نقرس چیست و راه درمان آن
نوشته شده توسط سمانه نصیری
20 / 11 / 1399
نقرس (Gout) را بیشتر به بیماری پادشاهان و پولدارها می‌شناسیم (به دلیل مصرف زیاد گوشت و کم تحرکی)؛ بیماری که منجر به درد مفاصل می‌شود و طبق آماری که در فصلنامه پزشکی 1393، چاپ شده است، میزان شیوع آن، 13 فرد در هر 10 هزار نفر است. با این مقدمه کوتاه، بیایید در ادامه مقاله، این بیماری، علائم و راه‌های درمان دارویی و خانگی آن را بررسی کنیم:
فهرست مطالب
بیماری نقرس چیست؟
بیماری نقرس، در اثر افزایش مداوم میزان اسید اوریک بدن به وجود می‌آید و اثراتی مشابه با بدن درد در زمانی ایجاد می‌کند که بعد از مدت‌ها ورزش سنگینی انجام داده باشیم. به عبارتی دیگر، تجمع اسیداوریک بیش از حد نرمال در بدن، علائمی مانند تورم، حملات التهابی، آتروز حاد، داغ شدن، قرمزیِ مفاصل بدن و در مواردی سنگ کلیه را ایجاد می‌کند. اما متداول‌ترین ناحیه درگیر در این بیماری، مفصل متاتارسوفالانژیال است که قرمز، ملتهب و متورم می‌شود.
نقرس در چه افرادی شایع است؟
مطالعات علمی و آماری نشان می‌دهد، نقرس در مردها، نه برابر شایع‌تر از زنان است و معمولا در سنین میانسالی بروز می‌کند. همچنین این بیماری زمینه ارثی و خانوادگی دارد و احتمال بروز آن در زنانی که این زمینه را دارند، قبل از یائسگی بیشتر است. همچنین نقرس در لیست افراد زیر شایع‌تر است:
- افرادی که غذاهای پرپروتئین، دریایی و الکل زیاد مصرف می‌کنند.
- افرادی که بعضی داروها را مانند آسپرین، ویتامین ب، داروهای ادرار آور و داروهای شیمی درمانی مصرف می‌کنند
- افراد چاق
- افرادی که مشکل بالا بودن فشار خون دارند.
- وجود بعضی بیماری‌ها مانند لوسمی و لنفوم
چرا بیماری نقرس ایجاد می‌شود؟
همانطور که در مقدمه این متن اشاره کردیم، بیماری نقرس به بیماری پولدارها معروف بوده است، چرا که مشخص شده این بیماری، ارتباط نزدیکی با مصرف زیاد غذاهای پر پروتئین بخصوص گوشت دارد. تجزیه گوشت در فرایند طبیعی متابولیسم، منجر به تولید اسید اوریک می‌شود و چون کلیه توانایی دفع میزان زیاد اسید اوریک را ندارد، این ماده در مایعات بدن جمع شده و به شکل بلور در مفاصل بدن رسوب می‌کند.
رسوب بلورهای اسید اوریک در بدن موجب تحریک سلول های ایمنی می‌شود و آنها را وادار می‌کند تا این بلورها را به عنوان عاملی خارجی و معاجم شناسایی کرده و شروع به بلعیدن آنها بکنند. همچنین در چنین شرایطی، سلول‌های ایمنی برای ایجاد شرایط بهتر، ماده شیمیایی خاصی به نام پروستاگلاندین و لوکوترین ترشح می‌کنند که در نهایت موجب ایجاد علائم التهاب در مفصل (درد و تورم) می‌شوند. به این بروز ناگهانی درد و تورم مفصل، حمله نقرسی گفته می‌شود.
عوارض بیماری نقرس
هنگام شب درست زمانی که بیمار اصطلاحا دراز کشیده و به حالت افقی در آمده است، مایع میان بافتی بدن دوباره به جریان خون برمی‌گردد. در این بازگشت، مایعات زودتر از اسید اوریک به جریان خون برمی‌گردند و در نتیجه غلظت اسید اوریک در پا افزایش پیدا می‌کند. این اسید اوریک در مفاصل پا رسوب می‌کند و چون در شب پا سردتر می‌شود، این سرما به رسوب کریستال‌های اسید اوریک در مفصل پا کمک می‌کند. به همین علت متاسفانه بروز حملات درد و تورم مفصل در شب بیشتر است.
همچنین، ضربات مکرر به شست پا (مثلا بدنبال راه رفتن طولانی) موجب می‌شود کریستال‌های اسید اوریکی که قبلا در بافت‌های مفصل رسوب کرده‌اند، ناگهان به داخل مفصل ریزش کرده و موجب ایجاد پاسخ التهابی بدن به آن شوند. سنگ کلیه و اختلال در عملکرد کلیه هم از دیگر عوارض این بیماری است.
علائم بیماری نقرس
مهم‌ترین علامت بیماری نقرس را یاد گرفتیم: درد و تورم مفاصل؛ شایعترین مفصلی که در نقرس درگیر می‌شود، مفصل بزرگ شست پا (مفصل متاتارسوفالانژیال) است، یعنی محلی که شست پا به کف پا متصل می‌شود. معمولا شروع علائم در این مفصل بصورت ناگهانی است که به آن لفظ حمله نقرسی یا پوداگرا (Podagra) را اطلاق می‌کنند.
شروع در بسیاری موارد با حملات شبانه است که به موجب آن، بیمار را از خواب بیدار می‌کند. مفصل به شدت دردناک و حساس می‌شود، به طوری که تماس پتو به پوست شست هم ممکن است دردناک باشد. گاهی اوقات بیمار در حین حمله نقرسی تب می‌کند. سایر بخش‌هایی که ممکن است در نقرس درگیر شود، پاشنه پا، مچ پا، زانو، آرنج، مچ دست و انگشتان دست است. همچنین در برخی مواقع بیماری نقرس خود را بصورت آرتریت و التهاب مزمن چند مفصل بدن نشان داده و از این نظر شبیه به بیماری روماتیسم مفصلی می‌شود.
از دیگر علائم نقرس رسوب اسید اوریک در کلیه و ایجاد سنگ‌های کلیوی است که در صورت مزمن شدن می‌تواند موجب نارسایی کلیه شود.
تشخیص نقرس
تشخیص نقرس معمولا با مشاهده حملات نقرسی است. در این بیماری معمولا یک مفصل بدن درگیر می‌شود و درگیری همزمان چند مفصل، همانند وضعیتی که در روماتیسم دیده می‌شود، کمتر است. تست‌های آزمایشگاهی که برای تشخیص بیماری نقرس وجود دارد، بررسی میزان اسید اوریک خون است، اما این ماده همیشه در خون افراد بیمار، بالا نیست. بنابراین، تست دیگری که احتمال خطا در آن کمتر است، توصیه می‌شود:
بررسی مایع مفصلی. در این تست، مایع توسط پزشک و با سوزن از مفصل کشیده شده و به آزمایشگاه فرستاده می‌شود و اگر میزان اسیداوریک بالاتر از حد طبیعی باشد، فرد مبتلا به نقرس است.
برخی مواقع، رادیوگرافی هم برای تشخیص نقرس، مناسب است، به طوری که یک تصویر ساده رادیوگرافی می‌تواند تجمع توفوسی در اطراف مفاصل و یا تخریب مفصل را نشان دهد. اما ممکن است از خود بپرسید توفوس به چه معناست: توده‌ای التهابی که در اثر رسوب اسید اوریک در بافت‌های جنب مفصلی و زیر جلدی ایجاد می‌شود.
چگونه نقرس را درمان کنیم؟
درمان نقرس شامل دو مرحله است؛ در مرحله اول باید سعی کنیم تا شدت حمله نقرسی یعنی درد و تورم مفصل بیمار هر چه سریع‌تر کاهش پیدا کند. برای اینکار، مواردی مانند سرد کردن مفصل و بالا نگه داشتن آن، مصرف داروهای ضد التهابی مانند بروفن یا ایندومتاسین و داروهایی مانند کلشیسین (Colchicine) توصیه می‌شود. در دو مورد آخر باید اشاره کنیم که این داروها موجب کاهش تجمع اورات می‌شوند و البته عوارض جانبی مانند اسهال و بدحالی را ایجاد می‌کنند.
سرد کردن مفصل موجب کاهش درد و تورم آن می‌شود. بنابراین برای تسکین نقرس زانو، سرمادرمانی و گرمادرمانی زیر نظر متخصص توصیه می‌شود.
گفته می‌شود که طب سوزنی الکتروآکوپانکچر در ترکیب با خون‌گیری و حجامت، نتایج خوبی برای درمان نقرس به همراه دارد. مؤثر بودن این درمان عمدتاً به این دلیل است که اسید اوریک خون به طور قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند. در درمان بلند مدت، هدف کاهش اسید اوریک بدن است تا بتوان از این طریق احتمال بروز حملات بعدی کاهش یابد.
اقدامات پیشگیرانه برای نقرس
مرحله دوم درمان نقرس هم، پیشگیری از بروز سایر حملات نقرسی است که با رعایت رژیم غذایی خاص و انجام ورزش‌های منظم اتفاق می‌افتد.
- تغییر رژیم غذایی بطوریکه بدن اسید اوریک کمتری تولید کند.
- مصرف کمتر گوشت قرمز ، جگر و کلیه و غذاهای دریایی و حبوبات که پروتئین زیادی دارند مهم است.
- مصرف داروهایی که موجب دفع بهتر اسید اوریک از طریق ادرار شود مانند پروبنسید یا داروهایی که موجب کاهش تولید آن در بدن می‌شوند مانند آلوپورینول.
- مصرف آب فراوان برای افزایش دفع آن از کلیه
- کاهش وزن
- ورزش: ورزش منظم باعث کاهش علائم نقرس و حتی پیشگیری از وقوع آن می‌شود. البته ورزش انجام شده، نباید بسیار شدید و سخت باشد، چرا که نتیجه برعکس دارد و علائم را تشدید می‌کند. ماساژ و ورزش‌های کششی، به حفظ انعطاف پذیری مفصل و جلوگیری از سفت شدن مفصل کمک می‌کند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر احساس یا تجربه درد ناگهانی و شدید در مفصل یا مفاصل وجود داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کرد. به یاد داشته باشید که بی‌توجهی به علائم نقرس منجر به از دست دادن حالت طبیعی مفاصل و بی حرکتی آنها می‌شود.
نقرس کاذب را فراموش نکنیم!
نقرس کاذبف یک بیماری مفصلی است که در آن مانند نقرس، کریستال‌هایی در مفصل رسوب می‌کنند. اما در این بیماری به جای اسید اوریک، کریستال‌های فسفات کلسیم در درون مفصل و بافت‌های اطراف مفصل رسوب می‌کنند.
اما این نکته را توجه داشته باشید: رسوب پیروفسفات کلسیم در مفصل ممکن است کاملا بدون علامت باشد، موجب التهاب مزمن مفصل شود و یا ممکن است بصورت التهاب ناگهانی مفصل و شبیه به حمله نقرسی باشد. گاهی اوقات هم در این بیماری، کریستال‌های پیروفسفات کلسیم در بورس‌ها و یا در تاندون‌ها رسوب کرده و موجب التهاب آنها می‌شود.
