بواسیر چیست و چگونه درمان میشود؟
نوشته شده توسط سمانه نصیری
03 / 12 / 1399
بواسیر یا همورویید (Hemorrhoid)، رگهای متورم شدهای هستند که به شکل توده در اطراف مقعد یا راست روده به وجود میآیند و موجب درد و ناراحتی در این ناحیه به ویژه در زمان دفع میشوند. آمارها نشان میدهد تقریبا نیمی از بزرگسالان تا 50 سالگی، علائم بواسیر را تجربه میکنند و گهگاه بدون آنکه به درمان آن بپردازند، روند بهبود بواسیر طی میشود. آنچه در این مقاله خواهید خواند، تلاشی است برای گردآوری اطلاعاتی از این بیماری شایع. امیدواریم با خواندن این دادهها، همگی به سلامتی و نشانههای کم و زیادی که در بدنمان ایجاد میشود، توجه بیشتری داشته باشیم.
فهرست مطالب
انواع بواسیر
بواسیر در انواع مختلفی دیده میشود، اما دو نوع داخلی و خارجی، بیش از سایر انواع شایعاند. بواسیر داخلی در مقعد یا راست روده و بواسیر خارجی در خارج از مقعد ایجاد میشود. بواسیر خارجی شایعترین و دردسرسازترین نوع هموروئید است و درد، خارش شدید و مشکل در نشستن از علائم و عوارض شدید این اختلال و یا بهتر بگوییم، بیماری است. اما خبر خوبی هم وجود دارد: انواع بواسیرها، قابل درمان هستند و در ادامه، پس از بررسی دقیقتر انواع بواسیر، روشهای درمانی بررسی شدهاند:
1. بواسیر داخلی
بواسیر داخلی، راست روده را درگیر میکند و همیشه قابل مشاهده و شناسایی سریع نیست، چرا که در نواحی عمیق راست روده ایجاد میشود و چون هیچ عصبی در رکتوم یا روده راست وجود ندارد، افراد مبتلا به بواسیر داخلی اغلب متوجه وجود آن نمیشوند و بدین ترتیب قادر به تشخیص بیماری نخواهند بود. اما دو خبر خوب وجود دارد: در کنار رمزآلود بودن بواسیر داخلی، نمیتوان آن را نوع شدید دانست و اغلب بدون انجام درمانی خاص، بهبود حاصل میشود. اما این موضوع را هم به یاد داشته باشید که بواسیر داخلی با مدفوعی که از روده راست میگذرد، اغلب تحریک شده و ممکن است باعث خونریزی شود. اگر بواسیر داخلی درد یا ناراحتی زیادی ایجاد کند، حتما باید به پزشک مراجعه کرد.
اگر بواسیر داخلی شدیدتر شود، ممکن است تورم به حدی برسد که به شکل بیرونزدگی از مقعد خارج شود و درد و ناراحتی ایجاد کند. در چنین شرایطی، به این نوع بواسیر، خارجی میگویند و علائم زیر نشانه این نوع اختلال است:
- درد یا ناراحتی
- خارش
- سوزش
- تودههای قابل توجه یا متورم نزدیک به مقعد
2. بواسیر پرولاپس
هنگامی که بواسیر داخلی متورم شده و از مقعد خارج شود، بواسیر پرولاپس (hemorrhoid prolapse) ایجاد میشود. پزشک ممکن است بر اساس چسبندگی بواسیر، چندین حالت را در نظر بگیرد:
- حالت اول: بواسیر اصلا پرولاپس نیست.
- حالت دوم: بواسیر پرولاپس است، اما خود به خود جمع میشود. این مورد ممکن است فقط در صورت فشار آوردن به ناحیه مقعدی مانند فشار آوردن در هنگام دفع مدفوع، خارجی شده و سپس به حالت طبیعی خود برگردد.
- حالت سوم: پرولاپس است و فرد باید بواسیر را فشار داده و آن را به عقب بازگرداند. عملی کردن این مورد اغلب نیاز به درمان و کمک پزشک دارد و ممکن است بسیار دردناک باشد.
- حالت چهارم: پرولاپس است و فرد قادر به فشار دادن و بازگرداندن بواسیر به عقب نیست. در این حالت معمولا به منظور جلوگیری از درد یا عوارض بعدی، لازم است به پزشک مراجعه شود.
بواسیر پرولاپس مانند تودههای قرمز متورم یا برجستگیهایی در خارج از مقعد هستند. اگر فرد از آینه برای بررسی این ناحیه استفاده کند، به راحتی قادر به دیدن آنها خواهد بود. پرولاپس ممکن است علائم دیگری به جز برآمدگی نداشته باشد، با این حال ممکن است درد یا ناراحتی، خارش یا سوزش هم ایجاد کند. در برخی موارد، برای برداشتن یا اصلاح پرولاپس امکان دارد فرد به جراحی نیاز داشته باشد تا درد و عارضهای برای وی ایجاد نشود.
3. بواسیر خارجی
بواسیر خارجی در مقعد، دقیقاً در محل حرکات روده ایجاد میشود. این نوع از بواسیر همیشه قابل مشاهده نیست، اما گاهی اوقات به صورت تودههایی در سطح مقعد دیده میشوند. همچنین در هنگام تورم مشاهده آنها آسانتر است و رنگی مایل به آبی با رگهای متورم در زیر سطح پوست مقعدی هستند.
لازم است بدانید، بواسیر خارجی معمولاً یک مسئله حاد پزشکی نیست. اما اگر باعث درد یا ناراحتی در زندگی روزمره میشود، باید به پزشک مراجعه کرد.
علائم بواسیر خارجی اساساً همان علائم داخلی است. اما از آنجا که آنها در خارج از ناحیه رکتوم قرار دارند، ممکن است هنگام نشستن، انجام فعالیتهای بدنی یا حرکات روده، درد یا ناراحتی بیشتری احساس شود. اگر بواسیر خارجی باعث درد و ناراحتی بسیار شدید میشود باید به پزشک مراجعه کرد.
4. بواسیر ترومبوز
بواسیر ترومبوز دارای لخته خون (ترومبوز) (hemorrhoid trombose) در بافت بواسیر است. این بواسیر ممکن است به صورت تورم در اطراف مقعد قابل مشاهده باشد. ترومبوز در واقع یک عارضه است که در بواسیر، منجر به ایجاد لخته خون میشود. البته، لخته شدن خون ممکن است در بواسیر داخلی و خارجی نیز اتفاق بیفتد و علائم آن اغلب شامل موارد زیر هستند:
- درد شدید و خارش
- تورم و قرمزی
- رنگ مایل به آبی در اطراف ناحیه بواسیر
در صورت افزایش درد، خارش یا التهاب در اطراف ناحیه مقعد لازم است در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرد. برای جلوگیری از بروز عوارضی مانند کمبود خونرسانی به بافت مقعدی، بواسیر ترومبوز باید سریع درمان شود.
علائم انواع بواسیر
علائم و نشانههای بواسیر معمولاً به نوع آن بستگی دارد.
1. بواسیر خارجی
- خارش یا تحریک در ناحیه مقعدی
- درد یا ناراحتی
- مشاهده تورم در اطراف مقعد
- خون ریزی
2. بواسیر داخلی
همانطور که در بالا اشاره شد، این نوع از بواسیر قابل مشاهده نیست و به ندرت باعث ایجاد ناراحتی در فرد میشود. اما فشار یا تحریک در هنگام دفع مدفوع باعث:
- خونریزی بدون درد در حین حرکات روده (ممکن است مقدار کمی خون قرمز روشن در توالت و یا دستمال توالت مشاهده کرد).
- تحریک کردن بواسیر پرولاپس یا برجسته به درون مقعد که منجر به درد و تحریک میشود.
3. بواسیر ترومبوز
اگر خون در بواسیر خارجی جمع شود و لخته (ترومبوز) ایجاد کند، معمولا منجر به بروز موارد زیر شود:
- درد شدید
- تورم
- التهاب
- وجود یک توده سخت در نزدیکی مقعد
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر در حین حرکات روده، افراد متوجه خونریزی شوند یا بواسیری داشته باشد که پس از یک هفته مراقبت در منزل بهبود نیابد، باید با پزشک خود صحبت کنند. خونریزی مقعدی را باید جدی گرفت. زیرا همیشه به علت وجود بواسیر نیست و ممکن است علائم یک بیماری جدی دیگر مانند سرطان روده بزرگ یا سرطان مقعد باشد. در نهایت، اگر مقادیر زیادی خونریزی مقعدی، سبکی سر، گیجی یا ضعف احساس شود، باید به اورژانس مراجعه کرد.
چه عواملی باعث ایجاد بواسیر میشوند؟
هر چیزی که به مقعد یا راست روده فشار وارد کند یا آن را تحریک کند، باعث گشاد شدن رگها و همینطور ایجاد بواسیر میشود. برخی از علل رایج عبارتند از:
- داشتن اضافه وزن
- فشار آوردن هنگام حرکات روده
- مبتلا به اسهال یا یبوست
- عملکرد نامنظم دستگاه گوارشی
- طولانی نشستن
- باردار بودن یا زایمان کردن
- نخوردن فیبر کافی در رژیم غذایی
- استفاده بیش از حد از ملین
با بالا رفتن سن و انجام مداوم مواردی که در بالا اشاره شد، احتمال ایجاد بواسیر افزایش مییابد. همچنین، بواسیرهای خارجی به احتمال زیاد ترومبوز میشوند، اگرچه هیچ عاملی که منجر به افزایش این احتمال شود، تا به امروز شناخته نشده است.
بواسیر چگونه تشخیص داده میشود؟
گاهی برای تشخیص بواسیر، معاینه بصری مقعد کافیست و برای تأیید تشخیص و همچنین بررسی ناهنجاریهای موجود در داخل معقد، پزشک ممکن است معاینه متفاوتی را انجام دهد. این نوع بررسی به عنوان آزمایش رکتال دیجیتال شناخته میشود. در طی این معاینه، پزشک با استفاده از یک دستکش دست خود را پوشانده و یکی از انگشتان خود را روغنکاری یا چرب کرده و آن را وارد روده راست فرد میکند.
با توجه به وجود احتمال ابتلا به سایر بیماریهای دستگاه گوارش، پزشک ممکن است آزمایشهای دیگری مانند آنوسکوپی (anoscopy)، سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی را هم تجویز کند. هر یک از این آزمایشات با استفاده از یک دوربین کوچک توسط پزشک و برای تشخیص هرگونه ناهنجاری در مقعد، راست روده یا روده بزرگ انجام میشود.
با آنوسکوپی داخل مقعد بررسی میشود. سیگموئیدوسکوپی حدود 40 سانتی متر از روده بزرگ را بررسی میکند و با کولونوسکوپی کل روده بزرگ بررسی میشود.
نحوه انجام این آزمایشات بدین صورت است که یک دوربین کوچک فیبر نوری در یک لوله کوچک قرار گرفته و سپس به داخل راست روده وارد میشود. با این آزمایش، پزشک دید واضحی از داخل راست روده دارد و قادر به معاینه و بررسی بهتر وضعیت بیمار خواهد بود.
گزینههای درمانی بواسیر کدامند؟
پس از تشخیص وضعیت بیمار، پزشک روشهای درمانی را در نظر میگیرد که عبارتاند از:
1. تسکین درد: برای به حداقل رساندن درد، میتوان به مدت 10 دقیقه در یک وان آب گرم دراز کشید. همچنین میتوان یک بطری آب گرم را در ناحیهای که بواسیر وجود دارد قرار داد تا درد آن اندکی تسکین یابد. در صورتی که درد بواسیر غیرقابل تحمل است، استفاده از شیاف، پماد یا کرمهای دارویی سوزش و خارش گزینه خوبی محسوب میشوند. شیافهای بواسیر را میتوان به راحتی در فروشگاهها پیدا کرد.
2. مکملهای فیبر دار: در صورتی که فرد از یبوست رنج میبرد، به منظور نرم شدن مدفوع و راحت دفع کردن آن میتوان از مکملهای دارای فیبر استفاده کرد. دو مکمل رایج که سرشار از فیبر هستند عبارتاند از: پسیلیوم و متیل سلولز.
3. درمانهای خانگی: درمانهای موضعی بدون نسخه مانند هیدروکورتیزون یا کرم بواسیر میتوانند ناراحتی ناشی از بواسیر را تسکین دهند. نشستن در آب گرم نیز به کاهش علائم بواسیر کمک میکند.
باید توجه داشت، که در زمان دوش گرفتن نباید از صابون استفاده کرد، زیرا صابون باعث تشدید بواسیر میشود. همچنین، باید در استفاده از دستمالهای خشک و خشن به منظور خشک کردن خود بعد از استفاده از سرویس بهداشتی، خودداری کرد. علاوه بر این، استفاده از کمپرس سرد روی مقعد میتواند به کاهش تورم بواسیر کمک کند. مسکنها مانند استامینوفن، ایبوپروفن یا آسپرین نیز تا حدودی درد یا ناراحتی را تسکین میدهند.
4. روشهای پزشکی: اگر درمانهای خانگی به رفع بواسیر کمک نکند، ممکن است پزشک بستن حلقه لاستیکی که منجر به قطع شدن گردش خون در بواسیر میشود را پیشنهاد کند. این فرایند به علت قطع گردش خون، باعث کوچک شدن بواسیر میشود. البته این موضوع را فراموش نکنیم که این روش فقط باید توسط یک متخصص انجام شود.
اگر بستن حلقه لاستیکی نیز گزینه مناسبی برای از بین بردن بواسیر نباشد، پزشک ممکن است تزریق درمانی یا اسکلروتراپی را انجام دهد. در این روش، پزشک مستقیماً ماده شیمیایی را به رگ خونی تزریق میکند، که باعث کاهش سایز بواسیر خواهد شد.
