بیماری غلظت خون یا اریتروسیتوزیس چیست؟
نوشته شده توسط سمانه نصیری
08 / 01 / 1400
بیماری غلظت خون به معنای تعداد بالای گلبولهای قرمز خون است. گلبولهای قرمز، مسئولیت حمل اکسیژن در جریان خون را به عهده دارند و اکسیژن را از ریهها به بافتهای سراسر بدن منتقل میکنند. بیماری غلظت خون به انگلیسی، اريتروسيتوز (Erythrocytosis) نام دارد و میتواند درنتیجه شرایطی اتفاق بیفتد که اکسیژنرسانی را محدود میکنند یا بیماریهایی که مستقیما تولید گلبولهای قرمز خون را افزایش میدهند. در ادامه با بیماری غلظت خون بیشتر آشنا میشوید.
فهرست مطالب
انواع بیماری غلظت خون چیست؟
بیماری غلظت خون بالا، با نام اریتروسیتوزیس شناخته میشود؛ در این بیماری، بدن بیشازحد گلبول قرمز تولید میکند. وجود بیشازحد این سلولها باعث غلیظ شدن بیشازاندازه خون میشود و درنتیجه منجر به لخته شدن خون و عوارض دیگر میشود. بیماری غلظت خون دو نوع است:
- بیماری غلظت خون اولیه: این نوع غلظت خون به دلیل مشکل در سلولهای مغز استخوان، یعنی جایی که در آن گلبولهای قرمز تولید میشوند، ایجاد میشود. غلظت خون اولیه گاهی ارثی است.
- غلظت خون ثانویه: یک بیماری یا استفاده از برخی داروهای خاص میتواند منجر به این نوع غلظت خون شود.
تفاوت اريتروسيتوز با پلیسیتمی (polycythemia)
اريتروسيتوز، افزایش گلبولهای قرمز نسبت به حجم خون است. اما پلیسیتمی هم به معنای افزایش غلظت گلبولهای قرمز و هم به معنای افزایش هموگلوبین است. هموگلوبین، پروتئین موجود در گلبولهای قرمز خون است که اکسیژن را به بافتهای بدن منتقل میکند.
علائم بیماری غلظت خون
اگر دچار بیماری غلظت خون باشید، احتمالا علائم و عوارض متعددی را تجربه میکنید. برخی از علائم بیماری غلظت خون عبارتاند از:
- سردرد
- سرگیجه
- تنگی نفس
- خوندماغ شدن
- افزایش فشارخون
- تاری دید
- خارش
همچنین داشتن بیشازحد گلبولهای قرمز خون میتواند خطر لخته شدن خون را افزایش دهد. اگر لخته در یکی از رگهای وارد شود، میتواند جریان خون را در اندامهای ضروری مانند قلب یا مغز مسدود کند. انسداد جریان خون میتواند منجر به حمله یا سکته قلبی شود.
علل بیماری غلظت خون
اريتروسيتوزیس اوليه از طريق ارثی قابلانتقال است و علت آن جهش در ژنهایی است که تعداد گلبولهای تولیدشده مغز استخوان شما را کنترل میکنند. وقتی یکی از این ژنها جهش پیدا کند، مغز استخوان گلبولهای قرمز اضافی تولید میکند، حتی اگر بدن به آنها نیازی نداشته باشد. علت دیگر اریتروسیتوزیس اولیه، پلیسیتمی ورا است. این اختلال باعث میشود که مغز استخوان بیشازحد لازم، گلبول قرمز تولید کند. درنتیجه خون بسیار غلیظ میشود.
اریتروسیتوزیس یا بیماری غلظت خون افزایش گلبول قرمزی است که در اثر بیماری زمینهای، استفاده از داروهای خاص یا برخی عوامل مربوط به سبک زندگی ایجاد میشود. علل اریتروسیتوزیس ثانویه عبارتاند از:
- سطح کم اکسیژن: وقتی دچار کمبود اکسیژن باشید، بدن برای جبران شرایطی که در اثر این مسئله به وجود میآیند، اقدام به تولید بیشتر گلبولهای قرمز میکند. شرایطی که باعث کمبود اکسیژن میشوند عبارتاند از:
- بیماری قلبی، مانند بیماری مادرزادی قلب در بزرگسالان
- نارسایی قلبی
- هموگلوبینوپاتی (Hemoglobinopathy): وضعیتی که در بدو تولد وجود دارد و باعث کاهش ظرفیت حمل اکسیژن در سلولهای قرمز خون میشود.
- زندگی در ارتفاعات زیاد
- تشدید یا بدتر شدن بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD)
- فیبروز ریوی و سایر بیماریهای ریوی
- آپنه خواب
- وابستگی به نیکوتین (سیگار کشیدن)
2. کمآبی بدن: اگر بخش مایع خون (پلاسما) کاهش پیدا کند، تعداد گلبولهای قرمز افزایش مییابد. یکی از دلایل کاهش بخش مایع خون، کمآبی است. در این شرایط، گلبولهای قرمز خون غلظت بیشتری پیدا میکنند، اما تعدادشان ثابت میماند.
3. داروهای افزاینده کارایی: برخی از داروها تولید سلولهای قرمز خون را تحریک میکنند و موجب بیماری غلظت خون میشوند، ازجمله:
- استروئیدهای آنابولیک (Anabolic steroids)
- دوپینگ خونی با استفاده از تزریق
- تزریق پروتئینی به نام اریتروپویتین (erythropoietin) که تولید گلبولهای قرمز خون را افزایش میدهد.
4. بیماری کلیوی: در بعضی از سرطانهای کلیه و یا پس از پیوند کلیه، ممکن است اریتروپویتین بیشاز حد نرمالی توسط کلیهها تولید شود (همیشه این اتفاق نمیافتد)، در نتیجه افزایش تولید گلبولهای قرمز خون رخ میدهد.
تشخیص بیماری غلظت خون
پزشک برای تشخیص بیماری غلظت خون با پرسش در مورد سابقه پزشکی و علائم شروع خواهد کرد و سپس معاینه بدنی انجام خواهد داد. در مرحله بعد، اندازهگیری میزان گلبولهای قرمز و اریتروپویتین لازم است که با آزمایش خون انجام میشود. اریتروپویتین هورمونی است که کلیهها آن را آزاد میکنند و هنگامیکه اکسیژن بدن کم باشد، تولید گلبولهای قرمز افزایش مییابد.
اگر مبتلا به اریتروسیتوزیس اولیه باشید، سطح اریتروپویتین پایین است، اما اگر دچار بیماری غلظت خون ثانویه باشید ممکن است سطح اریتروپویتین بالایی داشته باشید. از سوی دیگر، ممکن است لازم باشد برای تشخیص بیماری غلطت خون، موارد زیر نیز در بدن با آزمایش خون اندازهگیری شود:
- هماتوکریت: درصد گلبولهای قرمز در خون
- هموگلوبین
دیگر آزمایش غلظت خون، آزمایشی به نام پالس اکسیمتر (pulse oximetry) است که میزان اکسیژن موجود در خون شما را اندازهگیری میکند. در این آزمایش، یک پروب بر روی انگشت قرار میگیرد و از طریق آن اطلاعاتی در مورد درصد اکسیژن خون به دست میآید. این آزمایش میتواند نشان دهد که آیا کمبود اکسیژن باعث اریتروسیتوزیس شده است یا خیر.
اگر پزشک احتمال وجود مشکلی در مغز استخوان بدهد، احتمالا آزمایش جهش ژنتیکی به نام JAK2 را توصیه میکند. همچنین ممکن است نیاز به انجام عمل آسپیراسیون مغز استخوان یا بیوپسی هم باشد. این آزمایش نمونهای از بافت، مایع یا هر دو را از داخل استخوانهای شما خارج میکند. سپس این نمونه در آزمایشگاه آزمایش میشود تا از طریق آن بررسی شود که آیا مغز استخوان بیشازحد گلبولهای قرمز تولید میکند یا خیر. همچنین ممکن است لازم باشد ازنظر جهشهای ژنی که باعث تولید گلبول قرمز میشوند آزمایش شوید.
کاهش غلظت خون چگونه امکانپذیر است؟
اگر یک بیماری باعث غلظت خون شما شده باشد، ممکن است پزشک برای کاهش آن از یک روش یا برخی داروها استفاده کند که در ادامه با آنها آشنا میشوید.
- فلبوتومی (phlebotomy): در این روش، پزشک یک سوزن را به ورید وارد میکند و خون را از طریق یک لوله به داخل کیسه یا ظرف تخلیه میکند. ممکن است لازم باشد این روند را بهصورت مکرر انجام دهید تا زمانی که سطح گلبول قرمز خون به حد طبیعی برسد.
- داروی غلظت خون: در صورت تشخیص بیماری پلیسیتمی ورا در مغز استخوان، پزشک همچنین ممکن است دارویی به نام هیدروکسی اوره (hydroxyurea) را برای کند کردن تولید سلولهای قرمز خون در بدن تجویز کند. هنگام استفاده از هیدروکسی اوره لازم است مرتبا به پزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید سطح گلبولهای قرمز خون خیلی پایین نمیآید. داروهای دیگری مثل بوسولفان (busulfan) و اینترفرون (interferon) نیز ممکن است بهعنوان قرص غلظت خون تجویز شوند. پزشک ممکن است مصرف آسپرین را هم توصیه کند. مصرف مقادیر کم این مسکن بهصورت روزانه ممکن است به جلوگیری از لخته شدن خون کمک کند.
درمان خانگی غلظت خون
برای درمان بیماری غلظت خون، مهمترین کاری که میتوان انجام داد، مراجعه به پزشک است تا مشخص شود که چه مسئلهای باعث غلظت خون شده است و همچنین، در صورت وجود بیماری زمینهای، تحت درمان قرار بگیرید. تغییرات اضافی در سبک زندگی که در ادامه مطرح شده است نیز ممکن است توسط پزشک توصیه شود. به یاد داشته باشید که هیچیک از این راهکارها هرگز نباید بهجای آنچه پزشک توصیه یا تجویز میکند، انجام شود:
- برای بهبود عملکرد قلب و ریه خود ورزش کنید.
- گوشت قرمز و غذاهای غنی از آهن، کمتر بخورید.
- از مصرف مکملهای آهن خودداری کنید.
- خود را بهخوبی هیدراته نگه دارید (به اندازه کافی آب بنوشید).
- از مصرف داروهای ادرارآور، ازجمله قهوه و نوشیدنیهای کافئیندار خودداری کنید.
- مصرف سیگار را متوقف کنید، بهخصوص اگر مبتلا به COPD یا فیبروز ریوی هستید.
- از استفاده از استروئیدها، اریتروپویتین و سایر داروهایی که کارایی و عملکرد را افزایش میدهند، خودداری کنید.
درنهایت، همانطور که مطرح شد بیماری غلظت خون میتواند ناشی از برخی بیماریهای زمینهای یا سبک زندگی نامناسب باشد. غالبا بیماریهایی که باعث غلظت خون میشوند قابلدرمان نیستند. بااینحال، اگر درمان صورت نگیرد، اریتروسیتوزیس میتواند خطر لخته شدن خون، حمله و سکته قلبی را افزایش دهد. همچنین میتواند خطر ابتلا به سرطان خون و سایر انواع سرطانهای خون را افزایش دهد. دریافت درمانی که باعث کاهش تعداد گلبولهای تولیدشده در بدن شود میتواند علائم را کاهش بدهد و از بروز عوارض جلوگیری کند.
آزمایش خون در محل
به طور معمول آزمایش خون یا CBC، یکی از متداولترین آزمایشهایی است که پزشکان برای تشخیص اولیه بسیاری از بیماریها درخواست میدهند. شما میتوانید آزمایشهای مختلف و از جمله آزمایش خون را از طریق آزمایش آنلاین درخواست دهید تا متخصصین به محل اعزام شوند، نمونهگیری را انجام دهند و در نهایت جواب آزمایش در سریعترین زمان ممکن برای شما ارسال خواهد شد.
