آندومتریوز
نوشته شده توسط مهدی یاری
05 / 04 / 1400
فهرست مطالب
آندومتریوز چیست؟
آندومتریوز نوعی اختلال است که در آن بافتی مشابه بافت پوشش داخلی رحم را تشکیل میدهد، در خارج از حفره رحم رشد میکند. به این پوشش که در خارج از رحم رشد میکند، آندومتر گفته میشود.
آندومتریوز هنگامی اتفاق میافتد که بافت آندومتر روی تخمدانها، روده و بافتهای لگن رشد کند. گسترش بافت آندومتر به خارج از منطقه لگن غیرمعمول است، اما غیرممکن نیست. بافت آندومتر که در خارج از رحم رشد میکند به عنوان کاشت آندومتر شناخته میشود.
تغییرات هورمونی چرخه قاعدگی بر روی بافت نابجا آندومتر تأثیر میگذارد و باعث ملتهب شدن و دردناک شدن آن میشود. این بدان معنی است که بافت رشد میکند، ضخیم شده و تجزیه میشود. با گذشت زمان، بافتی که شکسته است جایی برای خارج شدن ندارد و در لگن گیر میکند. این بافت محبوس شده در لگن میتواند باعث بروز موارد زیر شود:
- تحریک
- تشکیل اسکار
- چسبندگی که در آن بافت اندامهای لگن را به هم متصل میکند
- درد شدید در دوران قاعدگی
- مشکلات باروری
آندومتریوز یک بیماری شایع در میان زنان است که حدودا 10 درصد از زنان به آن مبتلا هستند.
علائم آندومتریوز
علائم آندومتریوز متفاوت است. برخی از زنان علائم خفیفی را تجربه میکنند، اما برخی دیگر علائم متوسط تا شدید را مشاهده میکنند. شدت درد، درجه یا مرحله بیماری را نشان نمیدهد. ممکن است فرد به نوع خفیفی از بیماری مبتلا باشد اما درد شدیدی را تجربه کند. همچنین ممکن است نوع بیماری شدید باشد و ناراحتی و درد بسیار کمی را ایجاد کند. درد لگن شایعترین علامت آندومتریوز است. همچنین ممکن است علائم زیر نیز بروز دهند:
- دورههایی با قاعدگی دردناک
- درد در قسمت تحتانی شکم قبل و هنگام قاعدگی
- گرفتگی عضلات یک یا دو هفته قبل از قاعدگی
- خونریزی قاعدگی شدید
- خونریزی بین دورههای قاعدگی
- ناباروری
- درد پس از رابطه جنسی
- ناراحتی حرکات روده
- کمردرد که ممکن است در هر زمان از چرخه قاعدگی رخ دهد
همچنین ممکن است فرد مبتلا به این بیماری هیچ علامتی را مشاهده نکند. بدین خاطر است که معاینه مرتب و منظم توسط پزشک زنان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. زیرا این امکان برای فرد فراهم میشود تا پزشک هرگونه تغییر را کنترل کند. در صورتی که فرد یک یا چند مورد از علائم را مشاهده کند، از اهمیت بیشتری برخوردار است.
انواع آندومتریوز
سه نوع اصلی آندومتریوز وجود دارد که بر اساس مکان آن است:
آندومتریوز ضایعه صفاقی سطحی: این رایجترین نوع بیماری آندومتریوز است. ضایعاتی در قسمت صفاق ایجاد میشوند که نازک هستند و حفره لگن را میپوشانند.
آندومتریوما (ضایعه تخمدان): این نوع از بیماری شامل کیستهای تیره و پر از مایعات است که در اعماق تخمدان تشکیل میشوند. آندومتریوما به درمان پاسخ خوبی نمیدهد و ممکن است به بافت سالم آسیب برسانند.
اندومتریوز نفوذ عمیق: این نوع در زیر صفاق رشد میکند و میتواند اندامهای نزدیک رحم مانند روده یا مثانه را نیز درگیر کند. حدود 1٪ تا 5٪ زنان مبتلا به آندومتریوز به این نوع از بیماری مبتلا هستند.
درمان آندومتریوز
قابل درک است که افراد مبتلا به آندومتریوز میخواهد از درد و سایر علائم این بیماری سریعا رهایی یابند. در صورت عدم درمان آندومتریوز ، این وضعیت میتواند زندگی را مختل کند. با این حال، لازم است بدانید آندومتریوز درمانی ندارد اما علائم آن قابل کنترل است.
گزینههای پزشکی و جراحی برای کمک به کاهش علائم و مدیریت هرگونه عوارض احتمالی در دسترس هستند. پزشک ممکن است ابتدا درمانهای محافظه کارانه را امتحان کند. در صورت عدم بهبودی، این امکان وجود دارد که جراحی را توصیه کنند.
واکنش افراد به این گزینههای درمانی متفاوت است. بدین خاطر پزشک به بیمار کمک میکند تا یکی از موارد مناسب را انتخاب کند. به دست آوردن گزینههای تشخیص و درمان در اوایل بیماری ممکن است ناامیدکننده باشد. به دلیل مشکلات باروری، درد و ترس از عدم تسکین، کنترل این بیماری از نظر ذهنی دشوار است. یافتن یک گروه پشتیبانی یا آموزش بیشتر خود در مورد این شرایط را باید در نظر بگیرید. گزینههای درمان عبارتند از:
- داروهای ضد درد
میتوان داروهای ضد درد مانند ایبوپروفن بدون نسخه را امتحان کرد، اما این داروها در همه موارد موثر نیستند.
- هورمون درمانی
مصرف مکمل هورمونها گاهی اوقات میتواند درد را تسکین داده و پیشرفت آندومتریوز را متوقف کند. هورمون درمانی به بدن کمک میکند تغییرات هورمونی ماهانه را که باعث رشد بافتی میشود (در هنگام آندومتریوز ایجاد میشوند) ، تنظیم کند.
- پیشگیری از بارداری هورمونی
پیشگیری از بارداری هورمونی با جلوگیری از رشد ماهانه و تجمع بافت آندومتر، باروری را کاهش میدهد. قرصهای ضد بارداری، وصلهها و حلقههای واژن میتوانند درد آندومتریوز را کاهش دهند یا حتی از بین ببرند.
- تزریق مدروکسی پروژسترون (Depo-Provera)
این دارو نیز در توقف قاعدگی موثر است. رشد کاشت آندومتر را متوقف میکند. درد و سایر علائم را نیز تسکین میدهد. تزریق مدروکسی ممکن است به عنوان اولین راه درمانی انتخاب سنجیدهای نباشد زیرا در برخی موارد خطر کاهش تولید استخوان، افزایش وزن و افزایش میزان افسردگی را به دنبال دارد.
- آگونیستها و آنتاگونیستهای آزاد کننده هورمون گنادوتروپین (GnRH)
زنان از آگونیستها و آنتاگونیستهای آزاد کننده هورمون گنادوتروپین (GnRH) برای جلوگیری از تولید استروژن که تخمدانها را تحریک میکند، استفاده کنند. استروژن هورمونی است که به طور عمده مسئول ایجاد خصوصیات جنسی زنان است. جلوگیری از تولید استروژن از قاعدگی جلوگیری کرده و یائسگی مصنوعی ایجاد میکند.
- دانازول
دانازول داروی دیگری است که برای جلوگیری از قاعدگی و کاهش علائم استفاده میشود. هنگام مصرف دانازول، بیماری ممکن است به پیشرفت خود ادامه دهد. دانازول میتواند عوارضی از جمله آکنه و هیرسوتیسم داشته باشد. هیرسوتیسم به رشد غیرطبیعی مو در صورت و بدن گفته میشود. سایر داروها مورد مطالعه قرار گرفتهاند تا مشخص شود که علائم را بهبود بخشیده و روند بیماری را کند میکنند یا خیر.
- جراحی محافظه کارانه
جراحی محافظه کارانه برای زنانی است که میخواهند باردار شوند یا درد شدیدی را تجربه میکنند و درمان هورمونی برای آنها موثر نیست. هدف از جراحی محافظه کارانه برداشتن یا از بین بردن رشد آندومتر بدون آسیب رساندن به اندامهای تولید مثل است.
لاپاراسکوپی ، یک جراحی با حداقل تهاجم است که برای تشخیص و شناسایی نوع آندومتریوز استفاده میشود. همچنین برای از بین بردن بافت آندومتر مورد لستفاده قرار میگیرد. یک جراح برای برداشتن رشد و یا سوزاندن یا بخار کردن بافتهای مورد نظر، شکافهای کوچکی در شکم ایجاد میکند. امروزه با پیشرفت علم معمولاً از لیزر به عنوان راهی برای از بین بردن این بافت “خارج از محل” استفاده میشود.
- هیسترکتومی
اگر وضعیت بیمار با سایر روشهای درمانی بهبود نیابد، پزشک ممکن است به عنوان آخرین راه حل درمانی، برداشتن رحم یا هیسترکتومی را توصیه کند. طی جراحی برداشتن کامل رحم، یک جراح، رحم و دهانه رحم را برمیدارد. آنها همچنین تخمدانها را از بین میبرند زیرا این اندامها باعث ایجاد استروژن میشوند و استروژن باعث رشد بافت آندومتر میشود. علاوه بر این، جراح ضایعات قابل مشاهده را نیز برطرف میکند.
هیسترکتومی معمولاً روش درمانی برای از بین بردن آندومتریوز محسوب نمیشود. زیرا زنان پس از انجام این جراحی قادر به بارداری نخواهید بود. افرادی که به فکر تشکیل خانواده هستند، قبل از موافقت با جراحی لازم است به خوبی راجب آن فکر کنند.
چه عواملی باعث ایجاد آندومتریوز میشود؟
در طی یک چرخه قاعدگی منظم، بدن مخاطی را در رحم جمعآوری کرده و در نهایت از بدن (با فرایند قاعدگی) خارج میکند. این حالت اجازه میدهد تا خون قاعدگی از رحم از طریق دهانه رحم و از طریق واژن خارج شود.
علت دقیق آندومتریوز مشخص نیست و نظریههای مختلفی در مورد علت آن وجود دارد، اگرچه هیچ نظریهای از نظر علمی اثبات نشده است. یکی از قدیمیترین نظریهها این است که آندومتریوز به دلیل فرایندی به نام قاعدگی برگشتی رخ میدهد. این حالت زمانی اتفاق میافتد که خون قاعدگی به جای خروج از بدن از طریق واژن، از طریق لولههای رحمی به داخل حفره لگن برگردد.
نظریه دیگر این است که هورمونها سلولهای خارج از رحم را به سلولهایی شبیه به سلولهای داخلی رحم تبدیل میکنند که به سلولهای آندومتر معروف هستند.
برخی دیگر معتقدند که اگر مناطق کوچکی از شکم به بافت آندومتر تبدیل شود، این بیماری ممکن است رخ دهد. زیرا سلولهای شکم از سلولهای جنین رشد میکنند، که میتوانند شکل خود را تغییر دهند و مانند سلولهای آندومتر عمل کنند. با این حال، مشخص نیست که چرا این اتفاق میافتد.
این سلولهای آندومتر جابجا شده ممکن است روی دیوارههای لگن و سطوح اندامهای لگن مانند مثانه، تخمدانها و راست روده باشند. آنها در طول چرخه قاعدگی در پاسخ به هورمونهای چرخه رشد، ضخیم شدن و خونریزی ادامه مییابد. همچنین ممکن است خون قاعدگی از طریق اسکار جراحی به داخل حفره لگن نشت کند. به عنوان مثال، بعد از زایمان سزارین.
نظریه دیگر این است که سلولهای آندومتر از طریق سیستم لنفاوی به خارج از رحم منتقل میشوند. نظریه دیگری ادعا میکند که این بیماری ممکن است به دلیل نقص سیستم ایمنی بدن باشد که سلولهای اندومتر نامناسب و غیرطبیعی را از بین نمیبرد.
برخی نیز معتقدند که آندومتریوز ممکن است در دوره جنینی با بافت سلولی نابجا که شروع به پاسخ دادن به هورمونهای بلوغ میکند، شروع شود. این را اغلب تئوری مولری مینامند. توسعه آندومتریوز همچنین ممکن است با ژنتیک یا حتی سموم محیطی مرتبط باشد.
مراحل آندومتریوز
آندومتریوز چهار مرحله دارد. که به شرح زیر هستند:
- حداقل
- خفیف
- در حد متوسط
- شدید
عوامل مختلف مرحله اختلال را تعیین میکنند. این عوامل میتواند شامل محل، تعداد، اندازه و عمق کاشت آندومتر باشد.
- مرحله 1: حداقل
در آندومتریوز حداقل، ضایعات یا زخمهای کوچک و کاشت آندومتر کم عمق در تخمدان وجود دارد. همچنین ممکن است در حفره لگن یا اطراف آن التهاب وجود داشته باشد.
- مرحله 2: خفیف
آندومتریوز خفیف شامل ضایعات سبک و کاشتهای کم عمق در تخمدان و پوشش لگن است.
- مرحله 3: متوسط
آندومتریوز متوسط شامل کاشتهای نسبتا عمیق در پوشش تخمدان و لگن است. همچنین میتواند ضایعات بیشتری وجود داشته باشد.
- مرحله 4: شدید
شدیدترین مرحله آندومتریوز شامل کاشت عمیق در لایه لگن و تخمدان است. همچنین ممکن است در لولههای روده نیز ضایعاتی وجود داشته باشد.
تشخیص بیماری آندومتریوز
علائم آندومتریوز میتواند شبیه علائم بیماریهای دیگر مانند کیست تخمدان و بیماری التهابی لگن باشد. درمان درد و علائم ایجاد شده نیاز به تشخیص دقیق دارد. پزشک به منظور تشخیص مشکل بیمار یک یا چند آزمایش زیر را انجام میدهد:
- بررسی سابقه پزشکی
پزشک علائم و سابقه شخصی یا خانوادگی بیمار مربوط به بیماری آندومتریوز را یادداشت میکند. همچنین ممکن است یک ارزیابی کلی از سلامت برای تعیین وجود علائم دیگری از اختلال طولانی مدت انجام شود.
- معاینه بدنی
در طول معاینه لگن، پزشک به طور دستی شکم را نیز برای وجود کیست تخمدان یا زخم در پشت رحم معاینه میکند.
- سونوگرافی
پزشک ممکن است از سونوگرافی ترانس واژینال یا سونوگرافی شکمی استفاده کند. در سونوگرافی واژن، یک مبدل به واژن بیمار وارد میشود. هر دو نوع سونوگرافی تصاویری از اندامهای تولید مثل بیمار را فراهم میکنند. تصاویر ایجاد شده میتوانند به پزشک کمک کنند کیستهای مرتبط با آندومتریوز را شناسایی کند. اما روش برای رد کردن وجود بیماری موثر نیست.
- لاپاراسکوپی
تنها روش خاص برای شناسایی آندومتریوز مشاهده مستقیم آن است. این کار توسط یک عمل جراحی جزئی انجام میشود که به لاپاراسکوپی معروف است. پس از تشخیص، میتوان بافت را با همان روش خارج کرد.
- عوارض آندومتریوز
مشکلات مربوط به باروری از عوارض جدی آندومتریوز است. زنانی که به نوع خفیف این بیماری مبتلا میشوند، ممکن است بتوانند باردار و بچه دار شوند. طبق تحقیقات انجام شده، حدود 30 تا 40 درصد از زنان مبتلا به آندومتریوز در بارداری مشکل دارند.
روشهای درمانی با کمک دارو نیز باعث بهبود باروری نمیشوند. اما با این حال، برخی از زنان پس از برداشتن بافت آندومتر با جراحی توانستهاند باردار شوند. اگر در برخی از موارد جواب ندهد، ممکن است بیمار به منظور باردار شدن بخواهد روشهای باروری یا لقاح آزمایشگاهی را در نظر بگیرد تا به وی در بهبود شانس داشتن فرزند کمک کند.
افرادی که به این بیماری مبتلا شدهاند اما فرزندی ندارند، ممکن است بتوانند هرچه سریعتر باردار شوند. زیرا علائم ممکن است با گذشت زمان بدتر شود، که این امر میتواند باعث شود بارداری به تنهایی دشوار باشد. بیمار قبل و حین بارداری باید توسط پزشک ارزیابی شود. برای درک گزینههای مناسب و پیشرو میتوان با پزشک خود صحبت و مشورت کرد.
حتی اگر باروری نگران کننده نباشد، مدیریت درد مزمن ممکن است دشوار باشد. افسردگی، اضطراب و سایر مسائل ذهنی غیرمعمول نیز از عوارض ابتلا به این بیماری محسوب میشوند. توصیه میشود که بیمار با پزشک خود در مورد راههای مقابله با این عوارض صحبت کند. عضویت در یک گروه پشتیبانی نیز میتواند کمک کند.
عوامل خطر بیماری آندومتریوز
طبق تحقیقات پزشکی جانز هاپکینز، حدود 2 تا 10 درصد زنان باردار در ایالات متحده بین سنین 25 تا 40 سال مبتلا به آندومتریوز هستند. معمولاً سالها پس از شروع چرخه قاعدگی این عارضه ایجاد میشود. این شرایط میتواند دردناک باشد اما درک عوامل خطرساز به شما کمک میکند تشخیص دهید که آیا مستعد ابتلا به این بیماری هستید یا خیر و چه زمانی باید با پزشک خود صحبت کنید.
- سن
زنان در هر سنی در معرض خطر ابتلا به آندومتریوز هستند. این بیماری معمولاً در زنان بین 25 تا 40 سال دیده میشود، اما علائم میتوانند از دوره بلوغ شروع شوند.
- سابقه خانوادگی
اگر یکی از اعضای خانواده شما آندومتریوز دارد، با پزشک خود صحبت کنید. ممکن است خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری شما را تهدید کند.
- تاریخچه بارداری
بارداری ممکن است به طور موقت علائم آندومتریوز را کاهش دهد. زنانی که بچهدار نشدهاند بیشتر در معرض خطر ابتلا به این اختلال هستند. با این حال، آندومتریوز هنوز میتواند در زنانی که بچهدار شدهاند، رخ دهد. این مورد از درک اینکه هورمونها در پیشرفت و پیشروی بیماری تأثیر میگذارند، پشتیبانی میکند.
- سابقه قاعدگی
اگر فردی در زمینه پریود مشکلی دارد باید با پزشک خود صحبت کند. این مسائل میتواند شامل بروز چرخههای کوتاهتر، دورههای سنگینتر و طولانیتر یا قاعدگی باشد که از سنین جوانی شروع میشود. این عوامل ممکن است زنان را در معرض خطر بیشتری قرار دهد.
کلام نهایی؛ آندومتریوز
آندومتریوز(Endometriosis) یک بیماری مزمن است و هیچ درمانی ندارد و تا به حال علت مشخصی برای بروز این بیماری مشخص نشده است. اما این بدان معنا نیست که شرایط باید بر زندگی روزمره شما تأثیر بگذارد. درمانهای موثر برای کنترل مشکلات این بیمری از قبیل درد و باروری مانند داروها، هورمون درمانی و جراحی در دسترس است. علائم آندومتریوز معمولاً پس از یائسگی بهبود مییابد.
