با 6 نوع از بیماری های کلیه آشنا شوید
نوشته شده توسط سمانه نصیری
25 / 12 / 1399
کلیه‌ها یک جفت اندام لوبیایی‌شکل هستند که در پایین قفسه سینه قرار دارند. در هر طرف ستون فقرات، یک کلیه وجود دارد. کلیه‌ها برای داشتن بدن سالم ضروری هستند. آن‌ها عمدتا مسئول تصفیه مواد زائد، آب اضافی و سایر ناخالصی‌های موجود در خون هستند. این سموم در مثانه ذخیره می‌شوند و سپس از طریق ادرار از بدن خارج می‌شوند.
کلیه‌ها همچنین میزان pH، نمک و پتاسیم بدن را تنظیم می‌کنند. آن‌ها هورمون‌هایی تولید می‌کنند که فشارخون را تنظیم و تولید گلبول‌های قرمز خون را کنترل می‌کنند. کلیه‌ها حتی نوعی ویتامین D را نیز فعال می‌کنند که به بدن در جذب کلسیم کمک می‌کند. بنابراین، کلیه‌ها در حفظ سلامتی بدن، اهمیت بسیار زیادی دارند و در صورت مشکل در این عضو بدن، بیماری‌های مختلفی ایجاد می‌شوند. در ادامه با بیماری‌های کلیه آشنا می‌شوید.
فهرست مطالب
بیماری‌های کلیه چه بیماری‌هایی هستند؟
بیماری‌های کلیه زمانی اتفاق می‌افتند کلیه‌های شما آسیب ببینند و نتوانند عملکرد خود را به‌درستی انجام دهند. این آسیب ممکن است در اثر دیابت، فشارخون بالا و سایر بیماری‌های مزمن ایجاد شود. بیماری‌های کلیه می‌توانند منجر به سایر بیماری‌ها ازجمله ضعف استخوان‌ها، آسیب عصب‌شناختی و سوءتغذیه شوند.
گر بیماری به‌مرور بدتر شود، کلیه‌های شما ممکن است کاملا از کار بیفتند. این بدان معناست که برای انجام عملکرد کلیه‌ها دیالیز لازم است. دیالیز درمانی است که با استفاده از دستگاه، خون را تصفیه می‌کند. این بیماری نمی‌تواند بیماری کلیه را درمان کند اما می‌تواند عمر شما را طولانی کند.
انواع و علل بیماری‌های کلیه چیست؟
بیماری‌های کلیه انواع مختلفی دارند که هریک از آن‌ها توسط عوامل مختلفی ایجاد می‌شوند. در ادامه با این انواع و علل آشنا می‌شوید.
بیماری مزمن کلیوی
شایع‌ترین شکل بیماری کلیه، بیماری مزمن کلیه است. بیماری مزمن کلیه یک بیماری طولانی‌مدت است که با گذشت زمان بهبود نمی‌یابد و معمولا به دلیل فشارخون بالا ایجاد می‌شود. فشارخون بالا برای کلیه‌ها خطرناک است زیرا می‌تواند فشار روی گلومرول‌ها (glomeruli) را افزایش دهد. گلومرول‌ها رگ‌های خونی کوچک در کلیه‌ها هستند که تصفیه خون در آن‌ها انجام می‌شود. با گذشت زمان، فشار افزایش‌یافته باعث آسیب به این عروق می‌شوند و عملکرد کلیه شروع به کاهش می‌کند.
در نهایت، عملکرد کلیه‌ها تا جایی بدتر می‌شود که آن‌ها دیگر نمی‌توانند وظیفه خود را به‌درستی انجام دهند. در این حالت، انجام دیالیز ضروری است. دیالیز مایعات اضافی و مواد زائد موجود در خون را فیلتر می‌کند. دیالیز می‌تواند به درمان بیماری کلیه کمک کند اما نمی‌تواند آن را درمان کند. پیوند کلیه بسته به شرایط شما ممکن است یکی دیگر از گزینه‌های درمانی باشد.
دیابت نیز یکی از دلایل عمده بیماری مزمن کلیه است. افزایش سطح قند در خون به‌مرور باعث آسیب به رگ‌های خونی در کلیه‌ها می‌شود. این بدان معناست که کلیه‌ها نمی‌توانند خون را به‌درستی تمیز کنند. همچنین، نارسایی کلیه می‌تواند هنگامی رخ دهد که بدن شما بیش‌ازحد از مواد سمی پر شود.
سنگ کلیه
سنگ کلیه یکی دیگر از مشکلات رایج کلیه است. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که مواد معدنی و سایر مواد در خون در کلیه‌ها رسوب پیدا می‌کنند و توده‌های جامد (سنگ‌ها) را تشکیل می‌دهند. سنگ کلیه معمولا هنگام دفع ادرار از بدن خارج می‌شود. عبور سنگ کلیه می‌تواند بسیار دردناک باشد اما به‌ندرت مشکلات قابل‌توجهی ایجاد می‌کند.
گلومرولونفریت (glomerulonephritis)
گلومرولونفریت التهاب گلومرول است. گلومرول‌ها ساختارهای بسیار کوچکی در داخل کلیه‌ها هستند که خون را فیلتر می‌کنند. گلومرولونفریت می‌تواند در اثر عفونت، مصرف برخی داروها یا ناهنجاری‌های مادرزادی ایجاد شود و اغلب به‌خودی‌خود بهتر می‌شود.
بیماری کلیه پلی‌کیستیک (polycystic kidney disease)
بیماری کلیه پلی‌کیستیک نوعی اختلال ژنتیکی است که باعث رشد کیست‌های متعدد (کیسه‌های کوچک مایعات) در کلیه‌ها می‌شود. این کیست‌ها می‌توانند عملکرد کلیه را مختل کنند و باعث نارسایی کلیه شوند. لازم به ذکر است که کیست‌های منفرد کلیه نسبتا شایع و تقریبا همیشه بی‌خطر هستند اما بیماری پلی‌کیستیک یک بیماری متفاوت و جدی‌تر است.
عفونت‌های دستگاه ادراری
عفونت‌های دستگاه ادراری (UIT) به معنای ایجاد عفونت‌های باکتریایی در یکی از بخش‌های دستگاه ادرار است. عفونت در مثانه و مجرای ادرار شایع‌ترین مورد از این بیماری است. این عفونت‌ها به‌راحتی قابل‌درمان هستند و به‌ندرت منجر به مشکلات بیشتری می‌شوند. بااین‌حال، اگر این عفونت‌ها درمان نشوند، می‌توانند به کلیه‌ها سرایت کنند و باعث نارسایی کلیه شوند.
علائم بیماری‌های کلیه
علائم بیماری‌های کلیه تا زمانی که شدید نشوند قابل‌تشخیص نخواهند بود. علائم زیر، علائم زودرس هشداردهنده بیماری‌های کلیه هستند:
- خستگی
- مشکل در تمرکز
- مشکل در خواب
- اشتهای کم
- گرفتگی عضلات
- تورم پا یا مچ پا
- پف دور چشم در هنگام صبح
- خشک و پوسته‌پوسته شدن پوست
- تکرر ادرار، به‌خصوص اواخر شب
علائم شدیدی که می‌توانند به معنای پیشرفت بیماری کلیه به نارسایی کلیه باشند عبارت‌اند از:
- حالت تهوع
- استفراغ
- از دست دادن اشتها
- تغییرات در ادرار
- احتباس مایعات درون بافت‌های بدن
- کم‌خونی (کاهش گلبول‌های قرمز خون)
- کاهش میل جنسی
- افزایش ناگهانی سطح پتاسیم (هیپرکالمی)
- التهاب پریکارد (غشای کیسه‌مانند و نازک اطراف قلب)
عوامل خطر بیماری‌های کلیه
افراد مبتلا به دیابت بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های کلیه قرار دارند. دیابت مهم‌ترین علت ابتلا به بیماری کلیه است و حدود 44 درصد از موارد ابتلا را در برمی‌گیرد. همچنین اگر شرایط زیر را دارید بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های کلیه هستید:
- فشارخون بالا دارید
- سایر اعضای خانواده شما دچار بیماری‌های مزمن کلیه هستند
- سالمند هستید
- از نژاد آفریقایی، اسپانیایی‌تبار، آسیایی یا هندی آمریکایی هستید
تشخیص بیماری‌های کلیه
برای تشخیص بیماری‌های کلیه، پزشک در ابتدا بررسی می‌کند که آیا شما عوامل خطر ابتلا به این بیماری‌ها را دارید یا خیر. سپس ممکن است از شما بخواهد که برخی آزمایش‌ها را انجام دهید. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:
میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR): این آزمایش ارزیابی می‌کند که کلیه شما چقدر خوب کار می‌کند و همچنین مرحله بیماری کلیه را تعیین می‌کند.
سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن: سونوگرافی و سی‌تی‌اسکن تصاویر واضحی از کلیه‌ها و دستگاه ادراری شما ایجاد می‌کنند. این تصاویر به پزشک شما اجازه می‌دهند که ببیند آیا کلیه‌های شما خیلی کوچک یا خیلی بزرگ شده‌اند یا نه. آن‌ها همچنین می‌توانند تومورها یا مشکلات ساختاری را نشان دهند.
نمونه‌برداری از کلیه: در طی بیوپسی یا نمونه‌برداری کلیه، پزشک یک قطعه کوچک از بافت را از کلیه شما خارج می‌کند. نمونه بافت می‌تواند به پزشک شما کمک کند تا نوع بیماری کلیوی شما را مشخص کند و میزان آسیب آن را متوجه شود.
آزمایش ادرار: پزشک ممکن است برای تست آلبومین (albumin)، انجام آزمایش ادرار را به شما توصیه کند. آلبومین پروتئینی است که در صورت آسیب کلیه می‌تواند به ادرار منتقل شود.
آزمایش کراتینین خون: کراتینین (creatinine) یک ماده زائد است و با تجزیه کراتین (مولکول ذخیره‌شده در عضله) در خون آزاد می‌شود. اگر کلیه‌ها به‌درستی کار نکنند، سطح کراتینین در خون شما افزایش می‌یابد.
درمان بیماری‌های کلیه
درمان بیماری‌های کلیه معمولا بر کنترل علت اصلی بیماری متمرکز است. این بدان معناست که پزشک به شما کمک می‌کند فشارخون، قند خون و کلسترول خود را بهتر کنترل کنید. او ممکن است از یک یا چند روش زیر برای درمان بیماری‌های کلیه استفاده کند.
- دارودرمانی: پزشک برای درمان بیماری‌های کلیه یا داروهای بازدارنده آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) مانند لیزینوپریل (Lisinopril) و رامیپریل (Ramipril) یا مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین (ARBs) مانند ایربسارتان (irbesartan) و اولمزارتان (olmesartan) را تجویز می‌کند. این‌ها داروهای فشارخون هستند که می‌توانند روند پیشرفت بیماری کلیه را کند کنند. پزشک ممکن است این داروها را برای حفظ عملکرد کلیه، حتی اگر فشارخون بالا نداشته باشید، تجویز کند.
همچنین، ممکن است پزشک برای شما داروهای کلسترول مانند سیمواستاتین (simvastatin) را تجویز کند. این داروها می‌توانند سطح کلسترول خون را کاهش دهند و به حفظ سلامت کلیه کمک کنند. بسته به علائم شما، پزشک همچنین ممکن است داروهایی برای تسکین تورم و درمان کم‌خونی تجویز کند.
2. تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی: ایجاد تغییر در رژیم غذایی به همان اندازه مصرف دارو مهم است. اتخاذ یک سبک زندگی سالم می‌تواند به پیشگیری از بسیاری از دلایل اصلی بیماری‌های کلیوی کمک کند. پزشک ممکن است به شما توصیه کند:
- دیابت را از طریق تزریق انسولین کنترل کنید
- غذاهای سرشار از کلسترول را کاهش دهید
- مصرف نمک را کم کنید
- یک رژیم غذایی سالم برای قلب که شامل میوه‌های تازه، سبزیجات، غلات کامل و محصولات لبنی کم‌چربی است را شروع کنید
- مصرف الکل را محدود کنید
- سیگار کشیدن را ترک کنید
- فعالیت بدنی خود را افزایش دهید
- لاغر شوید
کاربرد دیالیز در درمان بیماری‌های کلیه
دیالیز یک روش مصنوعی برای فیلتر کردن خون است. هنگامی‌که کلیه‌های شما از کار بیفتند یا نزدیک به ازکارافتادن باشند، از دیالیز استفاده می‌شود. بسیاری از افراد مبتلا به بیماری شدید کلیه باید به‌طور دائمی یا تا یافتن کلیه اهداکننده، دیالیز شوند. دیالیز دو نوع است: دیالیز همودیالیز و دیالیز صفاقی.
همودیالیز
در همودیالیز، خون از طریق دستگاه خاصی که مواد زائد و مایعات را فیلتر می‌کند پمپ می‌شود. همودیالیز در خانه شما یا در بیمارستان یا مرکز دیالیز انجام می‌شود. بیشتر افراد به سه جلسه در هفته همودیالیز نیاز دارند که هر جلسه سه تا پنج ساعت طول می‌کشد. بااین‌حال، همودیالیز را می‌توان در جلسات کوتاه‌تر و مکررتر نیز انجام داد. اگر نیاز به همودیالیز داشته باشید احتمالا چندین هفته قبل از شروع آن باید برای کار گذاشتن فیستول شریانی- وریدی (AV) جراحی شوید.
فیستول AV برای برقراری ارتباط میان شریان و ورید در زیر پوست و به‌طورمعمول در بازو کار گذاشته می‌شود. رگ خونی بزرگتر باعث می‌شود تا مقدار بیشتری از خون در طول درمان همودیالیز، در بدن جریان یابد. این بدان معنی است که می‌توان از طریق آن، خون بیشتری را تصفیه کرد. درصورتی‌که شریان و رگ به یکدیگر متصل نشوند ممکن است یک پیوند شریانی (یک لوله پلاستیکی حلقوی) در بدن شما کار گذاشته شود. شایع‌ترین عوارض همودیالیز، فشارخون پایین، گرفتگی عضلات و خارش است.
دیالیز صفاقی
در دیالیز صفاقی، صفاق (غشایی که دیواره شکم را می‌پوشاند) جایگزین کلیه‌ها می‌شود. در این روش یک لوله در بدن شما کاشته می‌شود و از آن برای پر کردن شکم با مایعی به نام مایع دیالیز استفاده می‌شود. مواد زائد موجود در خون توسط صفاق فیلتر می‌شود. سپس مایع دیالیز به همراه مواد زائد از شکم تخلیه می‌شود.
دیالیز صفاقی به دو شکل وجود دارد: دیالیز صفاقی سرپایی مداوم که در آن به روش دستی، شکم در طول روز چندین بار پر شده و تخلیه می‌شود و دیالیز صفاقی خودکار که در آن از دستگاه برای پر و تخلیه کردن شکم به‌صورت اتوماتیک استفاده می‌شود. این نوع دیالیز می‌تواند شب‌ها و درحالی‌که خواب هستید انجام شود. شایع‌ترین عوارض دیالیز صفاقی عبارت است از عفونت در حفره شکمی یا در ناحیه‌ای که در آن لوله کاشته شده است. از دیگر عوارض جانبی ممکن است افزایش وزن و فتق باشد.
چگونه می‌توان از بیماری‌های کلیه پیشگیری کرد؟
کنترل برخی از عوامل خطر بیماری‌های کلیه مانند سن، نژاد یا سابقه خانوادگی غیرممکن است. بااین‌حال، اقداماتی وجود دارد که می‌توانید برای جلوگیری از بیماری‌های کلیه انجام دهید:
- مقدار زیادی آب بنوشید
- اگر دیابت دارید قند خون خود را کنترل کنید
- فشارخون خود را کنترل کنید
- مصرف نمک را کاهش دهید
- سیگار کشیدن را ترک کنید
- داروهای بدون نسخه را بااحتیاط مصرف کنید
لازم است همیشه داروهای بدون نسخه را در دوز مناسب در مصرف کنید. مصرف بیش‌ازحد آسپرین یا ایبوپروفن می‌تواند باعث آسیب کلیه شود. اگر دوز طبیعی مصرف این داروها درد شما را به‌طور موثری کنترل نمی‌کنند، با پزشک مشورت کنید.
آزمایش بدهید
از پزشک خود در مورد لزوم آزمایش خون برای تشخیص بیماری‌های کلیه سوال کنید. مشکلات کلیوی تا زمانی که پیشرفته نشوند، علائمی ایجاد نمی‌کنند. یک پانل متابولیک پایه (BMP) یک آزمایش خون استاندارد است که می‌تواند به‌عنوان بخشی از یک معاینه پزشکی معمول انجام شود.
در این آزمایش، خون شما ازنظر کراتینین یا اوره بررسی می‌شود. این‌ها مواد شیمیایی‌ای هستند که وقتی کلیه‌ها به‌درستی کار نمی‌کنند به خون نشت پیدا می‌کنند. BMP می‌تواند به تشخیص زودتر مشکلات کلیوی، زمانی که درمان آن‌ها آسان‌تر است، کمک کند. اگر دیابت، بیماری قلبی یا فشارخون دارید لازم است سالانه آزمایش شوید.
غذاهای خاص را محدود کنید
مواد شیمیایی مختلف در غذای شما می‌تواند در ایجاد انواع خاصی از سنگ کلیه نقش داشته باشند. این مواد شامل موارد زیر هستند:
- سدیم بیش‌ازحد
- پروتئین حیوانی، مانند گوشت گاو و مرغ
- اسید سیتریک، موجود در مرکبات مانند پرتقال، لیمو و گریپ‌فروت
- اگزالات (oxalate)، ماده شیمیایی موجود در چغندر، اسفناج، سیب‌زمینی شیرین و شکلات
- در مورد مصرف مکمل کلسیم از پزشک سوال کنید
- قبل از مصرف مکمل کلسیم با پزشک خود صحبت کنید. برخی از مکمل‌های کلسیم با افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه ارتباط دارند.
همان‌طور که مطرح شد بیماری‌های کلیه انواع مختلفی دارند که شایع‌ترین آن بیماری مزمن کلیه است. مهم‌ترین نکته، تشخیص زودهنگام بیماری است تا بتوان به‌موقع و قبل از پیشرفته شدن بیماری آن را درمان کرد. از سوی دیگر، اگرچه برخی از عوامل خطر بیماری‌های کلیه را نمی‌توان کنترل کرد اما می‌توان با داشتن سبک زندگی سالم و آزمایش منظم، احتمال ابتلا به آن‌ها را کاهش داد.
آزمایش عفونت ادراری در مردان و زنان
یکی از راه های تشخیصی انواع عفونت‌های ادراری که بسیار هم شایع هستند، درخواست انجام آزمایش است.شما می‌توانید انجام آزمایش عفونت ادراری که فاکتورهای U/A و U/C را بررسی می‌کند، را درخواست کنید تا بعد از نمونه‌گیری در محل، جواب آن بسته به شرایط شما در چند ساعت تا بین 1 تا 3 روز آماده و ارسال شود.
