بیماری آلزایمر،مراحل بیماری و راه های درمانی آن
نوشته شده توسط سمانه نصیری
19 / 12 / 1399
بیماری آلزایمر (Alzheimer Disease)، رایجترین نوع زوال عقل و بیماری عصب شناختی است که حدود 60 تا 80% از تخریب مغزی را موجب میشود و در بسیاری از موارد، افراد بالای 65 سال را درگیر میکند، اما در شرایط نادر، به سراغ افراد با سنین پایینتر هم میرود. این بیماری تاثیرات بسیار منفی روی بافت مغزی و در نتیجه تواناییهای عملکردی و ذهنی افراد میگذارد و طول عمر بیمار پس از ابتلا به بیماری تنها بین 6 تا 8 سال تخمین زده میشود. با این مقدمه کوتاه به سراغ بررسی علمی این بیماری میرویم.
فهرست مطالب
بیماری آلزایمر چیست؟
آلوئیز آلزایمر (Alois Alzheimer) اولین فردی است که این بیماری را با ویژگیهای علمی توصیف کرد و از همین رو، نام بیماری آلزایمر، الهام گرفته از اولین توصیف کننده آن است. این بیماری سومین علت مرگ در ایران است و خانوادههایی که بیمار آلزایمری دارند، از جهت روحی و عملکردی، شرایط سختی را میگذرانند.
زمانی که فرد به بیماری آلزایمر مبتلا میشود، گرهها و پلاکهایی در سلولهای مغزی شکل میگیرند که ارتباط بین سلولهای مغزی را مختل میکند. در نتیجه فرد در ابتدا علائمی مانند از دست دادن گهگاه حافظه، مشکلات در گفتار و یا رفتار تکانشی را تجربه میکند و در دراز مدت، با اختلال بیشتر در ارتباط دهی مغز، عملکرد عضلات، کاهش مییابد، استلال و شناخت دیگران برای فرد دشوارتر میشود و فرد کم کم منزویتر خواهد شد. به این ترتیب مانند هر بیماری پیشروندهای علائم این بیماری در ابتدا خفیف و در ادامه، شدید و آزار دهنده میشود.
علائم بیماری آلزایمر
عوارضی که بیماری آلزایمر در فرد ایجاد میکند، به تدریج زیاد میشوند و هر کدام هم، پیامدهای بعدی را به همراه دارند که در لیست زیر جای گرفتهاند:
1.از دست دادن حافظه: فرد به مرور در کسب یا به خاطر سپردن اطلاعات با مشکل روبرو میشود که منجر به رفتارهای بعدی میشود:
- تکرار سوال یا مکالمه
- گم کردن اشیاء
- فراموش کردن رویدادها یا قرارها
- سرگردانی یا گم شدن
2. نقایص شناختی: فرد ممکن است در استدلال، انجام کارهای پیچیده و قضاوت با مشکل روبرو شود. پیامدهای چنین رفتار، به ترتیب زیر است:
- کاهش درک ایمنی و خطرات
- مشکل در مدیریت پول یا پرداخت صورتحسابها
- مشکل در تصمیمگیری
- مشکل در انجام کارهایی که دارای چندین مرحله است، مانند لباس پوشیدن
- مشکلات در تشخیص
- ممکن است توانایی فرد در تشخیص چهره و اشیاء کاهش پیدا کند یا توانایی کمتری در استفاده از ابزارها داشته باشد. این مشکلات به دلیل مشکلات بینایی نیست.
3. مشکلات در آگاهی فضایی
ممکن است فرد در تعادل دچار مشکل شود. برای مثال، بیش از حد زمین بخورد یا چیزها را روی زمین بیندازد. همچنین ممکن است در هنگام لباس پوشیدن، در جهتیابی دچار مشکل شود.
4. مشکلات در صحبت کردن، خواندن یا نوشتن
فرد ممکن است برای پیدا کردن یک کلمه رایج به مشکل بخورد یا در گفتار، هجی یا نوشتن، بیشتر اشتباه کند.
5. تغییرات شخصیتی یا رفتاری
ممکن است تغییرات زیادی در شخصیت یا رفتار فرد ایجاد شود که برخی از آنها عبارتاند از:
- ناراحتی، عصبی بودن یا نگرانی بیشتر نسبت به قبل
- از دست دادن علاقه یا انگیزه برای فعالیتهایی که معمولا از آنها لذت میبرده است
- از دست دادن همدلی
6. رفتارهای وسواسی اجباری یا رفتارهای اجتماعی نامناسب
در سال 2016، محققان یافتههایی را منتشر کردند که نشان میدهد تغییر در حس شوخطبعی فرد ممکن است یکی از علائم اولیه آلزایمر باشد.
مراحل بیماری آلزایمر
در بیماری پیشرونده آلزایمر، فرایند بیماری را میتوان به سه مرحله تقسیم کرد. این مراحل بر حسب شدت علائم تقسیم بندی شدهاند و صرفا برای درک وضعیت بیماری طراحی شدهاند:
بیماری آلزایمر خفیف
افراد مبتلا به بیماری آلزایمر خفیف دچار مشکلات شناختی و یادآوری میشوند و پیامدهای این وضعیت، به ترتیب زیر ظاهر میشوند:
- بیشتر طول کشیدن کارهای روزانه توسط آنها
- مشکل در مدیریت پول و پرداختن صورتحسابها
- سرگردانی و گم شدن
- تغییر شخصیت و رفتار، مانند سریعتر عصبانی یا ناراحت شدن یا پنهان کردن چیزها
بیماری آلزایمر متوسط
در مراحل متوسط این بیماری، قسمتهایی از مغز که مسئول گفتار، حواس، استدلال و هوشیاری هستند، آسیب میبینند. این آسیبها پیامدهای زیر را به دنبال خواهند داشت:
- از دست دادن حافظه و گیجی بیشتر
- مشکل در شناسایی دوستان یا خانواده
- ناتوانی در یادگیری چیزهای جدید
- مشکل در انجام کارهایی که چند مرحله دارند، مانند لباس پوشیدن
- مشکل در کنار آمدن با شرایط جدید
- رفتار تکانشی
- توهم، هذیان، یا پارانویا
بیماری آلزایمر شدید
در بیماری آلزایمر شدید، پلاکها و گرهها در سراسر مغز ایجاد شدهاند و بافت مغز کوچک میشود. چنین شرایطی، پیامدهای زیر را به دنبال خواهد داشت:
- ناتوانی در برقراری ارتباط
- وابستگی به دیگران برای مراقبت
- قادر نبودن به ترک بستر در بیشتر مواقع
بیماری آلزایمر زودرس
اگرچه با بالاتر رفتن سن، احتمال ابتلا به آلزایمر در افراد بیشتر است، اما مطالعات و دادهها نشان میدهد، فرد ممکن است بسیار زودتر از سن 65 سالگی (آغاز دوره سالمندی)، به این بیماری مبتلا شود. به این ترتیب، افرادی که در سنین کمتر برای مثال 40 تا 50 سال به این بیماری مبتلا میشوند، به نوع زودرس آن مبتلا شدهاند. در بیماری آلزایمر زودرس، از دست دادن خفیف حافظه شروع میشود، فرد قدرت کمتری برای تمرکز انجام فعالیتهای روزانه دارد و هر چه بیماری پیشرفت میکند، علائم جدیتر میشوند.
با اینکه تاکنون تحقیقات بسیاری روی بیماری آلزایمر انجام میشود، دلایل دقیقی برای بیماری آلزایمر زودرس مشخص نشده، اما آنچه که مشخص است، همچنان فاکتورهای ژنتیکی پیشران چنین بیماریهایی هستند. به همین علت، به طور معمول، افرادی که در خانواده خود، سابقه ابتلا به بیماری آلزایمر دارند، با احتمال بیشتری در خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.
تفاوت بیماری آلزایمر با سایر بیماریهای زوال عقل
زوال عقل را میتوان نام کلی برای طیف وسیعی از بیماریها دانست که در آن، فرد عملکردهای شناختی خود را از دست میدهد. بیماری هانتینگتون، پارکینسون و کروتزفلد انواعی از بیماریهای زوال عقل هستند که در هر کدام، بخشی از سلولهای عصبی مرکزی دچار اختلال میشوند. اما آلزایمر، شایعترین و از انواع سخت بیماریهای زوال عقلی است.
تشخیص بیماری آلزایمر
تشخیص بیماری آلزایمر به طور معمول با مشاهده علائمی مانند کاهش عملکرد حافظه، عملکردهای شناختی یا تغییرات رفتاری رخ میدهد. دوستان و خانواده ممکن است زودتر از خود شخص متوجه علائم زوال عقل شوند و فرد را برای تشخیص نهایی به پیش پزشک متخصص ببرند. البته هیچ آزمایش واحدی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد و اگر پزشک با گزارشی که فرد و یا اطرافیانش میدهند، به بیماری آلزایمر مشکوک شد، سوالات بیشتری از تجربیات و سابقه پزشکی فرد انجام میدهد و ممکن است آزمایشهایی را هم تجویز کند:
- آزمونهای شناختی و حافظه، برای ارزیابی توانایی فکر کردن و به یادآوردن فرد
- آزمایش عملکرد عصبی، برای آزمایش تعادل، حواس و بازتاب فرد
- آزمایش خون یا ادرار
- سیتیاسکن یا ام آر آی مغز
- آزمایش ژنتیک
تعدادی ابزار برای ارزیابی عملکرد شناختی در دسترس است. در برخی موارد، آزمایش ژنتیکی میتواند ضروری باشد، زیرا علائم زوال عقل میتواند به یک بیماری ارثی مانند بیماری هانتینگتون مرتبط باشد. برخی از اشکال ژن APOE، فرم e4 با احتمال بیشتری ابتلا به بیماری آلزایمر را نشان میدهد. آزمایش زودهنگام این ژنها به شما کمک میکند که احتمال ابتلای خود به بیماری آلزایمر را بررسی کنید. با این حال، هنوز در مورد اعتبار این آزمایش، بحث وجود دارد و نتایج آن کاملا قابلاعتماد نیست.
علت بیماری آلزایمر
مانند همه انواع زوال عقل، بیماری آلزایمر به دلیل تخریب و در نهایت مرگ سلولهای مغزی ایجاد میشود، به این معنی که با گذشت زمان، سلولهای مغزی از بین میروند. در یک فرد مبتلا به آلزایمر، بافت مغز سلولهای عصبی و ارتباطات کمتری دارد و رسوبات ریزی معروف به پلاک و گره در بافت عصبی ایجاد میشوند.
پلاکها بین سلولهای مغزی در حال مرگ ایجاد میشوند. آنها از پروتئینی ساخته میشوند که به عنوان بتا آمیلوئید (Aβ) شناخته میشود. گرهها در داخل سلولهای عصبی ایجاد میشوند و آنها از پروتئین دیگری به نام تاو (Tau) ساخته میشوند. تاکنون، محققان بهطور کامل دلیل وقوع این تغییرات را شناسایی نکردهاند و عوامل مختلفی ممکن است در این امر دخیل باشد.
عوامل خطر بیماری آلزایمر
عوامل خطر اجتنابناپذیر برای بیماری آلزایمر عبارتاند از:
- سالخوردگی
- داشتن سابقه خانوادگی بیماری آلزایمر
- داشتن ژنهای خاص
از دیگر عواملی که خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش میدهند میتوان به آسیبهای مغزی شدید یا مکرر و قرار گرفتن در معرض برخی آلایندههای محیطی مانند فلزات سمی، سموم دفع آفات و مواد شیمیایی صنعتی اشاره کرد. عوامل قابلتغییر که میتوانند از ابتلا به آلزایمر جلوگیری کنند عبارتاند از:
- ورزش منظم
- پیروی از یک رژیم غذایی متنوع و سالم
- سالم نگه داشتن سیستم قلبی عروقی
- مدیریت عوامل خطر بیماریهای قلبی عروقی، دیابت، چاقی و فشارخون بالا
- فعال نگه داشتن مغز در طول زندگی
درمان بیماری آلزایمر
در ارتباط با بیماری آلزایمر و راههای درمان آن لازم است بدانید تاکنون، هیچ درمانی برای بیماری آلزایمر شناخته نشده است، زیرا برگشت سلولهای مغزی امکانپذیر نیست. با این حال، برخی روشهای درمانی میتوانند علائم بیماری آلزایمر را کاهش دهند و کیفیت زندگی فرد، خانواده و مراقبان او را بهبود بخشند. موارد زیر مولفههای مهم مراقبت از افراد مبتلا به زوال عقل است:
- مدیریت موثر هر شرایطی که علاوه بر آلزایمر ایجاد میشوند
- برنامههای مراقبت روزانه
- مشارکت گروهها و خدمات حمایتی
- در ادامه به داروها و روشهای درمانی تغییر رفتار برای بیماری آلزایمر پرداختهایم.
داروهایی برای علائم شناختی در آلزایمر
هیچ دارویی برای درمان بیماری آلزایمر در دسترس نیست، اما برخی از داروها ممکن است علائم این بیماری را کاهش دهند و به بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کنند. داروهایی به نام مهارکنندههای کولین استراز (cholinesterase inhibitors) میتوانند علائم شناختی آلزایمر ازجمله از دست دادن حافظه، گیجی، تغییر روند فکر و مشکلات قضاوت را بهبود ببخشند. آنها ارتباطات عصبی درون مغز را بهبود میبخشند و روند پیشرفت علائم شناختی آلزایمر را کند میکنند. سه داروی رایج برای این منظور عبارتاند از:
- دونپزیل (donepezil)، برای درمان در تمام مراحل بیماری
- گالانتامین (galantamine)، برای درمان در مراحل خفیف تا متوسط بیماری
- ریواستیگمین (rivastigmine)، برای درمان بیماری در مراحل خفیف تا متوسط
- داروی دیگری بنام ممانتین (memantine) نیز برای درمان بیماری آلزایمر متوسط تا شدید استفاده میشود. پزشک ممکن است ترکیبی از ممانتین و دونپزیل را نیز تجویز کند.
درمانهای هیجانی و رفتاری آلزایمر
مدیریت تغییرات احساسی و رفتاری ناشی از بیماری آلزایمر میتواند بسیار چالشبرانگیز باشد. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است بهطور فزایندهای تحریکپذیری، اضطراب، افسردگی، بیقراری، مشکلات خواب و سایر مشکلات را تجربه کنند. درمان علل اصلی این تغییرات میتواند مفید باشد. برخی از این تغییرات ممکن است ناشی از عوارض جانبی داروها، ناراحتی از سایر شرایط پزشکی یا مشکلات شنوایی یا بینایی باشد.
شناسایی علل این تغییرات و اجتناب از آن علل یا تغییر آنها میتواند به افراد کمک کند که با تاثیرات بیماری بهتر مقابله کنند. برخی از این علل میتوانند تغییر محیط، مراقبان جدید یا خواستن از فرد برای استحمام یا تغییر لباس باشند. برای حل موانع و افزایش راحتی، امنیت و آرامش روانی فرد اغلب میتوان محیط را تغییر داد. در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهایی را برای کاهش این علائم توصیه کند که برخی از آنها عبارتاند از:
- داروهای ضد افسردگی، برای خلق پایین
- داروهای ضد اضطراب
- داروهای ضد روانپریشی، برای توهم، هذیان یا پرخاشگری
علاوه بر دارو، تغییر سبک زندگی نیز ممکن است به فرد در مدیریت وضعیت خود کمک کند. بهعنوانمثال، پزشک ممکن است راهکارهایی را برای کمک به فرد توصیه کند که برخی از آنها عبارتاند از:
- تمرکز بر وظایف
- محدود کردن سردرگمی
- اجتناب از درگیری
- استراحت روزانه کافی
- آرام بودن
برخی از افراد بر این باورند که ویتامین E میتواند از کاهش تواناییهای ذهنی جلوگیری کند، اما مطالعات نشان میدهد که تحقیقات بیشتری در این مورد لازم است. مهم است که قبل از مصرف ویتامین E یا سایر مکملها حتما با پزشک مشورت شود زیرا این داروها میتوانند در برخی از داروهایی که برای درمان بیماری آلزایمر استفاده میشوند، تداخل ایجاد کنند.
تغذیه مناسب بیماران مبتلا به آلزایمر
رژیم خاصی برای مبتلایان به بیماری آلزایمر وجود ندارد، اما تغذیه مناسب میتواند برخی علائم را کاهش دهد و به افراد کمک کند تا احساس خوبی داشته باشند. وقتی از فردی که به این بیماری مبتلا است مراقبت میشود، روشهای سادهای وجود دارد که با استفاده از آنها تغذیه سالم و دلپذیر برای فرد فراهم میشود. برخی از نکات مهم در تغذیه افراد مبتلا به آلزایمر شامل موارد زیر است:
- استفاده از انواع غذاها، به ویژه میوهها و سبزیجات، غلات سبوسدار، پروتئین بدون چربی و لبنیات کمچرب
- داشتن وزن سالم
- محدود کردن غذاهای دارای چربی اشباعشده و کلسترول بالا، مانند گوشتهای چرب و غذاهای سرخشده
- کاهش مصرف قند
- خودداری از مصرف زیاد نمک
- نوشیدن مقدار زیادی آب
ازآنجاییکه مصرف برخی از داروهای آلزایمر میتواند باعث یبوست شود رعایت نکاتی که مطرح شد به کاهش احتمال یبوست کمک میکند. همچنین، ممکن است فرد مبتلا به آلزایمر به اندازه کافی آب ننوشد زیرا سیگنال تشنگی در بدن او به اندازه کافی قوی نیست. برخی از داروها نیز میتوانند دهان او را خشک کنند. به همین دلیل، نوشیدن زیاد آب بسیار مهم است.
راه های پیشگیری از آلزایمر
همانطور که هیچ درمانی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد، همه اقدامات پیشگیرانه نیز صد در صد موثر نیستند. با این حال، محققان بر روی عادات کلی سبک زندگی سالم به عنوان روشهای جلوگیری از کاهش عملکرد شناختی تاکید میکنند. برخی از این روشها عبارتاند از:
- ترک سیگار
- ورزش منظم
- تمرینات شناختی منظم
- داشتن رژیم غذایی گیاهی
- مصرف بیشتر آنتیاکسیدان
- زندگی فعال اجتماعی
راه های مراقبت از بیماری آلزایمر
اگر یکی از عزیزانتان به بیماری آلزایمر مبتلاست، ممکن است بخواهید از او مراقبت کنید. این مراقبت، یک کار تمام وقت است که معمولا آسان نیست اما میتواند بسیار مفید باشد. مراقب بودن مهارتهای زیادی میخواهد که شامل صبر، خلاقیت، استقامت و توانایی دیدن شادی در هنگام مراقبت از فردی که دوستش دارید است.
مهم است که در هنگام مراقبت از فرد مبتلا به آلزایمر، علاوه بر او از خودتان نیز مراقبت کنید. این مسئولیت میتواند خطر استرس، تغذیه نامناسب و کاهش ورزش کردن را در شما به دنبال داشته باشد. اگر وظیفه مراقبت را بر عهده بگیرید، ممکن است لازم باشد از مراقبان حرفهای و همچنین اعضای خانواده نیز کمک دریافت کنید.
درنهایت، بیماری آلزایمر، یک بیماری پیچیده است که مسائل زیادی در مورد آن ناشناخته باقی مانده است. آنچه تاکنون در مورد این بیماری میدانیم این است که با گذشت زمان وضعیت فرد مبتلا به آلزایمر بدتر میشود اما درمان میتواند به تاخیر علائم کمک کند و کیفیت زندگی فرد را بهبود ببخشد. اگر فکر میکنید شما یا یکی از عزیزانتان ممکن است علائم آلزایمر را داشته باشید، اولین قدم این است که با پزشک خود صحبت کنید. پزشک میتواند به شما در تشخیص بیماری و در مورد آنچه میتوانید انتظار داشته باشید و همچنین نحوه دریافت مراقبت، کمک کند.
