، دیواره آلوئول‌ها آسیب دیده و باعث ضعیف شدن، شل شدن و انعطاف پذیری آنها می‌شود. به همین دلیل، هنگام تنفس نمی‌توانند به درستی با هوا پر شوند. این بدان معناست که اکسیژن کمتری می‌تواند در طول تبادل گاز وارد خون شما شود.
با گذشت زمان، آلوئول‌ها نیز می‌توانند از بین بروند. وقتی این اتفاق می‌افتد، سطح ریه‌های شما را کاهش می‌دهد. این کار تنفس را سخت‌تر کرده و میزان اکسیژنی که می‌تواند به جریان خون شما برسد را محدود می‌کند.
شایع ترین علت آمفیزم قرار گرفتن طولانی مدت در معرض گازهای مضر، اغلب دود سیگار است. در واقع، تخمین زده می‌شود که 80 تا 90 درصد افراد مبتلا به COPD سیگار مصرف می‌کنند.
سایر علل بالقوه قرار گرفتن طولانی مدت در معرض دود سیگار یا آلودگی هوا است.
علاوه بر این، هیپوکسمی می‌تواند نشانه بیماری دیگری مانند نارسایی تنفسی باشد. نارسایی تنفسی زمانی رخ می‌دهد که اکسیژن کافی از ریه‌ها به خون شما نرسد. بنابراین، سطح پایین اکسیژن خون می‌تواند نشانگر نارسایی تنفسی باشد.
هیپوکسمی در نوزادان
به گفته مشاوره پزشکی، هیپوکسمی گاهی اوقات می‌تواند در نوزادان مبتلا به نقص مادرزادی قلبی یا بیماری رخ دهد. در واقع، اندازه گیری سطح اکسیژن در خون برای غربالگری نوزادان از نظر نقص مادرزادی قلب استفاده می‌شود. نوزادان نارس نیز در برابر هیپوکسمی آسیب پذیر هستند، به خصوص اگر روی دستگاه تنفس مصنوعی قرار داده شده باشند.
علائم هیپوکسمی
همانطور که قبل تر اشاره شد، هیپوکسمی زمانی است که سطح اکسیژن خون شما کم است. وقتی این اتفاق می‌افتد، اندام ها و بافت‌های بدن شما اکسیژن کافی برای عملکرد صحیح دریافت نمی‌کنند. بنابراین، افرادی که به هیپوکسمی مبتلا هستند علائم مختلفی را تجربه می‌کنند. اما له طور کلی، علائم هیپوکسمی در اکثر افراد ممکن است شامل موارد اشاره شده در زیر باشند:
- تنگی نفس
- تحریک پذیری
- گیجی
- خواب آلودگی
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- تنفس سریع و کم عمق
- تغییر رنگ پوست به آبی یا خاکستری
چگونه علت هیپوسکمی تشخیص داده می‌شود؟
یک فرد باید برای تشخیص دقیق هیپوکسمی از یک متخصص پزشکی و یا ویزیت پزشک در منزل مشاوره بگیرد. پزشک ابتدا یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد که ممکن است شامل نگاه کردن به پوست و ناخن‌ها از نظر تغییرات رنگ و گوش دادن به قلب و ریه‌ها باشد. سپس پزشک ممکن است آزمایش‌های اضافی را برای تعیین میزان اکسیژن خون انجام دهد. این ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تست گاز خون شریانی: این آزمایش شامل خون گیری، سپس آنالیز نمونه در آزمایشگاه برای تعیین سطح اکسیژن و دی اکسید کربن موجود است.
- پالس اکسی متری: پالس اکسی متر دستگاهی است که میزان اشباع خون از اکسیژن را اندازه گیری می‌کند. این دستگاه معمولاً به انگشتان دست، گوش یا پا متصل می‌شود. جالب توجه است که این دستگاه نوری را به پوست می‌تاباند و آن را برای تعیین درصد اکسیژن در خون تجزیه و تحلیل می‌کند.
- تست‌های عملکرد ریه: این‌ها آزمایش‌هایی هستند که میزان عملکرد ریه‌ها را بررسی می‌کنند. نمونه‌ای از تست عملکرد ریه اسپیرومتری است. این شامل دمیدن در لوله‌ای است که به عنوان اسپیرومتر شناخته می‌شود تا مشخص شود که فرد قادر است چقدر هوا به داخل و خارج از ریه‌های خود تنفس کند.
سطح طبیعی اکسیژن شریانی چقدر است؟
تعیین سطح اکسیژن خون بخش مهمی از تشخیص انواع شرایط سلامتی است. راه‌های مختلفی برای این کار وجود دارد. آزمایش گاز خون شریانی (ABG) می‌تواند میزان اکسیژن و دی اکسید کربن را در نمونه خون گرفته شده از شریان شما، معمولاً در مچ دست، اندازه گیری کند. شریان‌ها رگ‌های خونی هستند که خون غنی از اکسیژن را به اندام‌ها و بافت‌های بدن شما می‌رسانند.
از آنجایی که نمونه خون از یک سرخرگ گرفته می‌شود، نتایج آزمایش ABG می‌تواند به مشاوره پزشکی تلفنی شما ایده‌ای در مورد سطح اکسیژن خونی که در حال حاضر به بافت‌های بدن شما می‌رسد، بدهد. همچنین می‌تواند به آنها اطلاع دهد که چگونه به طور موثر دی اکسید کربن از خون شما حذف شده است.
پالس اکسیمتری
ممکن است با پالس اکسیمتری نیز آشنا باشید. این کار سطح اکسیژن خون شما را با استفاده از دستگاهی که روی انگشت خود می‌بندید اندازه‌گیری می‌کند. اشباع اکسیژن را به صورت درصد گزارش می‌کند. پالس اکسیمترها عموما دقت کمتری نسبت به تست ABG دارند. برای اکثر مردم، خوانش نرمال بین 95 تا 100 درصد است، اگرچه یک بیماری شناخته شده ریوی دارید یا در ارتفاع بالا زندگی می‌کنید، ممکن است کمتر باشد. اگر سالم هستید و 92 درصد یا کمتر از پالس اکسیمتر در خانه دریافت می‌کنید، با پزشک خود تماس بگیرید.
راه‌های درمانی هیپوکسمی چیست؟
از آنجایی که هیپوکسمی شامل کاهش سطح اکسیژن خون است، هدف از درمان بازگرداندن سطح اکسیژن به سطح طبیعی آن است. برای انجام این کار، فرد ممکن است اکسیژن درمانی دریافت کند. این یک گزینه درمانی است که اکسیژن مکملی را فراهم می‌کند که می‌توانند در بیمارستان یا خانه دریافت کنند. روش‌های مختلفی برای دریافت اکسیژن درمانی وجود دارد، مانند ماسک صورت یا لوله‌ای که در داخل بینی قرار می‌گیرد، به نام کانولای بینی.
اگر فردی یک بیماری زمینه‌ای را تجربه می‌کند که باعث هیپوکسمی می‌شود، مانند COPD یا آسم، ممکن است درمان اضافی برای درمان این شرایط ضروری باشد.
عوارض ابتلا به هیپوکسمی چیست؟
هیپوکسمی درمان نشده ممکن است منجر به عوارض دیگری در بدن شود، زیرا بدون اکسیژن کافی در خون، بدن نمی‌تواند عملکرد مطلوبی داشته باشد. در صورت کمبود و یا نبود اکسیژن کافی ممکن است به اندام‌های حیاتی مانند قلب و مغز شما آسیب وارد شود. هیپوکسمی در صورت عدم درمان می‌تواند کشنده باشد. عوارض ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آسیب مغزی و مرگ مغزی
- مشکلات قلبی
- عوارض ریوی
- مشکلات کلیوی
جلوگیری از بروز هیپوکسمی
افراد می‌توانند برای کمک به کاهش احتمال هیپوکسمی یا جلوگیری از شرایطی که می‌تواند منجر به هیپوکسمی شود، چند تغییر در سبک زندگی را امتحان کنند. این تغییرات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ترک سیگار، زیرا بر تنفش و انتقال اکسیژن تأثیر می‌گذارد
- ورزش منظم
- اجتناب از آلاینده‌های
- پیشگیری از عفونت‌های تنفسی با دریافت واکسن و استفاده از پوشش صورت (ماسک)
- تمرینات تنفسی
- مصرف داروهای تجویز شده برای شرایط زمینه‌ای که ممکن است باعث هیپوکسمی شود
- در صورت لزوم از اکسیژن مکمل استفاده کنید
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیریم؟
در صورت مشاهده علائم هیپوکسمی، مانند ضربان قلب یا تنفس نامنظم و تغییر رنگ پوست، باید با مشاوره پزشکی مشورت شود. تشخیص و درمان به موقع ممکن است به جلوگیری از پیشرفت بیماری و ایجاد عوارض جدی‌تر کمک کند.
هیپوکسمی چیست؛ جمع‌بندی
هیپوکسمی سطح پایین اکسیژن در جریان خون را توصیف می‌کند. این با هیپوکسی، که سطح پایین اکسیژن در بافت‌های بدن است، متفاوت است. هیپوکسمی ممکن است به دلایل مختلفی مانند شنت راست به چپ، عدم تطابق V/Q، کاهش PaO2، اختلال در انتشار و هیپوونتیلاسیون رخ دهد. علاوه بر این، شرایطی مانند COPD نیز ممکن است منجر به هیپوکسمی شود.
علائم هیپوکسمی می‌تواند شامل تنگی نفس، گیجی، ضربان قلب سریع و خواب آلودگی باشد. پزشک ممکن است هیپوکسمی را از طریق معاینه فیزیکی و همچنین آزمایشاتی مانند آنالیز گازهای خون شریانی تشخیص دهد. اگر فرد علائم هیپوکسمی را تجربه کرد باید در اسرع وقت با ویزیت پزشک در منزل خود تماس بگیرد، زیرا هیپوکسمی درمان نشده می‌تواند منجر به بروز عوارض بیشتر بر روی اندام‌های اصلی مانند مغز و قلب شود.
