علل درد معده و درمان آن
نوشته شده توسط فاطمه مهربان
27 / 09 / 1400
درد معده یا شکم به ایجاد ناراحتی در فضای بین قفسه سینه و لگن اشاره دارد. بیشتر موارد درد معده خفیف هستند و علل شایع مختلفی مانند سوء هاضمه یا فشار عضلانی دارند. علائم معده درد اغلب به خودی خود یا با درمان به سرعت برطرف می‌شوند. با این حال، لازم است بدانید که درد معده به ویژه با علائم شدید یا مزمن ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های زمینه‌ای جدی تر از جمله سرطان یا نارسایی اندام باشد. درد معده ناگهانی و شدید یا طولانی مدت ممکن است نیاز به درمان فوری پزشکی داشته باشد.
فهرست مطالب
درد معده چیست؟
مشکلات گوارشی شایع ترین علت درد معده و شکم در نظر گرفته می‌شود. ناراحتی یا بی نظمی در هر اندام یا قسمتی از شکم می‌تواند باعث ایجاد دردی شود که در کل ناحیه بدن پخش می‌شود. بسیاری از مردم از درد معده صرفاً به عنوان درد شکم یاد می‌کنند. با این حال، شکم شامل بسیاری از اندام‌های حیاتی، ماهیچه‌ها، رگ‌های خونی و بافت‌های همبند است که عبارتند از:
- معده
- کلیه‌ها
- کبد
- روده‌های کوچک و بزرگ
- آپاندیس
- پانکراس
- كيسه صفرا
- طحال
شریان اصلی قلب (آئورت) و ورید دیگر قلب (ورید اجوف تحتانی) نیز از شکم عبور می‌کنند. شکم همچنین خانه ماهیچه‌های مرکزی است، چهار گروه ماهیچه‌های شکمی که به تنه ثبات می‌دهند و اندام‌ها را در جای خود نگه داشته و محافظت می‌کنند. از آنجایی که نواحی زیادی می‌توانند تحت تاثیر قرار گیرند، درد شکم ممکن است دلایل زیادی داشته باشد.
علل و علائم درد معده
درد معده یکی از مشکلات رایج است که اکثر افراد از آن گلایه می‌کنند. برای معده درد دلایل و عوامل مختلفی وجود دارد که به شرح زیر هستند:
گاستروانتریت (آنفولانزای معده)
در این مورد، درد معده اغلب با حالت تهوع، استفراغ و مدفوع شل و پر از مایع همراه است که خیلی زودتر و بیشتر از حد معمول، بلافاصله بعد از خوردن غذا رخ می‌دهد. باکتری‌ها یا ویروس‌ها باعث ایجاد بیشتر موارد می‌شوند و علائم معمولاً ظرف چند روز برطرف می‌شوند. علائمی که بیش از 2 روز طول می‌کشد ممکن است نشانه هشدار دهنده بروز مشکلات سلامتی جدی تری باشد، مانند عفونت یا شرایط التهابی، مانند بیماری التهابی روده. علائم رایج این عارضه عبارتند از:
- حالت تهوع
- استفراغ
- تب
- گرفتگی شکم
- نفخ
- گاز
گاز
گاز زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری‌های روده کوچک غذاهایی را که بدن آنها را تحمل نمی‌کند، تجزیه می‌کنند. افزایش فشار گاز در روده می‌تواند باعث درد شدید شود. گاز همچنین می‌تواند باعث گرفتگی یا محدودیت در شکم و نفخ یا آروغ زدن شود. برخی غذاها اغلب باعث ایجاد گاز شوند. با مشاوره تلفنی پزشکی مشورت کنید تا متوجه شوید کدام غذاها ممکن است باعث ایجاد گاز شوند.
سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
به دلایل ناشناخته، مبتلایان به IBS کمتر قادر به هضم برخی غذاها یا انواع غذاها هستند. درد معده علامت اولیه بسیاری از افراد مبتلا به IBS است و اغلب پس از اجابت مزاج برطرف می‌شود. سایر علائم رایج عبارتند از گاز، حالت تهوع، گرفتگی عضلات و نفخ. اگر مشکوک به ابتلا به سندروم روده تحریک پذیر هستید، می‌توانید از ویزیت پزشک در منزل کمک بگیرید و آگاهی کافی در مورد این سندروم را به دست بیاورید.
رفلاکس اسید
گاهی اسیدهای معده به سمت عقب یا به سمت گلو حرکت می‌کنند. این رفلاکس تقریبا همیشه باعث احساس سوزش در معده شده و اغلب با درد همراه می‌شود. رفلاکس اسید همچنین باعث بروز علائم شکمی مانند نفخ یا گرفتگی عضلات می‌شود.
استفراغ
استفراغ اغلب باعث درد معده می‌شود زیرا اسیدهای معده از طریق دستگاه گوارش به سمت عقب حرکت می‌کنند و بافت‌ها را در طول مسیر تحریک می‌کنند. عمل فیزیکی استفراغ نیز ممکن است باعث درد عضلات شکم شود. طیف گسترده‌ای از عوامل می‌توانند باعث استفراغ شوند، از انسداد روده گرفته تا مسمومیت با الکل.
ورم معده
هنگامی که پوشش معده ملتهب یا متورم می‌شود، ممکن است درد ایجاد شود. تهوع، استفراغ، گاز معده و نفخ از دیگر علائم شایع ورم معده هستند.
عدم تحمل غذایی
هنگامی که بدن قادر به هضم مواد غذایی نباشد، توسط باکتری‌های روده و معده تجزیه می‌شوند که در این فرآیند گاز آزاد می‌شود. هنگامی که مقادیر زیادی مواد هضم نشده وجود داشته باشد، گاز زیادی تولید شده که باعث فشار و درد معده می‌شود. حالت تهوع، استفراغ، نفخ، اسهال و درد شکم از دیگر علائم آن است. فرد مبتلا به حساسیت غذایی نسبت به برخی غذاها حساسیت مفرط خواهد داشت. از مشاوره تلفنی پزشکی درباره علائم و علل عدم تحمل غذایی و نحوه جلوگیری از این واکنش بپرسید و اطلاعات لازم را کسب کنید.
یبوست
هنگامی که مواد زائد بیش از حد در روده جمع می‌شوند، فشار روی روده بزرگ افزایش می‌یابد که ممکن است باعث درد شود. ممکن است بنا به دلایل زیادی این مورد رخ دهد، از جمله:
- فیبر یا مایعات بسیار کم در رژیم غذایی
- استفاده از داروهای خاص
- سطوح پایین فعالیت بدنی
این مورد همچنین می‌تواند نشانه‌ای از یک اختلال عصبی یا انسداد در روده باشد. اگر یبوست ادامه یابد و ناراحت کننده باشد، فرد باید از ویزیت پزشک در منزل کمک بگیرد.
بیماری ریفلاکس معده (GERD)
بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD) یک بیماری طولانی مدت است که شامل رفلاکس اسید مداوم معده است. این بیماری می‌تواند باعث درد شکم، سوزش سر دل و حالت تهوع شود. به مرور زمان نیز این امکان وجود دارد که منجر به بروز عوارضی مانند التهاب مری شود. این یک مشکل رایج است، اما درمان آن در دسترس و ساده است.
زخم معده
زخم یا زخم‌هایی که بهبود نمی‌یابند باعث درد شدید و مداوم معده می‌شوند. همچنین می‌تواند منجر به نفخ، سوء هاضمه و کاهش وزن شود. شایع ترین علل زخم معده، باکتری هلیکوباکتر پیلوری و استفاده بیش از حد یا استفاده مداوم از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDS) است.
بیماری کرون
بیماری کرون یکی از علل درد معده محسوب می‌شود. این بیماری باعث التهاب پوشش دستگاه گوارش می‌شود که منجر به درد، گاز، اسهال، حالت تهوع، استفراغ و نفخ که از علائم معده درد هستند نیز خواهد شد. با توجه به ماهیت مزمن آن، این بیماری ممکن است منجر به سوءتغذیه، کاهش وزن و خستگی شود. همچنین این امکان وجود دارد که یک بیماری جدی باشد، اما علائم ممکن است همیشه وجود نداشته باشد، زیرا زمان‌هایی برای بهبودی وجود خواهد داشت. درمان برای کمک به افراد در مدیریت علائم موجود است.
بیماری سلیاک
بیماری سلیاک زمانی اتفاق می‌افتد که فرد به گلوتن، پروتئینی که در بسیاری از غلات مانند گندم و جو یافت می‌شود، آلرژی داشته باشد. باعث التهاب در روده کوچک و در نتیجه بروز علائم معده درد می‌شود. اسهال و نفخ نیز از علائم شایع این بیماری هستند. با گذشت زمان، سوءتغذیه ممکن است رخ دهد و در نتیجه باعث کاهش وزن و خستگی شود. افراد مبتلا به این بیماری باید از مصرف گلوتن اجتناب کنند.
شما می‌توانید از مشاوره تلفنی پزشکی خود در مورد بیماری سلیاک، از جمله اینکه در صورت داشتن این آلرژی چه بخورید و چه چیزهایی باید اجتناب کنید، اطلاعات بیشتری کسب کنید.
عضلات کشیده شده
از آنجایی که بسیاری از فعالیت‌های روزانه مستلزم استفاده از عضلات شکم هستند، آسیب دیدگی یا کشیدگی در بروز معده در شایع است. بسیاری از افراد نیز به شدت بر روی تمرینات شکمی تمرکز می‌کنند و خطر آسیب را در خود افزایش می‌دهند. برای مثال، انجام دراز و نشست بیش از حد معمول ممکن است منجر به درد عضلانی در ناحیه شکم شود.
دردهای قاعدگی یا اندومتریوز
قاعدگی می‌تواند باعث التهاب و درد در ناحیه شکم و معده شود. نفخ، گاز، گرفتگی و یبوست نیز ممکن است در دوران قاعدگی رخ دهد و باعث ناراحتی شکمی شود. زنان مبتلا به اندومتریوز ممکن است التهاب و درد شدیدتر یا مزمن را تجربه کنند. آندومتریوز وضعیتی است که در آن بافتی که به طور معمول در رحم رشد می‌کند در سایر قسمت‌های بدن، معمولاً در ناحیه لگن، اما گاهی اوقات در جاهای دیگر، ایجاد می‌شود.
سایر علت درد معده که کمتر رایج هستند:
در برخی موارد، درد معده نشانه یک وضعیت پزشکی است که بدون مراقبت پزشکی فوری ممکن است کشنده باشد. علل کمتر شایع درد معده عبارتند از:
- آپاندیسیت (پارگی آپاندیس) یا پارگی هر عضو دیگر از شکم
- عفونت کلیه، بیماری یا سنگ
- هپاتیت (التهاب کبد)
- سنگ کیسه صفرا (رسوبات سخت در کیسه صفرا)
- مسمومیت غذایی
- عفونت‌های انگلی
- عفونت یا انفارکتوس اندام شکمی (زمانی که عضو به دلیل کمبود خون می‌میرد)
- شرایط قلبی، مانند آنژین آتیپیک یا نارسایی احتقانی قلب
- سرطان اندام، به ویژه سرطان معده، پانکراس یا روده
- فتق هیاتال
- کیست‌هایی که تهاجمی شده‌اند یا فضا یا عملکرد اندام را به خطر می‌اندازند
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
بیشتر موارد ناشی از درد معده جدی نیستند و علائم با مراقبت‌های اولیه خانگی مانند استراحت و آبرسانی ظرف چند ساعت تا چند روز برطرف می‌شوند. همچنین بسیاری از داروها وجود دارند مانند داروهای ضد اسید و گاز که به کاهش و مدیریت علائم کمک می‌کنند.
با این حال، درد شکمی حاد (ناگهانی و شدید) یا مزمن (طولانی مدت) اغلب نشانه شرایطی است که نیاز به مراقبت و درمان پزشکی دارد. علائمی که نیاز به مراقبت پزشکی دارند عبارتند از:
- کاهش وزن غیر قابل توضیح
- خستگی غیر قابل توضیح
- تغییرات یا اختلالات در حرکات روده، مانند یبوست مزمن یا اسهال، که ظرف چند ساعت یا چند روز برطرف نمی‌شود.
- خونریزی جزئی مقعدی یا وجود خون در مدفوع
- ترشحات غیر معمول واژن
- درد مزمنی که پس از مصرف داروهای بدون نسخه ادامه می‌یابد یا پس از قطع داروهای تجویز شده عود می‌کند
- علائم عفونت ادراری
- درد ناگهانی و شدید، به خصوص اگر همراه با تب بیش از 102 درجه فارنهایت باشد
- درد شدید که بسیار متمرکز است
- مدفوع خونی یا سیاه رنگ که ممکن است چسبناک باشد
- استفراغ غیرقابل کنترل، به خصوص اگر استفراغ شامل خون باشد
- ناتوانی در دفع ادرار
- غش کردن یا بیهوش شدن
- دردی که به سرعت بدتر می‌شود
- درد در قفسه سینه، به خصوص در اطراف دنده‌ها، که به داخل شکم کشیده می‌شود
- درد شدید شکم که با دراز کشیدن، به آرام بهبود می‌یابد
اگرچه نادر است، اما برای افرادی که این علائم را تجربه می‌کنند مهم است که به دنبال مراقبت‌های پزشکی اورژانسی باشند.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر درد معده هستند؟
هرکسی ممکن است به دلایل مختلفی دچار معده درد شود. سن و سابقه معمولاً به متخصص مراقبت‌های بهداشتی شما کمک می‌کند تا به تشخیص برسد. برای از بین بردن هرگونه تهدید بالقوه زندگی و کمک به درک اینکه ناراحتی شما از کجا می‌آید، مهم است که توسط یک مشاوره تلفنی پزشکی ارزیابی شوید. پزشکان علت درد را با تکیه بر موارد زیر تعیین می‌کنند:
معاینه فیزیکی
معاینه بیمار سرنخ‌های بیشتری در مورد علت درد معده در اختیار پزشک قرار می‌دهد. پزشک با معاینه فیزیکی بیمار به موارد زیر دست می‌یابد:
- وجود صداهایی که از روده‌ها می‌آیند و در هنگام انسداد روده‌ها ایجاد می‌شوند.
- وجود علائم التهاب (با مانورهای ویژه در طول معاینه)
- وجود توده‌ای در داخل شکم که نشان دهنده وجود تومور، اندام بزرگ شده یا آبسه (مجموعه‌ای از چرک عفونی) است.
- وجود خون در مدفوع ممکن است نشانه یک مشکل روده‌ای مانند زخم، سرطان روده بزرگ، کولیت یا ایسکمی باشد.
تست‌های آزمایشگاهی
آزمایش‌های آزمایشگاهی مانند شمارش کامل خون (CBC)، آنزیم‌های کبدی، آنزیم‌های پانکراس (آمیلاز و لیپاز)، آزمایش بارداری و آزمایش ادرار اغلب تجویز می‌شوند.
- افزایش تعداد سفید رنگ نشان دهنده التهاب یا عفونت است (مانند آپاندیسیت، پانکراتیت، دیورتیکولیت یا کولیت).
- تعداد کم گلبول‌های قرمز خون ممکن است نشان دهنده خونریزی در روده باشد.
- آمیلاز و لیپاز (آنزیم‌های تولید شده توسط لوزالمعده) معمولاً در پانکراتیت افزایش می‌یابد.
- آنزیم‌های کبدی ممکن است با حملات سنگ کیسه صفرا یا هپاتیت حاد افزایش یابد.
- وجود خون در ادرار نشان دهنده وجود سنگ کلیه است.
- هنگامی که اسهال وجود دارد، گلبول‌های سفید خون در مدفوع نشان دهنده التهاب یا عفونت روده است.
- مثبت بودن تست بارداری ممکن است نشان دهنده حاملگی خارج از رحم باشد (بارداری در لوله فالوپ به جای رحم).
اشعه ایکس از شکم
اشعه ایکس ساده از شکم نیز به عنوان KUB شناخته می‌شود (زیرا شامل کلیه، حالب و مثانه است). هنگامی که انسداد روده وجود دارد، KUB ممکن است حلقه‌های بزرگ روده را نشان دهد که پر از مایع و هوا است. بیماران مبتلا به زخم یا سوراخ شدن روده ممکن است دارای خروج هوا از معده به داخل حفره شکم باشند. هوای خارج شده اغلب روی یک KUB در قسمت زیرین دیافراگم دیده می‌شود. گاهی اوقات KUB ممکن است سنگ کلیه کلسیفیه را نشان دهد که به حالب رفته و منجر به درد شکمی ارجاعی یا کلسیفیکاسیون در پانکراس می‌شود که نشان دهنده پانکراتیت مزمن است.
رادیوگرافی
- سونوگرافی در تشخیص سنگ کیسه صفرا، کوله سیستیت آپاندیسیت یا کیست‌های تخمدان پاره شده به عنوان علت درد مفید است.
- توموگرافی کامپیوتری (CT) شکم در تشخیص پانکراتیت، سرطان پانکراس، آپاندیسیت و دیورتیکولیت و همچنین در تشخیص آبسه شکم مفید است. سی تی اسکن مخصوص رگ‌های خونی شکم می‌تواند بیماری‌های شریان‌هایی را که جریان خون به اندام‌های شکمی را مسدود می‌کند، شناسایی کند.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) در تشخیص بسیاری از شرایط مشابه سی تی توموگرافی مفید است.
- اشعه ایکس باریم از معده و روده (سری دستگاه گوارش فوقانی یا UGI با پیگیری روده کوچک) می‌تواند در تشخیص زخم، التهاب و انسداد در روده مفید باشد.
- توموگرافی کامپیوتری (CT) روده کوچک می‌تواند در تشخیص بیماری‌های روده کوچک مانند بیماری کرون مفید باشد.
- انتروسکوپی کپسولی از یک دوربین کوچک به اندازه یک قرص استفاده می‌کند که توسط بیمار بلعیده شده است، و می‌تواند از کل روده کوچک عکس گرفته و تصاویر را روی یک گیرنده قابل حمل منتقل کند. تصاویر روده کوچک را می‌توان از گیرنده بر روی رایانه بارگیری کرد تا بعداً توسط پزشک بررسی شود. انتروسکوپی کپسولی می‌تواند در تشخیص بیماری کرون، تومورهای روده کوچک و ضایعات خونریزی دهنده که در عکسبرداری با اشعه ایکس یا سی تی اسکن دیده نمی‌شوند مفید باشد.
آندوسکوپی
- آندوسکپی EGD برای تشخیص زخم، گاستریت (التهاب معده) یا سرطان معده مفید است.
- کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر برای تشخیص کولیت عفونی، کولیت اولسراتیو یا سرطان روده بزرگ مفید است.
- سونوگرافی آندوسکوپی (EUS) برای تشخیص سرطان لوزالمعده یا سنگ کیسه صفرا در صورتی که سونوگرافی استاندارد یا سی تی اسکن یا ام آر آی نتواند آنها را تشخیص دهد مفید است.
- انتروسکوپی با بالون، جدیدترین تکنیک به آندوسکوپ‌ها اجازه می‌دهد تا از دهان یا مقعد عبور کنند و به روده کوچک وارد شوند، جایی که می‌توان علل درد یا خونریزی روده کوچک را تشخیص، بیوپسی و درمان کرد.
عمل جراحي
گاهی اوقات، تشخیص نیاز به معاینه حفره شکمی از طریق لاپاراسکوپی یا جراحی دارد.
درمان درد معده
اگر مطمئن نیستید که نیاز به مشاوره پزشکی برای درد شکم دارید، قبل از استفاده از هر گونه درمان خانگی با مشاوره پزشکی تلفنی تماس بگیرید. راه‌های درمان معده درد عبارتند از:
- کمتر غذا بخورید
- مقدار کمی جوش شیرین مصرف کنید
- از آب لیمو و یا لیموترش استفاده کنید
- یک رژیم غذایی BRAT (موز، برنج، سس سیب و نان تست) را برای یک روز یا بیشتر برای تسکین علائم شروع کنید.
- سیگار نکشید و الکل ننوشید.
برخی از متخصصان مراقبت‌های بهداشتی موارد زیر را نیز توصیه می‌کنند:
- مصرف زنجبیل
- نعناع تند
- شیرین بیان
- چای بابونه
برخی از این‌ها ممکن است به کاهش علائم کمک کنند، اما اگر علائم ادامه یافت، به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. مراقب «درمان‌هایی» باشید که به‌عنوان یک درمان منفرد تبلیغ می‌شوند که می‌تواند همه علل این مشکل را درمان کند، زیرا چنین درمان یا درمان‌هایی وجود ندارد.
تا زمانی که علت درد تشخیص داده نشود، باید از مصرف آسپرین یا NSAID ها خودداری شود، زیرا این داروها می‌توانند برخی از علائم را بدتر کنند (به عنوان مثال، زخم معده، خونریزی روده).
